خصوصيات نايب امام زمان چيست؟

مي دانيم دوازدهمين وصي پيامبر اکرم ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ به فرمان الهي و به قدرت و حکمت خدا از نظرها پنهان گرديده است و غيبت و پنهاني حضرت دو مرحله داشته است غيبت صغري و غيبت کبري. الف: غيبت کوتاه مدت حضرت از جهت زماني و از جهت شعاعي محدود بوده است از نظر شعاعي غيبت حضرت صاحب الأمر غيبتي همه جانبه نبوده و شعاع و دامنه آن محدود بوده يعني در مدت غيبت صغري که از سال 260ق شروع و در سال 329ق پايان يافت، اگر چه امام از نظرها پنهان بود لکن اين غيبت نسبت به همه کس نبود بلکه کساني بودند که با امام ـ عليه السلام ـ به طور عادي در تماس بودند اينان نائبان خاص امام بودند که هر يک از طرف آن حضرت به اسم و رسم به وسيله نايب قبلي به مردم شناسانده مي شد. اينان نامه ها و سئوالات و مشکلات مردم را بر امام ـ عليه السلام ـ عرضه و پاسخ و راه حل آن را به مردم از طرف امام زمان ابلاغ مي نمودند. و گاهي گروهي از مردم به وسيله آنان به ديدار امام ـ عليه السلام ـ راه مي يافتند. بنابراين در دوره غيبت صغري پيوند مردم با امام زمان ـ عليه السلام ـ از طريق خاص که چهار نفر و همگي از علماء و بزرگان شيعه و مورد تأييد مستقيم امام ـ عليه السلام ـ بوده، برقرار بوده که عبارتند از: 1. نخستين نائب خاص مهدي ـ عليه السلام ـ عثمان بن سعيد اسدي عمروي بود ايشان از ياران، اصحاب و شاگردان مورد وثوق امام هادي ـ عليه السلام ـ و امام حسن عسکري ـ عليه السلام ـ بوده و خود زير سايه امامت تربيت يافته بود و در دوره آن دو امام نيز وکيل امور ايشان بوده و هر دو امام او را تمجيد و تشويق فرموده بودند. و او پس از درگذشت امام عسکري ـ عليه السلام ـ از سوي مهدي ـ عليه السلام ـ به عنوان نايب خاص منصوب گشت و واسطه ميان امام و شيعيان شد. 2. ابو جعفر محمد بن عثمان بن سعيد (متوفاي 305ق) دومين نايب خاص مهدي ـ عليه السلام ـ است که پدرش يعني نايب اول امر نيابت را به فرمان امام ـ عليه السلام ـ به او سپرد و به مدت 40 سال ميان امام غايب و شيعيان واسطه بود و قبلا از جانب امام حسن عسکري ـ عليه السلام ـ نيز توصيف و تمجيد شده بود و در مورد وثوق او توقيعات شريفه اي وجود دارد، امام زمان(عج) فرموده است محمد بن عثمان که خدا از او و پدرش راضي باشد مورد وثوق من است، نوشته او نوشته من است. 3. شيخ ابوالقاسم حسين بن روح نوبختي (متوفاي 326) سومين نايب خاص مهدي ـ عليه السلام ـ مي باشد. 4. علي بن محمد سمري (متوفاي 329ق) چهارمين نايب خاص حضرت بوده که نيابت به او پايان يافته است. اين چهار نفر از بزرگان، عالمان و زهاد شيعه بودند که در دوره غيبت صغري هر يک پس از ديگري نايب خاص امام زمان بوده اند حضرت از اين طريق اعمال ولايت مي کرده است. ب: امّا بعد از پایان یافتن غيبت صغری دوره غيبت کبري و نيابت عامه فرا می‌رسد و پيوند امام از طريق نايبان عام آن حضرت که همان فقهاء عدول هستند صورت مي گيرد و در اين نيابت ائمه معصومين ـ عليهم السلام ـ ضابطه کلي به دست داده تا در هر عصر، فرد شاخصي که این ضابطه، از همه جهات و در همه ابعاد، بر او صدق مي کند، نايب امام شناخته شود و به نيابت از امام ـ عليه السلام ـ در امر دين و دنيا وليّ جامعه باشد. در اين دوره که ارتباط متعارف بين امام ـ عليه السلام ـ و مردم وجود ندارد و علاوه بر اداره جامعه و حل مشکلات آن، مسأله پاسخ به سئوالات شرعي مردم به عهده حاکم شرع گذاشته شده است، لذا در همان بيان و کلام ائمه که مقام نيابت را به فقها تفويض کرده شرائطي را براي متصدي امور جامعه اسلامي بيان نموده است که اشاره مي شود. 1. صلاحيت علمي لازم براي افتاء در ابواب مختلف فقه که از آن به اجتهاد مطلق تعبير مي شود. اين يکي از شرائط نيابت امام زمان ـ عليه السلام ـ در دوره غيبت امام زمان ـ عليه السلام ـ است و فهم کامل آموزه هاي منسجم اسلام و نيابت از امام زمان نيازمند کارشناسي است که در همه ابعاد فقهي، سياسي و اجتماعي اسلام صاحب نظر باشد و علاوه بر شناخت و استنباط احکام اسلام از متون ديني، درباره جامعه و نيازهاي آن مجتهد و کارشناس باشد وگرنه صلاحيت ولايت بر جامعه اسلامي و اداره آن را ندارد زيرا اينکه امام صادق ـ عليه السلام ـ فرموده است: «آن کس که حلال و حرام ما را بشناسد... من او را بر شما حاکم قرار دادم...»؛ ناظر به مجتهد جامع الشرائط است و نظر دارد به کسي که قوانين عبادي، سياسي و اجتماعي اسلام را از روي استنباط و استدلال شناخته باشد و وجود مطلقات و مقيّدات، عمومات و مخصصات کتاب الله و روايات را بداند و ربط آن را بفهمد. 2. دومين شرط اساسي براي فقهاء که نايب امام زمان ـ عليه السلام ـ هستند عدالت است که از همه گناهان کبيره و از تکرار صغيره اجتناب نمايند علم خود را در محدوده حيات خود و جامعه اسلامي پياده و به آن عمل کند و وظائف ديني خود را به خوبي انجام بدهد و از پيروي هواهاي نفساني اجتناب نموده از اوامر الهي به خوبي اطاعت نمايد، به فتوا، حکم قضائي و ولائي خود عمل کند و در يک کلام از عدالت و تقواي فوق العاده برخوردار باشد. امام حسن عسکري ـ عليه السلام ـ فرموده است: «فأما من کان من الفقهاء صائنا لنفسه حافظا لدينه مخالفا علي هواه مطيعا لامر مولاه فللعوام أن يقلدوه و ذلک لا يکون الا بعض فقهاء الشيعه لا کلهم يعني فقيهي که مفتخر به نيابت امام زمان مي باشد بايد خويشتن دار، حافظ دين، مطيع اوامر الهي و مخالف هواي نفس خويش باشد». 3. استعداد و توانائي رهبري وکشور داري، بينش صحيح سياسي و اجتماعي، مديريت و شجاعت کافي، سومين شرط ضروري براي نايب امام زمان ـ عليه السلام ـ مي باشد يعني از نظر تئوري بينش صحيح نسبت به امور سياسي و اجتماعي داشته و ترفندها و کيدهاي دشمنان اسلام را به خوبي بشناسد و از نظر عملي از هنر مديريت و لوازم آن برخوردار باشد. امام زمان ـ عليه السلام ـ خود به اين شرط اشاره نموده و فرموده است: «... و اما الحوادث الواقعه فارجعوا فيها إلي رواة احاديثنا فانهم حجتي عليکم و أنا حجة الله يعني در حوادث و پيشامدها به راويان احاديث ما مراجعه کنيد که همانا آن ها حجت من بر شما هستند و من حجت خدا بر ايشان مي باشم.» حوادث واقعه مي تواند اشاره به مسائل جديد فقهي باشد که فقيه بايد آن را از اصول و کليات متون ديني استنباط کند و مي تواند اشاره به رخدادهاي سياسي و اجتماعي مربوط به جامعه باشد که فقيه حاکم راه حل آن را با توجه به مباني دين بايد پيدا کند و جامعه را از حالت بن بست خارج سازد. و بلکه مي توان گفت احتمال دوم مورد اشاره اين کلام نوراني است امّا ضرورت مراجعه در احکام فقهي و مسائل فقهي امري نبوده که براي شيعيان مخفي بوده باشد و ندانند که در مسائل مستحدثه فقهی به علماء بايد رجوع کرد. آنچه گفته شد شرائطي است که از متون ديني گرفته شده و در ضمن اين نکته را مي رساند که حق ولايت و مديريتي که فقهاء در محدوده تشريع و قوانين اسلام بر جامعه مسلمين دارند به اذن ائمه ـ عليهم السلام ـ بوده که خود آنان از طرف خداوند حق حکومت و ولايت را دارند. حال اگر درعصر غيبت فقهاء واجد شرايط تعدد پيدا کرد، شخصي که داراي بينش فقهي و سياسي قوي تر باشد بر ديگران در امر حکومت و ولايت مقدم خواهد بود. .

مرجع:

ایجاد شده در 1400/10/19

لینک کوتاه