خداوند در قرآن کریم می فرماید ومکروامکر الله و الله خیر الماکرین (۱) در آیات دیگری نیز نسبت مکر به خداوند داده شده مانند آیه ۳۰ از سوره انفال و آیه ۵۰ از سوره نمل وبعضی آیات دیگر . ‹‹مکر ›› در لغت عرب با آنچه در فارسی امروز از آن می فهمیم تفاوت بسیار دارد در فارسی امروز مکر به نقشه های شیطانی و زیان بخش گفته می شود در حالیکه در ریشه های لغت عرب مکر هر نوع چاره اندیشی را میگویند که گاهی خوب و گاهی زیان آور است .

خداوند در قرآن کریم می فرماید ومکروامکر الله و الله خیر الماکرین (1) در آیات دیگری نیز نسبت مکر به خداوند داده شده مانند آیه 30 از سوره انفال و آیه 50 از سوره نمل وبعضی آیات دیگر . ‹‹مکر ›› در لغت عرب با آنچه در فارسی امروز از آن می فهمیم تفاوت بسیار دارد در فارسی امروز مکر به نقشه های شیطانی و زیان بخش گفته می شود در حالیکه در ریشه های لغت عرب مکر هر نوع چاره اندیشی را میگویند که گاهی خوب و گاهی زیان آور است . در کتاب مفردات راغب می خوانیم : المکر صرف الغیر عما یقصده در مکر این است که کسی را از منظورش باز دارند ( اعم از اینکه منظورش خوب باشد یا بد ) در قرآن مجید نیز گاهی مکر با کلمه خیر ذکر شده مانند و الله خیر الماکرین ( خداوند بهترین چاره جویان است ) و گاهی با کلمه سیء ( بد ) آمده است مانند و لا یحیق المکر السی الا باهله نقشه و اندیشه بد جز به صاحبش احاطه نخواهد کرد . (2) استاد مطهری (ره) در توضیح مکر الهی اینچنین می گویند : مکر خدا آن وقتی است که کارخدا یعنی سنت الهی آن شکل پوشیده خود را پیدا می کند اینکه مکر گفته می شود به اعتبار این است که وقتی ما این افعال را به خدا نسبت می دهیم از نظر شکل کار است نه از نظر روح کار یک انسان که با انسان دیگر مکر می کند معنایش اینست که طوری با او رفتار می کند که راز و رمز کار این را نمی فهمد و نمی داند البته همه مکر ها در مورد انسانها بد نیست مکر یک انسان نسبت به انسان دیگر ممکن است بر اساس سوء نیت باشد وممکن است بر اساس حسن نیت باشد در جایی که انسان بایک مکار مکر می کند .( لازمه ایمان این نیست که انسان سیاست و روشی را که در مقابل دیگران پیش می گیرد صددرصد آشکار کند و به اصطلاح امروز دست خودش را رو کند تا طرف بخواند و بعد برضدش رفتار کند این حماقت است ... فرق است میان مکر خوب و بد مکر خوب را تدبیر می گوییم حال رفتار خداوند با بندگان دو جور است :گاهی راز مطلب خیلی آشکار است یعنی یک رابطه علی و معلولی واضح و آشکاری هست که انسان زود می تواند راز مطلب را بفهمد گاهی قضیه بر عکس میشود یعنی جریان کار عالم با انسان طوری رفتار و عمل می کند که راز مطلب بر انسان پوشیده است و انسان ضد آنچه که هست خیال می کند . مثلاً اگر فرض کنیم که انسان معصیتی را انجام بدهد و بلافاصله یا با فاصله کم نتیجه بد آن معصیت را ببیند این یک کار آشکار است یعنی عکس العمل دارد ولی عکس العمل آشکار یا کار خیری انجام بدهد و اثر کار خیر خودش را خیلی واضح در عمل مشاهده کند این یک کار آشکار است ولی یک وقت انسان می رسد به آنجا که استحقاق این مقدار لطف را هم ندارد که خداوند با چشاندن اثر گناه او را بیدار کند و به او بفهماند این چشاندن خود یک نعمت و لطفی است از پروردگار گاهی این لطف را او گرفته می شود کار بد می کند می بیند برعکس بجای اینکه یک اثر بد ببینید اثرهای خوب می بیند.یعنی نعمتها بیشتر بر او می بارد ،باب نعمت بیشتر به روی او باز میشود ... بدلیل اینکه او چنین شایستگی نداشته است کار بد می کند ،باب نعمت بیشتر به روی او باز میشود به روی او باز می شود بدترمی کند و باز نعمت بیشتر به رویش باز می شود ... این است که در یک تعبیر به آن گفته می شود استدراج یعنی درجه به درجه گرفتن، کم کم گرفتن و در یک تعبیر دیگر به آن گفته می شود مکر ،مکر الهی یعنی خدا با انسان طوری رفتار می کند که راز کار بر انسان مخفی است و انسان ضد آنچه که هست خیال می کند (3)این است که در دعای ابوحمزه شمالی می خوانیم ولاتمکربی فیی حیلتک تو می فهمی که اگر هستی تو و عمر تو برای او نباشد و مصرف بتهایی شود که تو برای خودت گرفته ای رنج می بری و عقوبت می بینی و این اوست که ترا ادب می کند و از این بتها می کند و ضربه می زند اینهاست که از او می خواهی تا با ضربه ها ترا نسوزاند و در هنگامی که میان تو و بتهایت حائل می شود و حیله می کند ، تو غافل نمانی و درس بگیری و در حائل شد نهایت مرا به مگر مگیر و در نقشه قرار مد ... او حائل می شود و میان ما و بتها فاصله اندازد میان ما و دل ما فاصله ی اندازد ( حیله یعنی حائل شدن و فاصله انداختن ) این فاصله انداختنها را ما از آن غافلیم و درآن رنج می بریم چون نمی دانیم که برای چه و بخاطر چه اتفاق افتاده اند ما ضربه ها ،دردها را می بینیم اما از آن درس نمی گیریم و حتی بر آن می شوریم و این است که در این دعا می خواهد تا در مکر و نقشه نیفتد و در این فاصله دیدنها ، محروم نماند و او را به بازی نگیرند و با آگاهی جدا شود تا در این جدایی به سوی او باز گردد (4) منابع و ماخذ : 1- قرآن کریم ، مبارکه آل عمران آیه 54. 2- تفسیر نمونه زیر نظر استاد محقق ناصر مکارم شیرازی ،ج 2 ،ص 429. 3- آشنایی با قرآن 8) تفسیر سوره های طلاق تحریم ، ملک و قلم ، استاد مرتضی مطهری ،ص 322 – 324 با اندکی ) . 4- شرح دعای ابوحمزه شمالی ،بشنواز من ، عین صاد ( علی صفایی حائری ) انتشارات هجرت ،ص 41و42. به نقل از اداره پاسخگویی آستان قدس رضوی .

پرسمان دانشگاهیان

مرجع:

ایجاد شده در 1401/03/25

لینک کوتاه