در سوره واقعه آمده است: (وَ السَّابِقُونَ السَّابِقُونَ أُولئِكَ الْمُقَرَّبُونَ فِي جَنَّاتِ النَّعِيمِ ثُلَّةٌ مِنَ الْأَوَّلِينَ وَ قَلِيلٌ مِنَ الآخِرِينَ»آيا فراواني «سابقون» در اقوام گذشته، دور از عدل الهي نيست؟ منظور از اولين و آخرين چيست؟

درباره تفسير اين آيه چند نظريه از سوي مفسران مطرح شده است: يك. تعبير به «ثلة» (جماعت يا جماعت بيشتر) در رابطه با پيشينيان، به لحاظ كثرت پيامبران پيشين و تعداد امت‏هاي آنان و وجود پيشگامان آن امت است كه سبب مي‏شود تعداد آنها افزون بوده و نسبت به پيشگامان امت محمد(ص) از كميت بيشتري برخوردار گردند؛ زيرا روشن و مسلم است كه در امت اسلامي پيشگامان در پذيرش اسلام در صدر اول، گروه اندكي بودند كه نخستين آنان از مردان، حضرت علي(ع) و از زنان، حضرت خديجه(س) بود.طبرسي، مجمع البيان، ج 9، ص 359، بيروت، نشر موئسسه اعلمي. البته كمتر بودن تعداد سابقون امت محمد(ص) دليل بر برتري مقام امت‏هاي پيشين نيست. به سبب اينكه براساس تعاليم اسلامي، كثرت عددي، دليل بر كثرت كيفي نيست. پيامبر(ص) افضل پيامبران پيشين است؛ چنان كه قرآن مي‏فرمايد: «ما برخي از رسولان را بر بعضي ديگر برتري داديم، امت ايشان هم بر ساير امت‏هاي گذشته برتري دارد»بقره (2)، آيه 253. و نيز مي‏فرمايد: (كُنْتُمْ خَيْرَ أُمَّةٍ أُخْرِجَتْ لِلنَّاسِ) «شما بهترين امت برانگيخته شده از ميان امت‏ها هستيد».آل عمران (3)، آيه 110. دو. مقصود از «اولين» و «آخرين» هر دو همين امت آخرالزمان و امت محمدي(ص) هستند، منتها سابقين در ميان اولين اين امت بيشتر است؛ زيرا بيشتر اوليا و شهدا و پيشوايان بزرگ - به ويژه امامان معصوم(ع) - در دوره نخست بوده‏اند و زمان‏شان به عصر وحي و نزول قرآن، نزديك تر بوده است.صدرالمتألهين شيرازي، تفسير سوره واقعه، ترجمه محمد خواجوي، ص 29، نشر مولي. براي آگاهي بيشتر ر.ك: الف. مطهري، مرتضي، آشنايي با قرآن، ج 6، ص 95، انتشارات صدرا؛ ب. صدرالمتألهين، تفسير سوره واقعه، ترجمه محمد خواجوي، انتشارات مولي؛ پ. قوامي، سيد ناصر، تفسير عرفاني سوره واقعه، انتشارات كتاب طوبي؛ ت. مكارم شيرازي، تفسير نمونه، ج 27، ص 207، نشر دارالكتب الاسلاميه. سه. پس از بررسي و دقت در آيات و روايات، مي‏توان به اين نتيجه رسيد كه منظور از «اولين» و «آخرين»، گاهي به طور «نسبي» استعمال مي‏شود و مربوط به يك امت است؛ چنان كه درباره مهاجران و انصار مي‏خوانيم: (وَ السَّابِقُونَ الْأَوَّلُونَ مِنَ الْمُهاجِرِينَ وَ الْأَنْصارِ) توبه (9)، آيه 100.. و گاهي واژه «اولين» به طور «مطلق» استعمال مي‏شود كه شامل همه امت‏هاي گذشته است. در مقابل منظور از واژه «آخرين» امت پيامبر خاتم(ص) است؛ چنان كه در قرآن خطاب به پيروان پيامبر اسلام(ص) مي‏فرمايد: (هذا يَوْمُ الْفَصْلِ جَمَعْناكُمْ وَ الْأَوَّلِينَ) «اين [همان ]روز داوري است، شما و [همگي ]پيشينيان را گرد مي‏آوريم».مرسلات (77)، آيه 38. پس از اين مقدمه و با نگاهي فراگير به آيات و روايات مشابه، مي‏توان به اين نتيجه رسيد كه منظور از «سابقون» پيشگامان امت‏ها است؛ پيشگاماني مانند پيامبران و امامان كه به مقام قرب الهي نائل شده‏اند. بديهي است كه تعداد پيامبران و اوصياي آنان در امت‏هاي پيشين، گروه فراواني را تشكيل مي‏دهند. در مقابل پيامبر و امامان(ع) در امت اسلام قرار دارند كه تعداد اندكي را تشكيل مي‏دهند؛ چنان كه در قرآن مجيد مي‏خوانيم: (وَ كَمْ أَرْسَلْنا مِنْ نَبِيٍّ فِي الْأَوَّلِينَ) «و چه بسيار پيامبراني كه در [ميان ]گذشتگان روانه كرديم»زخرف (43)، آيه 6. و درباره امت برگزيده اسلام نيز مي‏خوانيم: (ثُمَّ أَوْرَثْنَا الْكِتابَ الَّذِينَ اصْطَفَيْنا مِنْ عِبادِنا فَمِنْهُمْ ظالِمٌ لِنَفْسِهِ وَ مِنْهُمْ مُقْتَصِدٌ وَ مِنْهُمْ سابِقٌ بِالْخَيْراتِ بِإِذْنِ اللَّهِ ذلِكَ هُوَ الْفَضْلُ الْكَبِيرُ) «سپس اين كتاب را به آن بندگان خود - كه [آنان را ]برگزيده بوديم - به ميراث داديم، پس برخي از آنان بر خود ستمكارانند و بعضي از ايشان ميانه‏رو و برخي از آنان در كارهاي نيك به اذن خدا پيشگامند و اين فضيلت بزرگي است».فاطر (35)، آيه 32. از قراين و شواهد ظاهر (آيه مانند «باذن الله» و «فضل كبير») و با استفاده از روايات تفسيري، به خوبي مي‏توان پي‏برد مصداق آشكار گروه «سابق بالخيرات» امامان(ع) مي‏باشند كه تعداد آنان نسبت به پيامبران و اوصياي گذشته، اندك مي‏باشد و به روشني معناي آيه (ثُلَّةٌ مِنَ الْأَوَّلِينَ وَ قَلِيلٌ مِنَ الْآخِرِينَ) آشكار مي‏شود. اين بيان يك واقعيت تحقق يافته است و با عدل الهي منافات ندارد. از ميان گفته‏هاي مفسران، آنچه گفته شد، سزاوارتر به نظر مي‏رسد.براي آگاهي بيشتر ر.ك: 1. تفسير نمونه، ج 18، ص 263 - ج 27، ص 207، نشر اسلاميه؛ 2. تفسير الميزان، ج 19، ص 3 121 - مجمع البيان، ج 9، ص 359. eporsesh.com .

راسخون

مرجع:

ایجاد شده در سه روز پیش

لینک کوتاه