چرا خداوند به ذبح اسماعيل يعني قتل نفس امر کرد ؟

مقدمه خداوند متعال حکيم است و حکيم به کسي گفته مي شود که تمام کارهاي او از روي دليل و برهان است و هيچ کاري را بدون دليل و از روي عبث و بيهودگي انجام نمي دهد و از آنجايي که خداوند متعال کاري را در نظام هستي بدون دليل انجام نمي دهد لذا حکيم است. يکي از مواردي که از روي حکمت انجام مي گيرد آزمايشات و امتحاناتي است که خداوند متعال بني بشر را بدان مبتلا مي کند. گرچه اين امتحانات از روي حکمت صورت مي گيرد لکن ممکن است در بسياري از موارد عقل بشر نتواند دليل آن را درک کند ولي عدم فهم انسان نسبت به دليل اين گونه آزمايشات دليل بر عبث و بي دليل بودن عمل نيست. پاسخ: علت اينکه خداوند به چنين فعلي امر کرد امتحان کردن ابراهيم و در قبال آن ارتقاء درجه به او بوده است. توضيح اينکه: خداوند متعال در قرآن مي فرمايد: «و قطعاً شما را با چيزي از ترس، گرسنگي، زيان مالي و جاني و کمبود محصولات، آزمايش مي کنيم و صابران در اين حوادث را بشارت بده.» طبق آيه فوق خداوند متعال انسان را به انحاء گوناگون مورد آزمايش قرار مي دهد يکي از مواردي که انسان بدان مورد آزمايش قرار مي گيرد، زيان جاني است که در اين رابطه مي توان به نمونه بارز و آشکار يعني ذبح حضرت اسماعيل اشاره کرد؛ خداوند متعال حضرت ابراهيم را با ذبح فرزندش مورد آزمايش قرار داد و علت اين آزمايش را مي توان در فلسفه امتحان و آزمايش جستجو کرد. شهيد مطهري در رابطه با فلسفه آزمايش مي فرمايند: «خداوند براي نمايان ساختن استعدادها و قابليتها آزمايش مي کند، نمايان ساختن يک استعداد همان رشد دادن و تکامل دادن آن است؛ اين آزمايش براي پرده برداشتن، از رازهاي موجود نيست بلکه براي فعليت دادن به استعدادهاي نهفته چون راز است... آزمايش خداوند براي تعيين وزن نيست بلکه براي افزايش دادن وزن است.» لذا مشخص است که تمام آزمايشات از روي حکمت مي باشد زيرا انسان براي رسيدن به کمالات بالاتر داراي موانع فراواني است و اصولاً تا چنين موانعي نباشد رشد يافتن انسان معنا پيدا نمي کند زيرا براي رفع چنين موانعي رنج و تعب نفس نياز است و نفس انسان به گونه اي است که در اينگونه سختيها ساخته و پرداخته مي شود همانند آهني که بايد سختي ذوب شدن را بچشد تا بعد از آن ناخالصيهاي او جدا شود و به خود حالت و صورت دلخواه را بگيرد. لذا امام صادق مي فرمايد: «همانا مؤمن چون کفه ترازوست هر آنچه بر ايمانش افزوده مي شود بر بلايش نيز افزوده مي گردد». دقيقاً فرمان خداوند متعال به ذبح کردن اسماعيل نيز از باب امتحان بوده است. با توجه به فلسفه امتحان که قبلاً بيان شد روشن است که اين امتحان سنگين براي رشد ابراهيم ع بود با استناد به آيه قرآن روشن مي گردد که امتحانات حضرت ابراهيم و از جمله ذبح اسماعيل براي ارتقاء درجه بوده است؛ خداوند متعال در قرآن مي فرمايند: «بياد آور هنگامي که پروردگار ابراهيم، او را با حوادث گوناگوني آزمايش کرد و او به خوبي از عهده آزمايشات برآمد، خداوند به او فرمود تو را امام و رهبر مردم قرار دادم». اما چگونه خداوند امتحان به چنين امري يعني قتل نفس کرد در حالي که قتل نفس امري است که هيچ صاحب عقلي آن را نمي پسندد. آنچه در روايات نيز وارد شده است حکايت از اين مي کند که اينگونه امتحانات همه از روي حکمت است و تمام هستي ملک خداوند متعال است و هر چه از افعال انجام مي دهد همه از روي دليل و برهان است و هيچ کدام خلاف حکم عقل نيست. بله درست است خيلي مواقع دست عقل بشري به دليل آن نمي رسد ولي اينگونه نيست که ما حتماً بايد داراي يک توجيه عقلي باشيم تا عملي يا رفتاري که از سوي خداوند متعال رخ مي دهد را بپذيريم بلکه در خيلي از موارد از جمله فلسفه احکام و همچنين خيلي موارد ديگر مثل علت اينگونه امتحان کردن بايد متعبّد محض باشيم. همانگونه که در همان زمان که حضرت ابراهيم به چنين موردي امتحان شد هيچ چون و چرايي را به ميان نياورد و ابراز عدم رضايت نکرد بلکه مطيع محض بود چون مي دانست عمل خداوند خلاف عقل سليم و حکمت نيست لذا نبايد هميشه دنبال توجيهي باشيم که دل چسب ما باشد و عقل همراه با اوهام ما آن را بپسندد. البته شايد کسي اين گونه بگويد که علت اين گونه امتحان يعني دستور به قتل نفس اين است که چون خداوند از ابتدا علم داشت که اسماعيل ذبح نمي شود و حضرت ابراهيم نيز پيروز از اين امتحان خارج مي شود لذا دستور به چنين امري داد و اينگونه امتحان کرد. البته ناگفته نماند که : اينگونه دليل آوردن بر مي گردد به حکمت خداوند متعال يعني چون خداوند حکيم است عمل لغو و بيهوده اي را انجام نمي دهد و در اينگونه امتحان کردن با اينکه علم داشت رشد معنوي حضرت ابراهيم و اسماعيل بوده است... حضرت ابراهيم در هر آزمايشي که موفق مي شدند به مقامي مي رسيدند، در مرحله نخستين، عبدالله شد. سپس به مقام نبي اللهي رسيد و پس از آن رسول الله و خليل الله شد و در نهايت به مقام امامت و رهبري مردم منصوب گرديد. و همچنين در آيات ديگر نيز اين قضيه يعني ذبح حضرت اسماعيل را به عنوان امتحان معرفي فرموده است. از آنجايي که خداوند متعال مي فرمايد: «او را ندا کرديم اي ابراهيم! آن رويا را تحقق بخشيدي و ما نيکوکاران را اينگونه پاداش مي دهيم، اين همان امتحان آشکار بود و ما ذبح بزرگي را فداي او ساختيم». .

مرجع:

ایجاد شده در 1400/10/19

لینک کوتاه