برای روشن شدن پاسخ سوال های شما, توجه به این نکته لازم است که تغییر ساختار یک حکومت و به طور کلی حرکت های انقلابی , دفعی و خلق الساعه نیست که در یک برهه زمانی کوتاه بدست بیاید بلکه فرایندی تدریجی است که نیازمند گذشت زمان و فراهم شدن بسترها و زمینه های فکری , اجتماعی , سیاسی و... لازم آن است . همچنین به طور غالب حرکت های انقلابی و تغییر ساختار یک حکومت پس از تغییر و اصلاحاتی در درون ساختار و چارچوب آن و دست نیافتن به اهداف و نتایج مطلوب شکل می گیرد و حرکت های انقلابی به عنوان آخرین گزینه و پس از ناکامی در حرکت های اصلاحی انتخاب می گردد .

برای روشن شدن پاسخ سوال های شما, توجه به این نکته لازم است که تغییر ساختار یک حکومت و به طور کلی حرکت های انقلابی , دفعی و خلق الساعه نیست که در یک برهه زمانی کوتاه بدست بیاید بلکه فرایندی تدریجی است که نیازمند گذشت زمان و فراهم شدن بسترها و زمینه های فکری , اجتماعی , سیاسی و... لازم آن است . همچنین به طور غالب حرکت های انقلابی و تغییر ساختار یک حکومت پس از تغییر و اصلاحاتی در درون ساختار و چارچوب آن و دست نیافتن به اهداف و نتایج مطلوب شکل می گیرد و حرکت های انقلابی به عنوان آخرین گزینه و پس از ناکامی در حرکت های اصلاحی انتخاب می گردد . بنابر این نمی توان انتظار داشت که اندیشه تغییر ساختار یک حکومت از همان آغازشکل بگیرد بلکه نیازمند سیر تاریخی و فراهم شدن شرایط و زمینه های آن است . مبارزات تاریخی مردم ایران نیز با حکومت های استبدادی از این قاعده مستثنا نبوده و در یک فرایند تاریخی و تکاملی باید مورد ارزیابی قرار بگیرد . در کشور ما به دلیل سابقه تاریخی حکومت پادشاهی و رسوخ آن در اذهان مردم ایران , بستر و شرایط لازم برای مخالفت با اصل حکومت در اذهان مردم وجود نداشته و همانگونه که اشاره شد , تغییر ساختار یک حکومت نیازمند فراهم بودن شرایط ذهنی وفکری , اجتماعی , سیاسی لازم در این خصوص است و تا آگاهی و سطح آمادگی مردم و توده اجتماع به حدی نرسد که ضرورت تغییر ساختار یک حکومت را درک کنند در عمل نمی توان در این جهت گام بر داشت و به موفقیتی دست پیدا نمود. از این رو حرکت و مبارزات مردمی به رهبری روحانیت در طول تاریخ معاصر ایران را باید در یک سیر تدریجی و تکاملی و همچون حلقه های زنجیره ای در نظر گرفت که سرانجام و نتیجه نهایی آن شکل گیری انقلاب اسلامی بود و انقلاب اسلامی در حقیقت ثمره و محصول تلاش و مبارزات تاریخی مردم محسوب می گردد و در تحلیل انقلاب اسلامی نمی توان به این پیشینه تاریخی و حرکت ها بی توجه بود یا تاثیرات آنها را نادیده گرفت . در این راستا می توان حرکت هایی همچون قیام تنباکو , نهضت مشروطه , نهضت ملی صنعت نفت , قیام پانزده خرداد را به عنوان نقطه های عطف و حلقه های این زنجیره در نظر گرفت . البته در این بین حرکت های دیگری نیز شکل گرفت که هر کدام به نوع خود در روند تاریخی و حرکت مردمی تاثیر گذار بودند ولی این حرکت ها به عنوان سرفصل و نقطه های کانونی در تاریخ معاصر ایران به شمار می روند که زمینه ساز شکل گیری انقلاب اسلامی شد . آنچه دراین حرکت ها شکل گرفت مقابله با نفوذ بیگانگان و تسلط آنها بر منابع کشور و محدود و مقید ساختن حکومت شاهنشاهی و مقابله با استبداد و دخالت دادن مردم در تصمیم گیریهای کشور و تلاش برای استقلال کشور و حمایت از علماء و رهبران دینی بود. که هر کدام حرکت و گامی روبه جلو محسوب می شد که سرانجام به مقابله با ساختار حکومت شاهنشاهی و تغییر آن انجامید .بر این اساس هر چند در این مقاطع تاریخی ,شرایط و بسترهای لازم برای ایجاد حکومت اسلامی مهیا نبود ولی تاریخ معاصر ایران شاهد مجاهدتها و مبارزات علما به عنوان رهبران دینی مردم در مخالفت با حکومت های فاسد و عملکردهای آنهاست مجاهدت میرزای شیرازی در نهضت تنباکو از جان گذشتگی شیخ فضل الله نوری و بر سر دار رفتن ایشان مجاهدتهای بی نظیر آیت الله مدرس در مبارزه با استبداد و خفقان رضا شاهی و رشادتها و دلاوریهای میرزا کوچک خان جنگلی و مبارزه شیخ محمد خیابانی و... صحنه هایی از مبارزه با استبدد و استعمار و تلاش برای استقلال و سر بلندی کشورو تحقق احکام اسلام را به نمایش گذارد . از این رو این گونه نیست که تنها مرحوم امام به دلیل مخالفت با شخص شاه به مبارزه با او پرداخته باشند بلکه مرحوم امام در مسیر مبارزه با حکومت شاهنشاهی وارث مسیری بودند که سالها با تلاش و مجاهدتهای علما شکل گرفته و پیش رفته بود.با توضیحاتی که داده شد , روشن می شود که آنچه درجریان نهضت مشروطه شکل گرفت تلاش برای محدود کردن و مقید نمودن قدرت شاه و مقابله با استبداد او بود و در چنین شرایطی که سخن از مشروط ساختن قدرت شاه و جلوگیری از استبداد و تشکیل مجلس بود و در فضایی که هنوز تابوی حکومت مطلقه و استبدادی در اذهان باقی بود , طبیعی است که زمینه و بستر برای مخالفت با اصل حکومت فراهم نبود وهمین مقدار که قدرت شاه مشروط شده و مجلس تشکیل شده و برخی از نمایندگان مردم دربرخی تصمیم گیریهای کشور شرکت داشتند به نوع خود موفقیت بزرگی محسوب می شد که متاسفانه با نفوذ روشنفکران غربی و دخالت بیگانگان به بیراهه رفت ولی به هر حال این جریان نقطه عطفی در تاریخ تحولات کشور محسوب می شود . مرحوم امام که وارث چنین دستاوردهای تاریخی بود و با فراهم شدن شرایط و زمینه های لازم برای مقابله با اساس حکومت شاهنشاهی وشکل گرفتن بحران مشروعیت در رژیم شاهنشاهی , مبارزات مردم را به این سمت هدایت نمودند و رهبری ایشان و حمایت و جانفشانی مردم موجب تشکیل و بر پایی حکومت اسلامی گردید و بدین ترتیب تلاش تاریخی مردم به ثمر نشسته و حلقه نهایی آن تکمیل شد.( جهت اطلاع بیشتر به منابع زیر مراجعه شود ؛ انقلاب اسلامی ایران , جمعی از نویسندگان , قم: نشر معارف- انقلاب اسلامی و ریشه های آن , عباسعلی عمید زنجانی , تهران:وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی - تاریخ سیاسی معاصر ایران , جلال الدین مدنی ,قم: انتشارات اسلامی ) (لوح فشرده پرسمان، اداره مشاوره نهاد رهبری، کد: 136/100100595) .

پرسمان دانشگاهیان

مرجع:

ایجاد شده در 1401/03/25

لینک کوتاه