در قرآن کریم آمده است: عده اي از پيامبر از زمان و مکان مرگشان سؤال کردند و خداوند به پيامبر فرمودند که به آن ها بگو غير از خدا هيچ کس نمي تواند از آينده ی انسان ها خبر دهد و هرکس اين کار را بکند دروغگو و شياد است. اين نکته در کدام آيه است در شأن نزول است یا خود صراحت آيه است، بیان نمایید؟. کنيد.

مقدمه: آن چه مورد نظر سؤال است، این است که: آن یکی از سؤال های پنج گانه بود که از رسول خدا ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ سؤال کردند. آيه ی مورد نظر سائل چنين است: إِنَّ اللَّهَ عِندَهُ عِلْمُ السَّاعَةِ وَيُنَزِّلُ الْغَيْثَ وَيَعْلَمُ مَا فِي الْأَرْحَامِ وَمَا تَدْرِي نَفْسٌ مَّاذَا تَکسِبُ غَدًا وَمَا تَدْرِي نَفْسٌ بِأَيِّ أَرْضٍ تَمُوتُ إِنَّ اللَّهَ عَلِيمٌ خَبِيرٌ. همانا علم ساعت «قيامت» نزد خداست و او باران را فرو بارد، و او آن چه (از نر و ماده و زشت و زيبا) که در رحم هاي آبستن است، مي داند و هيچ کس نمي داند که فردا (از سود و زيان) چه خواهد کرد. و هيچ کسي نمي داند که به کدام سرزمين مرگش فرا مي رسد (و به خاک مي رود) که تنها خدا دانا و آگاه است». شأن نزول در رابطه با شأن نزول آيه ی مورد سؤال، مفسران گفته اند، آيه در رابطه با مردي باديه نشين از اعراب بوده به نام حرث بن عمرو بن حارثه ، که آمد محضر رسول خدا ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ و سؤالاتي چند از پيغمبر کردند: شخصي به نام حرث بن عمر و بن حارثه سؤالاتي را ايراد کرد: گفت؛ اي رسول خدا: 1. ساعت قيامت، کي ظاهر مي شود؟ 2. تخمي که در زمين پاشيده ام، در چه وقت باران بر آن ريزان گردد؟ 3. زن من باردار است، بچه آن پسر است يا دختر؟ 4. مي دانم عمل ديروز من چه بوده، اما از عمل فرداي خودم باخبر نيستم؟ 5. مولد و زمان ولادت من مي دانم کجاست، اما زمان و مکان دفن خودم را نمي دانم؟ خداوند متعال نيز در بيان اين که اين پنج علم در خزانه ی مشيت اوست، فرمود؛ «انّ الله عنده علم الساعة» به درستي که علم قيامت نزد خداي متعال است و «ينزل الغيث»؛ و باران را در زمان و مکاني که مقدور و مقرر گردد، مي فرستد و «يعلم ما في الارحام» و آن چه که در رحمها (جنسا شکلاً) از مذکر و مؤنث بودن تا زشت و زيبا، با استعداد بودن، بهشتي و جهنمي شدن....) و «ما تدري نفس ماذا تکسب غدا»: هيچ نفسي (نيکوکار و بدکار) نمي داند که چه چيز فردا از خير و شر کسب مي کند (لهذا بسيار است که اراده چيزي مي کند و خلاف آن انجام مي گيرد) و «ما تدري نفس باي ارض تموت»؛ و هيچ نفسي نمي داند به کدام سرزميني مي ميرد (دفن مي شود) و زمان مرگ او چه ساعتي خواهد بود ان الله عليم خبير به درستي که خداي متعال داناي به همه چيز، از جمله امور غيب است که هرگاه اراده اش تعلق بگيرد، آشکار کند. عمرو بن سعيد مي گويد: من از رسول خدا ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ پرسيدم، که يا رسول الله هيچ علمي هست، که تو را نداده اند، حضرت فرمود مرا علم بسيار دادند و درباره ی بسياري از علوم، اجازه اعلام آن را به من نداده اند و بسياري علم هست که مرا به آن واقف نساخته اند، که بعد حضرت فرمودند: مفاتيح الغيب، پنج چيز است، بعد نيز اين آيه را (34 / لقمان) تلاوت کردند و از ابن عباس منقول است که هر کس دعوي يکي از اين پنج علم کند، به خدا که دروغگو و کاذب است. اشاره: از اين روايت به خوبي بر مي آيد که علم به امور اشياء پنج گانه به طور تفصيل و تحقيقي در اراده و مشيت خداي متعال است و به دست اوست، شايد در موارد جزئي و به شکل اجمالي بشر به اين نقطه از علم برسد که بتواند جنين را در رحم مادر، در اين که مذکر است يا مؤنث تشخيص بدهد، ولي نمي تواند تمام خصوصيات جسماني و زشتي و زيبائي، استعدادهاي دروني و فطري، علمي و فلسفي و ساير صفات و کيفيات روحي را، تفصيلاً بفهمد و آيه و به تبع آن روايت مورد نظر اشاره به اين قسم از علم، در رابطه با علم غيب، دارد و اين امر (علم به ارحام به شکل تفصيلي) براي غير خدا امکان ندارد. و هم چنين در رابطه با بارش باران، زمان و مکان مردن، (و لو اين که کسي پيدا شود که بگويد من مي دانم، آن هم اگر چنين ادعايي کند، باز در حد اجمال است. و با اذن و اراده ی او (خداي متعال) مي داند و الا علم او به اين امور ذاتي نيست چنان که از امام صادق ـ عليه السلام ـ سوال کردند: آيا امام علم غيب مي داند؟ «قال لا و لکن اذا اراد ان يعلم الشي اعلم الله ذلک». امام ـ عليه السلام ـ ذاتا علم غيب نمي داند، ولي زماني که چيزي را اراده کند بداند، خدا به او تعليم مي دهد. نتيجه: با توجه به آيه ی 34 سوره ی لقمان و با توجه به روايتي که در رابطه شأن نزول آيه وارد شده است، علم به امور اشياء پنج گانه به دست ذات احديّت است. و اگر کساني ديگر به غير از خداي متعال ـ وجود نازنين ائمه هدي ـ عليهم السلام ـ بر پاره ايي از اين امور و اوامر ديگر به صورت علم اجمالي بوده ـ آن هم از طريق تعليم الهي ـ مي باشد و باذن خود اوست و اين هيچ منافاتي با اختصاص علم تفصيلي به اين امور از طرف خداي متعال ندارد، چرا که علم ائمه هدي ـ عليهم السلام ـ علم تعليمي از طرف اوست آن هم به قدري که خودش صلاح مي داند. .

مرجع:

ایجاد شده در 1400/10/19

لینک کوتاه