در قرآن آمده است که ای مردم ما شما را از نفس واحده(یک تن ) آفریدیم و برای او( آن یک تن حضرت آدم) جفتی(حوا) از خود او آفریدیم. لطفا چگونگی آن را توضیح دهید.

1 در بعضى اخبار آمده که حوّا از پهلو یا دنده ى آدم خلق شده برخى نیز با استناد به آیه نخست سوره نساء خواسته اند این گونه اخبار را تأیید نمایند . امّا حقیقت این است که از آیه یکم سوره نساء نمى توان به صراحت استفاده نمود که جسم حوّا از جسم آدم ( ع ) خلق شده است . بخصوص خلق شدن حوّا از پهلو یا دنده ى آدم ، که آیه مورد نظر هیچ اشاره اى به آن ندارد . آیه شریفه چنین است : « یا أَیُّهَا النَّاسُ اتَّقُوا رَبَّکُمُ الَّذى خَلَقَکُمْ مِنْ نَفْسٍ واحِدَهٍ وَ خَلَقَ مِنْها زَوْجَها وَ بَثَّ مِنْهُما رِجالاً کَثیراً وَ نِساءً وَ اتَّقُوا اللَّهَ الَّذى تَسائَلُونَ بِهِ وَ الْأَرْحامَ إِنَّ اللَّهَ کانَ عَلَیْکُمْ رَقیباً . اى مردم ! از ( مخالفت ) پروردگارتان بپرهیزید ! همان پروردگارى که همه ى شما را از یک نفس آفرید و زوج او را ( نیز ) از او خلق کرد و از آن دو ، مردان و زنان فراوانى ( در روى زمین ) منتشر ساخت . و از خدایى بپرهیزید که ( همگى به عظمت او معترفید و ) هنگامى که چیزى از یکدیگر مى‌خواهید ، نام او را مى‌برید ! ( و نیز ) ( از قطع رابطه با ) خویشاوندان خود ، پرهیز کنید ! زیرا خداوند ، مراقب شماست » ( النساء : 1 ) اینکه در تعبیر « خَلَقَکُمْ مِنْ نَفْسٍ واحِدَهٍ » نفس واحده را تفسیر به آدم ( ع ) کرده اند تنها یکى از نظرات است . نظر دیگر این است که مراد از نفس واحده روح واحد انسانى است . یعنى خدا همه ى انسانها را از یک نوع روح آفریده است . در حکمت متعالیه نیز گفته شده که نفس انسانى قبل از تنزّل به عالم مادّه یک حقیقت واحده بیش نیست و کثرت نفوس ، ناشى از تعلّق آن نفس واحده به موادّ گوناگون است . مثل کثرت حاصل در اراده واحد انسان ، آن زمان که انسان اراده ى چندین موجود خیالى را مى کند . زمانى که انسان در ذهن خود چندین موجود را باهم تخیّل مى کند یک اراده بیش نمى کند ولى آن یک اراده در ذهن به صورت چندین موجود خیالى ظهور مى یابد . نفس واحد انسانى نیز هنگام تعلّق گرفتن به موادّ ( ابدان ) به همین صورت تکثّر مى یابد . امّا نظر سوم که جامع هر دو نظر است مى گوید : مراد از نفس واحده هم روح واحد انسانى است هم آدم ابوالبشر . چون در ابتداى خلقت انسان ، آدم ( ع ) تنها ظهور آن نفس واحده بود . بنا بر این ، همه مردم هم از نسل آدمند هم اینکه همه تنزّلات گوناگون آن نفس واحده ى غیر مادّى هستند که آدم اوّلین ظهورش بود . بیان تفصیلى این مطلب را در سطوح عالى حکمت متعالیه باید جستجو نمود . لذا از تفصیل مطلب به خاطر تخصّصى بودن آن مى گذریم امّا اینکه خداوند متعال فرمود : « وَ خَلَقَ مِنْها زَوْجَها » ناظر به حضرت آدم ( ع ) است . لکن نمى توان از این تعبیر استفاده نمود که جسم حوّا از جسم آدم ( ع ) خلق شده است . چون ممکن است مراد از تعبیر فوق این باشد که خدا حوّا را هم از همان نفس واحد ( از جنس آدم ) آفریده است . شاهد این ادّعا آیه 72 سوره النحل است . خداوند متعال در این آیه مى فرماید : « وَ اللَّهُ جَعَلَ لَکُمْ مِنْ أَنْفُسِکُمْ أَزْواجا . و خداوند براى شما از خودتان همسرانى قرار داد . » روشن است که همسران ما انسانها از خود ما آفریده نشده اند بلکه از جنس ما بوده و مثل ما انسان هستند . 2 اینکه حوّا از پهلوى آدم ( ع ) یا از یکى از دنده هاى او آفریده شده است برخاسته از معدودى روایات است که بزرگان شیعه آنها رها نموده ، آنها را حمل بر تقیّه کرده یا تأویل نموده اند . در مقابل این گونه روایات ، احادیث دیگرى قرار دارند که خلقت حوّا را هم نظیر خلقت آدم ( ع ) از خاک مى دانند . « روى العیاشى عن عمرو بن أبى المقدام عن أبیه قال سألت أبا جعفر ع من أى شىء خلق الله حواء فقال أى شىء یقولون هذا الخلق ؟ قلت یقولون إن الله خلقها من ضلع من أضلاع آدم . فقال کذبوا کان یعجزه أن یخلقها من ضلعه فقلت جعلت فداک یا ابن رسول الله من أى شىء خلقها فقال أخبرنى أبى عن آبائى قال رسول الله ص إن الله تبارک و تعالى قبض قبضه من طین فخلطها بیمینه و کلتا یدیه یمین فخلق منها آدم و فضلت فضله من الطین فخلق منها حواء . عیاشى روایت کرده از عمرو بن ابى المقدام از پدرش که گفت : از ابا جعفر امام باقر ( ع ) پرسیدم : خداوند حوّا را از چه چیزى آفرید ؟ فرمودند : این مردم ( اهل سنّت ) در این خصوص چه مى‌گویند ؟ گفتم : مى‌گویند خداوند او را از دنده‌اى از دنده‌هاى آدم خلق نمود . پس حضرت فرمودند : دروغ گفته‌اند مگر او عاجز بود که حوّا را از چیزى غیر دنده آدم خلق کند ؟ پس گفتم : فدایت شوم اى پسر رسول خدا ( ص ) پس خدا او را از چه چیزى آفرید ؟ فرمودند : پدرم از پدرانش از رسول خدا ( ص ) مرا خبر داد که فرمودند : خداوند تبارک و تعالى مشتى از خاک را برگرفت و آن را با دست راستش ، که هر دو دست او دست راست است ، مخلوط کرد و از آن گِل آدم را آفرید و از باقیمانده گل آدم ، حوّا را خلق نمود . » ( النور المبین فى قصص الأنبیاء و المرسلین ، ص 28 ) توجّه : مراد از دست خدا ، دست جلال و جمال ( اسماء جلال و جمال ) است که هر دو حقّ و مبارکند . دست راست را یمین مى گویند چون یُمن و برکت آن بیش از دست چپ است . 3 به فرض که روایات مربوط به خلقت حوّا از دنده آدم ( ع ) درست باشند ، باز مشکلى پیش نمى آید چون مى توان این گونه روایات را حمل بر مجاز نمود . عرب وقتى مى خواهد ارتباط تنگاتنگ بین خود و دیگرى را برساند مى گوید فلانى دنده اى از دنده هاى من یا پاره اى از گوشت من یا عضوى از اعضاى من است . مشابه این تعبیر را فارسى زبانها هم بکار مى برند . این ادّعا شاهد روایى هم دارد . « عَنْ حُذَیْفَهَ بْنِ الْیَمَانِ قَالَ : بَیْنَا رَسُولُ اللَّهِ ص فِى جَبَلٍ أَظُنُّهُ حَرَى أَوْ غَیْرَهُ وَ مَعَهُ أَبُو بَکْرٍ وَ عُمَرُ وَ عُثْمَانُ وَ عَلِىٌّ ع وَ جَمَاعَهٌ مِنَ الْمُهَاجِرِینَ وَ الْأَنْصَارِ وَ أَنَسٌ حَاضِرٌ لِهَذَا الْحَدِیثِ وَ حُذَیْفَهُ یُحَدِّثُ بِهِ إِذْ أَقْبَلَ الْحَسَنُ بْنُ عَلِىٍّ ع یَمْشِى عَلَى هُدُوءٍ وَ وَقَارٍ فَنَظَرَ إِلَیْهِ رَسُولُ اللَّهِ ص وَ قَالَ إِنَّ جَبْرَئِیلَ یَهْدِیهِ وَ مِیکَائِیلُ یُسَدِّدُهُ وَ هُوَ وَلَدِى وَ الطَّاهِرُ مِنْ نَفْسِى وَ ضِلْعٌ مِنْ أَضْلَاعِى هَذَا سِبْطِى وَ قُرَّهُ عَیْنِى . ازحذیفه بن یمان نقل شده که گفته است : در آن زمانى که رسول خدا ( ص ) به گمانم در کوه حرا یا کوه دیگرى بود و ابو بکر ، عمر ، عثمان ، على ، و گروهى از انصار با آن حضرت بودند ، اَنَس هم حاضر بود و حذیفه هم گفتگو مى کرد ناگاه حسن بن على ( ع ) در حالى که آرام و با وقار بود وارد شد . پیامبر خدا ( ص ) نظرى به او کرده و فرمودند : همانا جبرئیل راهنمایى اش مى کند و میکائیل نگاهدارى اش مى نماید . او فرزند من و نفس پاک و دنده اى از دنده هاى من مى باشد ، این کودک ، فرزند و نور چشم من است » ( بحار الأنوار ، ج 43 ، ص 333 ) روشن است که امام حسن ( ع ) از دنده رسول خدا خلق نشده است . امّا رسول خدا فرمودند : او دنده اى از دنده هاى من است یعنى رابطه من و او بسیار نزدیک است . پس اگر گفته شود که حضرت حوّا ( ع ) از دنده ى آدم ( ع ) خلق شده معنایش این نیست که دنده اى از دنده هاى حضرت آدم را از تنش خارج نموده و از آن همسرش را خلق نموده اند بلکه مقصود این است که حوّا چنان براى آدم ( ع ) عزیز بود که گویى دنده ى او و عضوى از بدن اوست . همانگونه که در زبان فارسى ، مادران ، فرزندان را جگرگوشه خطاب مى کنند . حاصل سخن آنکه : حوّا خلقتى مستقلّ داشته لکن او نیز از آدم است یعنى از جنس آدم است نه از جنسى دیگر . کما اینکه خداوند فرمود : « وَ اللَّهُ جَعَلَ لَکُمْ مِنْ أَنْفُسِکُمْ أَزْواجا . و خداوند براى شما از خودتان همسرانى قرار داد » پس همانگونه که همسر ما از خود ماست یعنى از جنس خودمان ، همسر آدم ( ع ) نیز از خودش بود یعنى از جنس خودش . .

پرسمان دانشگاهیان

مرجع:

ایجاد شده در 1401/03/25

لینک کوتاه