سندوصحت روایت؛ گذر امام رضا(ع) از شلمچه و سخنش چیست؟

گفتار ها در باره مسیر حرکت امام رضا علیه السلام به مرو مختلف است. از این رو توضیح کوتاهی در این رابطه می دهیم: کاروان‌هایی که از حجاز به قصد عراق حرکت می‌کردند، چه از راه مکه و چه از راه مدینه، در منزلی به نام «معدن نقره» به یکدیگر می‌رسیدند و از آن جا به یکی از دو مقصد بصره یا کوفه روانه می‌شدند. بیشتر قرائن و شواهدی که وجود دارد نشان می‌دهد که امام از طریق مدینه و معدن نقره راهی بصره شده .(1)در ادامه مسیر، حضرت پس از بصره از راه خاکی و یا آبی وارد خوزستان شده و چند روزی در اهواز اقامت داشته‌اند. آثاری نیز تاکنون بر جای مانده که یادآور عبور امام علیه السلام از آن دیار است. این مرحله از سفر، در منابع منعکس شده است، همچنان که بخش پایانی سفر نیز یعنی از نیشابور تا مرو روشن است، ولی حد فاصل میان اهواز تا نیشابور چندان معلوم نیست. احتمالهای مختلفی در مورد مسیر امام علیه السلام داده شده است که عبارتند از: (2)ـ اهواز ـ فارس ـ اصفهان ـ قم ـ ری ـ سمنان ـ دامغان ـ نیشابور. ـ اهواز ـ اصفهان ـ عبور از کوهستانها ـ کوه آهوان ـ سمنان ـ نیشابور ـ اهواز ـ اصفهان ـ یزد ـ طبس ـ نیشابور ـ اهواز ـ فارس ـ کرمان ـ طبس ـ نیشابور نقل‌های دیگری نیز وجود دارد و به طور طبیعی حضرت علیه السلام در میان راه به منازل و شهرهای کوچکتری نیز برخورد داشته و از آنها عبور کرده است که در احتمالات یاد شده شهرهای مهم نام برده شده و کمتر نامی از قُری و محله‌های کوچک است.درکتب تاریخی مسیری که مامون تاکید داشت حضرت رضا علیه السلام را از آن عبور دهد یکی از راههای متداول آن زمان به شمار می رفت و آن از مدینه به بصره و از طریق سوق الاهواز( اهواز) به فارس و سپس از راه کویر و بیابان میان ایالت های فارس و خراسان می گذشت و به مرو ختم می شد.(مدینه ـ معدن نقره ـ نباج ـ بصره ـ اهواز ـ بهبهان ـ فارس ـ یزد ـ خراسان)راه دیگری که در آن زمان متداول بود از مدینه به سمت کوفه و بغداد می رفت و سپس از آن جا به سمت ری، قم و خراسان و بالاخره به مرو منتهی می شد. ولی در نقد مسیر دیگر می توان به این مطلب اشاره کرد: عبور از سه شهر کوفه، بغداد و قم؛ که از این سه شهر کوفه و قم مرکز تجمع شیعیان در آغاز قرن سوم اسلامی بود و عبور امام رضا علیه السلام از این دو شهر می توانست به قدرتمندی شیعیان این نواحی و شورش احتمالی آنان بیانجامد. و شهر سوم یعنی بغداد و مرکز تجمع و قدرت عباسیان که از ولایت عهدی امام رضا خشمگین بودند و آن را انتقال قدرت از آل عباس به آل علی قلمداد می کردند ، پس در هر دو صورت این مسیر دوم و انتخاب آن به زیان مامون بوده است. بنا بر دلایلی که در ذیل اشاره می شود به احتمال بسیار قوی سفر امام علیه السلام طبق همان دستوری بود که از طرف مامون صادر شده بود.یکی از دلایل این است که سفر امام علیه السلام عادی و به دلخواه خودشان نبوده است، بلکه تحت الحفظ بوده و طبیعی است که مأموران مأمون کوتاهترین مسیر را انتخاب کرده باشند تا هر چه سریع‌تر مأموریت خود را به انجام برسانند. دلیل دیگری که مورخان نقل کرده‌اند، این است که در سال 200 ه‍. ق که با سفر امام علیه السلام همزمان می‌شود، شرایط خاصی بر مکه حاکم بوده است. بین طرفداران مأمورن به فرماندهی رجا بن ابی ضحاک، ورقاء، جلودی و هارون بن مسیب از یک سو و مخالفان خلیفه به رهبری محمدبن جعفر، عموی امام رضا علیه السلام از طرف دیگر جنگ بوده است و مصلحت ایجاد نمی‌کرده که رجاء بن ابی ضحاک، امام رضا علیه السلام را وارد شهری کند که تا دیروز در آن شهر طرف جنگ بوده است. سومین دلیل این است که رجاء بن ابی ضحاک مأمور بود تمام حالات، رفتار و گفتار امام علیه السلام را در طول سفر زیر نظر داشته و برای گزارش به مأمون ارائه کند. در سفرنامه‌ای که او به خلیفه ارائه داد، حتی به جنبه‌های روحی و اخلاقی امام رضا علیه السلام اشاره شده و تا جایی که ذکرها و دعاهای امام علیه السلام در نمازها هم از قلم نیفتاده است. به همین دلیل بعید به نظر می‌رسد که امام علیه السلام به شهری رفته باشد و ضحاک آن را در سفرنامه خود نقل نکرده باشد. مسیری که مامون برای انتقال امام رضا علیه السلام از مدینه به مرو انتخاب کرده بود از دیدگاه جغرافیای طبیعی، اجتماعی، سیاسی و مذهبی بسیار حساب شده و زیرکانه بود. لذا سفر امام رضا علیه السلام از مدینه تا مرو را در 5 بخش زیر می توان دسته بندی کرد:(3)1- مدینه تا بصره 2- بصره تا فارس 3- فارس تا یزد 4- یزد تا خراسان 5- امام در خراساناز دیار عرب( عراق) تا خوزستان دو راه وجود دارد، یکی از بغداد به واسط و از واسط به خوزستان و راه دیگر از بصره به خوزستان که کوتاهترین راه و فاصله میان ایران و عراق آن روز محسوب می شد. راه بصره- اهواز در آن زمان 9 منزل و سی و شش فرسنگ بود ولی از نامهای قدیم منازل این مسیر در نقشه های امروزین اثری نمانده است از اینرو به سختی می توان مسیر حرکت امام را مشخص کرد. چنان که گفتیم مسیرهای دیگری هم گفته شده که یکی از این مسیرها هم مسیر از اهواز به شوشتر و دزفول وجود است که بیانگر مسیر احتمالی حرکت امام علیه السلام است . که تاریخ های محلی سفر امام به این دو شهر را تائید نمی کنند. همچنین با توجه به نقشه و موقعیت جغرافیایی شوشتر و دزفول گذر حضرت رضا را از این دو شهر دور از واقع می نمایاند چرا که امام بایستی راه رفته به شوشتر را بازگشته و سپس به دزفول می رفتند که این سفر عقلانی نمی نماید. پس در مسیر حرکت امام علیه السلام خرمشهر , آبادان و شلمچه هم قرار دارد . جهت مطالعه بیشتر رجوع کنید به جغرافیای تاریخی هجرت امام رضا علیه السلام از مدینه تا مرو نوشته جلیل عرفان منش .-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------1- جلیل عرفان منش، جغرافیای تاریخی هجرت امام رضا علیه السلام از مدینه تا مرو، چاپ اول: 1374، انتشارات آستان قدس رضوی، صص 13-23.2- همان، صص13-38. 3- همان، ص13 .

پرسمان دانشگاهیان

مرجع:

ایجاد شده در 1401/03/25

لینک کوتاه