در تاريخ اسلام به گروهي به نام قبیله هوازن اشاره شده است که در تحولات دوره رسالت و صدر اسلام نقش داشته اند، هوازان چه کساني بودند و هدف و انگیزه آنها از این اقدامات چه بود؟

نسب قبيله هوازن نسب شناسان عرب، قبايل عرب را به دو دسته کلي ـ قحطاني، عدناني ـ تقسيم مي کنند. عدنان، پدر عرب عدناني است که در تهامه، نجد و حجاز تا شارف الشّام و عراق مسکن سکونت داشتند و آنان را عرب مَعَدّي، عرب نِزاري، عرب مُضَرّي، يا عرب مستعربه (عرب شده، در ابتدا عرب نبوده) که نسب شان به اسماعيل بن ابراهيم -علیهما السلام- مي رسد. دسته ديگر اعرابقحطاني هستند که بعداً به شمال عربستان آمده اند، که اينها را عرب عاربه يا عرب جنوبي نيز مي گويند، و نسبشان به «يعرب بن قَحطان» مي رسد. عَدنان دو پسر داشت: يکي «مَعَدّ» و ديگري «عَکّ». بنا بر نقل ابن اسحاق: مَعَدّ بن عَدنان چهار پسر به نام هاي: «نزار، قُضاعه، قَنَص و إياد» داشت. نزار بن مَعَدّ سرور و بزرگ فرزندان پدرش بود و در مکه جاي داشت و او را چهار پسر به نام هاي: «مُضَر، ربيعه، أنمار و إياد» بود. قبايل بني ذُبيان، بني هِلال و بني ثقيف از مُضَر بن نِزار منشعب شده اند. هوازن از قبيله بني ثقيف مي باشند که به مُضَر منتسب است. احمد امين مصري نيز این سخن را تأييد مي کند، که هوازن از اعراب عدناني بوده اند و می نویسدکه نسب عدنان به دو فرع بزرگ تقسيم مي شد: يکي ربيعه و ديگري مضر.مشهورترين قبايل ربيعه، أسد و وائل بودند. أسد در شمال وادي الرمة ساکن بودند، اما «وائل» که به بکر و تغلب تقسيم مي شدند، بين آنها جنگ هاي طولاني بود. اما مشهورترين قبايل مضر عبارت بودند از: تميم، هُذَيل، کِنانة و قيس عيلان، که هوازن از اين گروه بودند. اين گروه در قسمت غربي سرزمین نجد ساکن بودند. بنا بر نقل ابن اسحاق، آغاز بت پرستي (قبل از اسلام) در ميان بني اسماعيل به گمان بعضي چنان بود که هر وقت کسي مي خواست از مکه بيرون رود، سنگي از سنگ هاي حرم را به منظور تعظيم حرم با خويش بر مي داشت و چون در منزلي فرود مي آمد، گرد آن سنگ طواف مي کردو اين مقدمه اي مي شد براي بت پرستي و دور ماندن از کيش خدا پرستيو به جاي دين ابراهيم و اسماعيل به گمراهي و بت پرستي روي مي آوردند.قبايل عرب هر کدام براي خود بتي داشتند داشت. قبيله ثقيف در شهر طائف بتي به نام لات داشتند که خادمان و دربانان آن طايفه «بني مُعَتِّب» از قبيله ثقيف بودند. اما بني هَوازِن و بني تغلب بتي به نام يَغُوث را مي پرستيدند. يغوث از جمله بت هاي پنج گانه اي بود که از بين النهرين وارد عربستان شد. هوازن و جنگ هاي فجار در سنت اعراب عدناني، در ماه هاي حرام هر گونه منازعه و جنگ متوقف گشته و حرام تلقي مي شد، در پي اين سنت قبايل عرب مستقر در مکه و اطراف آن، در ايام جواني حضرت رسول اکرم ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ درگير چهار کشمکش و جنگ شدند که چون در ماه هاي حرام اتفاق افتاد، به فجار موسوم شدند، که عبارتند از: فجار اول = منازعه اي بود ميان کِنانَه و بني هوازن. فجار دوم = ستيزي بود که ميان قريش و بنی هوازن اتفاق افتاد. فجار سوم = ستيزي بود که ميان کنانه و بني هوازن روي داد. فجار چهارم = ستيزي بود که ميان قريش و کنانه با بنی هوازن روي داد. اين نمونه اي از نوع برخورد قبايل در مکه مي باشد که نشان مي دهد فقدان پيوند سياسي و نظامي مشترک در مکه، به عنوان يک واحد اجتماعي ناپيوسته به هم است، در تاريخ شهر نشيني، کمتر شهر يا دولت شهري ديده شده که عناصر اجتماعي آن تا اين اندازه داراي هويت مستقل نظامي بوده و در درون شهر عليه يکديگر صف آرايي نظامي تشکيل دهند. فتح مکه و هوازن: پس از انتشار خبر فتح مکه، قبيله هوازن و مردمي از قبيله بني هلال و چند تن از بني ثقيف، اينان با زنان و فرزندان و احشام و اموال خويش براي جنگ با رسول خدا ـ صلي الله عليه و آله ـ حرکت کردند و در محلي بنام أوطاس فرود آمدند. سپاه اسلام حرکت کردند تا به وادي حُنين رسيدند، هوازن بعد از استراحت در أوطاس به دره هاي اطراف حنين رسيده و پناه گرفتند. ناگهان بر سپاه اسلام يورش بردند، اهل مکه (مسلمانان) به گفته قرآن کريم، سوره توبه آيه 25 از همان آغاز حرکت اسير غرور شده بودند، و گمان نمي کردند بني هوازن جرأت رويارويي با اين سپاه کثير را داشته باشند. مسلمانان تاب و توان غلبه بر وحشتِ حاصل از شبيخون را از دست دادند و شروع به فرار کردند، به جز معدود مرداني عاشق راه پيامبر ـ صلي الله عليه و آله ـ باقي ماندند. بازگشت عده اي از فراريان و رسيدن امداد غيبي، کار مقاومت بر بني هوازن سخت گشت و ساعاتي بعد مسلمانان با اسارت عده اي زياد از بني هوازن، به پيروزي رسيدند. پيامبر-صلی الله علیه و آله- با اسيران هوازن از در رحمتِ وافر خود وارد شد و بر آنها ترحّم کرد. پيامبر اکرم ـ صلي الله عليه و آله ـ آنها را به اسلام دعوت کرد و آنها پذيرفتند و مسلمان شدند و پيامبر-صلی الله علیه و آله و سلم- دستور آزادي آنها را صادر نمود و اين سرنوشت مشرک قبيله هوازن بود که بعد از فتح مکه تغيير کرد و به راه هدايت قدم نهادند. وفود أعراب و هوزان وفود جمع وفد يعني هيأت هاي نمايندگي قبايل مختلف عرب براي اظهار اسلام و انقياد قبايل خويش به راه اسلاماست. اين وفدها بعد از فتح مکه و بیشتر در سال نهم هجري رخ داده است. که احياناً پيش يا پس از آن به حضور پيامبر اکرم ـ صلي الله عليه و آله ـ مي آمدند. يکي از اين وفدها مربوط به قبيله هوازن مي باشد. که بعد از اسير شدن اين قبيله به دست سپاه اسلام در مکه چهارده تن به عنوان وَفد هوازن که مسلمان شده بودند نزد رسول اکرم ـ صلي الله عليه و آله ـ آمدند و تقاضاي آزادي اسيران قوم خويش را کردند که با موافقت پيامبر اکرم ـ صلي الله عليه و آله ـ صورت گرفت. مبادی تاريخ عرب عَدناني و قريش عرب جاهلي را «مبدأ تاريخ» ثابتي نبود و هر پيشامدي را که به نظر آنان اهميت داشت، مبدا تاريخ حوادث ديگر قرار مي دادند و پس از چندي که حادثه مهم ديگري روي مي داد ترتيب تاريخي گذشته را از دست داده و تاريخي از نو بنياد مي نهادند. هر يک از حوادث مهم ذيل به ترتيب مدتي مبدا تاريخ «عرب عدناني» ]که هوازن از اين دسته بودند[ و «بني اسماعيل» بوده است: 1. ورود اسماعيل بن ابراهيم-علیهما السلام- به مکه (تعمير و بناي کعبه به دست ابراهيم و اسماعيل). 2. وفات «کعب بن لُؤَيّ» جدّ هفتم رسول خدا ـ صلي الله عليه و آله ـ (250 سال پيش از واقعه اصحاب فيل) که مدتي مديد تاريخ قريش بر آن استوار بود. 3. واقعه غدر (256 سال، يا 200 يا 150 سال پيش از بعثت). 4. جنگ هاي عام الفجار. 5. واقعه «اصحاب فيل»که ابرهه حبشي همراه لشکریانی فیل سوار در هفدهم محرم سال 216 از عام الغدر براي ويران کردن کعبه حرکت کرد که به عذاب الهي هلاکت گرديد. مسعودي مي نويسد: عرب پيش از ظهور اسلام تاريخ هاي بسيار داشتند. براي فرزندان مَعَدّ بن عَدنان ـ که هوازن از اين گروه بودند ـ سال پراکندگي اولادِ نزار بن معد بن عدنان را بيان مي کند و سپس «عام الفساد» يعني سالي که ميان طوايف و قبايل عرب زد و خوردها و جنگ درگرفت و مساکن خود را تغيير دادند، و حجة الغدر (سال غدر) که 150 سال قبل از اسلام روي داده را ذکر مي کند. .

مرجع:

ایجاد شده در 1400/10/19

لینک کوتاه