،فرق بین صفت کبر و رقابت چیست که کبر و برتری جویی نسبت به مردم بد است ولی رقابت خوب است که قرآن می فرماید فَاسْتَبِقُوا الْخَیْراتِ؟انسان باید چگونه باشد و دارای چه ویژگی هایی باشد که رقابت سالم داشته باشد و کبر و برتری جویی نداشته باشد؟بسیار متشکر.

«تکبّر» در لغت؛ به معنای خودبرتر‌بینى و بزرگی فروختن به دیگران است.[1] در اصطلاح اخلاق؛ تکبّر بدین معنا است که آدمى خود را بالاتر از دیگرى ببیند، و معتقد شود که بر غیر، برترى و رجحان دارد، و دیگری را کوچک شمارد.[2] به دیگر سخن؛ اساس تکبّر این است که انسان از این‌که خود را برتر از دیگرى ببیند احساس آرامش کند. بنابراین، تکبّر از سه عنصر تشکیل می‌شود: نخست این‌که براى خود مقامى قائل شود، دیگر این‌که براى دیگرى نیز مقامى قائل شود و در مرحله سوم مقام خود را برتر از آنها ببیند و احساس خوشحالى و آرامش کند.[3] از همین‌رو؛ تکبّر با عُجب تفاوت دارد، در عجب هیچ‌گونه مقایسه‌اى با دیگرى نمی‌شود، بلکه انسان به خاطر علم یا ثروت یا قدرت و یا حتّى عبادت، خود را بزرگ مى بیند، هر چند فرضاً کسى جز او در جهان نباشد، ولى در تکبّر حتماً خود را با دیگرى مقایسه می‌کند و برتر از او می‌بیند.[4]«کبر و تکبّر»؛ گاه به آن حالت نفسانى که در بالا اشاره شد گفته می‌شود و گاه به عمل یا حرکتى که ناشى از آن است؛ مثلاً چنان می‌نشیند یا راه می‌رود و یا سخن می‌گوید که نشان می‌دهد خود را برتر از همه اطرافیانش می‌بیند، این اعمال و حرکات را نیز تکبّر می‌نامنداما رقابت چیست؟رقابت: کوششی برای پس انداختن دیگری از وصول به هدفی که مورد نظر هر دو طرف است.رقابت یکی از مهمترین انگیزه های حرکتی در انسان است. ریشه رقابت می تواند احساس کمبود، حسادت، غبطه، رهایی از نقص و دست یابی به کمالی باشد. بنابراین، رقابت می تواند به دو شکل مثبت و منفی و از نظر ارزشی، خوب یا بد باشد. در این راستا در آموزه های وحیانی، تربیتی و اخلاقی و نیز روان شناسی اجتماعی و حتی اخلاق سیاسی و اقتصادی، از رقابت سالم و ناسالم سخن به میان آمده است. رقابت به معنای تخریب یا حذف رقیب نیست بلکه گامی موثر جهت اصلاح، تغییر مثبت یا بهتر شدن است.رقابت یکی از مولفه های مهم جهت پیشرفت و موفقیت فردی و اجتماعی محسوب می شود.معیارهای رقابت سالم از دیدگاه اسلامقرآن مردم را به رقابت در تقوای خدا و کار نیک و پایبندی به ارزشهای والای انسانی و پیروی از روش الهی و زندگی چه دررابطه با خدا و چه خانواده و اعضای جامعه تشویق می کند تا از آمرزش و خشنودی او بهره مند و به بهشت رهسپار شوند. «فَاستَبِقواُ الْخیراتِ الی اللهِ مَرْجُعُکمْ جمیعاً فینبکُمْ بَما کَنتمْ فیهِ تَخْتَلِفونَ.» پس به کارهای نیک سبقت گیرید که بازگشت همه شما به سوی خداست و در آنچه اختلاف می کنید شما را به جزای آن آگاه خواهد ساخت.» (سوره مائده، آیه 48)از آن جایی که از نظر قرآن، کمال مطلق در خدایی و ربانی شدن انسان از طریق فعلیت و ظهور بخشی به اسماء و صفات سرشته و نهفته در ذات هر انسانی است، می توان مدعی شد که رقابت سالم و سازنده، رقابتی است که این هدف راتحقق بخشد.اما باید توجه داشت که تحقق این هدف یعنی متاله و ربانی شدن انسان، روش ها و ابزارهای مناسب خودش را می طلبد و این گونه نیست که هدف، وسیله را توجیه کند و انسان بتواند برای دست یابی به کمال مطلوب از هر روش و ابزاری بهره گیرد.خداوند در بیان دست یابی انسان به کمالات راه مستقیم عبودیت را با وسایلی که ارزشی ترین آن، اخلاق خوب و نیکو است بیان می کند. اصولا آموزه های اسلام و قرآن، چیزی جز بیان اصول اخلاقی نیست که در قالب هائی چون احکام و قانون بیان می شود تا آدمی در سایه سار آن به کمالات مطلق دست یابد. از این رو رقابت سالم می بایست کاملا اخلاقی و در چارچوب معیارهای اخلاق و رفتارهای پسندیده از نظر عقل و عقلاء و شریعت باشد و هرگونه رقابتی بیرون از این چارچوب و معیار، به عنوان رقابتی ناسالم و نادرست شمرده خواهد شد. از نظر قرآن، فرصت کوتاه عمر برای مردم، همانند میدان مسابقه ای است که هر کسی می بایست با سرعت تلاش کند تا به خط پایان برسد و گوی سبقت را از دیگران برباید و بر تخت کمالات تکیه زند.بر این اساس، می توان گفت که دنیا و فرصت کوتاه عمر، میدان رقابت شدید میان انسانهاست و کسانی در این میدان پیروز و سربلند هستند که افزون برشتاب و سرعت، بهترین وضعیت را برای خود پدید آورند. این جاست که مسئله رقابت سازنده و سالم در برابر رقابت غیرسازنده و ناسالم مطرح می شود. رقابت گاه با حسادت و یا غبطه همراه میشود، همچنین رقابت میتواند در عرصه های فکری، یا اقتصادی و یا سیاسی رخ دهد که بسته به شرایط مختلف میتواند پسندیده و یا ناپسند باشد. ریشه رقابت ناسالم را می بایست در کج فهمی، عدم تشخیص حق و کمال از باطل و نقص، تغییر ارزش ها و اصول اخلاقی، جایگزین شدن مادیات به جای معنویات، حسادت، غرور و کبر، عدم اعتماد به نفس، احساس خود کم بینی و مانند آن جست. بنابراین، لازم است با تغییر در بینش ها و نگرش ها رفتار خود را بهبود بخشیم و اجازه ندهیم که دچار رقابت ناسالم و چشم و هم چشمی بد شویم. برای این منظور می بایست بر اصولی چون غبطه در امور معنوی و رقابت سالم در معنویات و امور اخلاقی تاکید کنیم و ارزش ها را در امور خیر و مناسب دانیم و رقابتی که با حسادت همراه باشد و یا خاستگاه و منشأ پیدایش آن صفت رذیلة حسادت باشد، مذموم و در مقابل رقابتی که از "غبطه" ناشی شود پسندیده است. روشهای غلبه بر حس رقابت طلبی منفی گاهی اوقات حس رقابت طلبی سبب ایجاد تنش در روابط فردی و اجتماعی آنها می شود. هر کسی دوست دارد برنده باشد، اما برخی از افراد هستند که "وسواس رقابت" آنها را در بر می گیرد. این افراد تمایل دارند که همیشه نفر اول باشند، بهترین بوده، و دلشان می خواهد که در هر کاری که وارد می شوند، برنده خارج شوند. برای غلبه بر این حس : • به جای رقابت با دیگران، سعی کنید از موفقیت هایشان لذت ببرید. • خود حقیقیتان را کشف کنید. * همیشه به خاطر داشته باشید که شما شخصیت منحصر بفرد خودتان را دارید و دیدگاه دیگران در مورد شما تنها بر اساس کارهایی که انجام می دهید شکل می گیرد، نه از طریق مقایسه ی شما با دیگران. تصمیم بگیرید که اینقدر حس رقابت جویی نداشته باشید. رقابت حقیقی این است که بهترین انسانی باشید که می توانید. •آنقدر به خودتان اعتماد داشته باشید و برای خودتان ارزش و احترام قائل باشید که برای جلب توجه و محبت دیگران نیاز به برد در شرایط مختلف را احساس نکنید. ارزش فردی شما نباید وابسته به تایید و تصدیق دیگران باشد. اگر همان کسی که هستید را نشان بدهید، شاید دیگر لازم نبینید که در هر موقعیتی رقابت کنید تا رتبه اول نصیبتان گردد.(6) آیا هدف تان از رقابت، رسیدن به خواسته و آرزویی است یا صرفا می خواهید توجه دیگران را به دست آورید؟ اگر قصدتان راضی کردن دیگران باشد احتمال این که رفتارهای مخرب رقابتی نشان دهید بسیار زیاد است، اما اگر هدفی خوب در زندگی داشته باشید و برای رسیدن به آن تلاش کنید، مسلما نوع رقابت تان نیز منصفانه تر خواهد بود.برای احساسات و حقوق دیگران ارزش قائل شویدوقتی در حال بالا رفتن از نردبان ترقی هستید، مراقب باشید حقوق، شأن و ارزش دیگران را پایمال نکنید. براساس رفتارهای اخلاقی و داشتن احساس مسئولیت در قبال دیگران صادقانه و منصفانه بازی کنید. اجازه دهید با توانایی های بالقوه و تلاش به خواسته تان برسید و در این راه به کسی ظلم نکنید. پی نوشتها :[1]. ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، ج ‌5، ص 129، دار الفکر، دار صادر، بیروت، چاپ سوم، 1414ق؛ فرهنگ لغت عمید، واژه «تکبر».[2]. نراقی، ملا محمد مهدی، جامع السعادات، ج 1، ص 380، اعلمی، بیروت، چاپ چهارم، بی‌تا؛ فیض کاشانى، محمد بن شاه مرتضى ، المحجة البیضاء فى تهذیب الإحیاء، ج 6، ص 233، مؤسسه النشر الاسلامى ، قم، چاپ چهارم، 1376ش؛ امام خمینی، شرح چهل حدیث ، ص 79، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره)، دفتر قم، چاپ بیستم، 1387ش.[3]. مکارم شیرازى، ناصر، اخلاق در قرآن ، ج 2، ص 43 – 44، مدرسه الامام على بن ابى طالب(ع)، قم، چاپ اول، 1377ش؛ ر.ک: المحجة البیضاء فى تهذیب الإحیاء، ج 6، ص 233.[4]. ر.ک: نراقی، ملا احمد، معراج السعادة، ص 287، هجرت، قم، چاپ ششم، 1378ش؛ اخلاق در قرآن، ج 2، ص 44؛ شرح چهل حدیث، ص 82؛ «راه مقابله با عجب و خود بینی در مسیر سیر و سلوک»، سؤال 15594.[5]. جامع السعادات، ج 1، ص 380؛ اخلاق در قرآن، ج 2، ص44(6)مقالات و نوشته های دکتر علی شاه حسین .

پرسمان دانشگاهیان

مرجع:

ایجاد شده در 1401/03/25

لینک کوتاه