معنا و ریشه شرک و مشتقات آن در قرآن و معانی مختلف آن و وجوه آن و نکاتی در مورد آن

شرک در فرهنگ لغت به دو معنا به کار رفته است: یکی، به مفهوم همکاری و مقارنت (شرکت) که در نقطه مقابل انفرادی عمل کردن است و دوم، به معنای شیء ممتد و مستقیم است.[1] اما شرک از منظر قرآن، به معنای همتا و شریک قرار دادن چیزی با خداوند متعال است و دارای انواعی است: شرک در ذات، شرک در الوهیت، شرک در ربوبیت، شرک در عبادت و…. در مورد شرک آنچه در کتب لغت آمده ریشه آن از ماده (ش ر ک) است و مشتقات این کلمه در قرآن بسیار است که به چند مورد اکتفا می کنیم بعضی از این مشتقات که در قرآن آمده عبارتند از : تشرک، یشرک، مشرک، مشرکین، مشرکون راغب اصفهانی در مفردات القرآن می نویسد: شرک در دین بر دو گونه است: شرک صغیر و شرک عظیم. شرک کبیر به معنای همتا قرار دادن برای خداوند متعال در ذات و صفات و افعال است، ولی شرک صغیر یعنی غیر خدا را در کارهای خود مدنظر داشتن و این همان شرک و ریای معروف می باشد; به عبارت روشن تر، ری، به معنای نشان دادن و تظاهر نمودن است و در اصطلاح، یعنی انجام دادن عمل نیک برای این که مردم آن را مشاهده کنند. در اینجا نکاتی در مورد شرک خدمتتان عرض می شود، قرآن کریم به زیان های شرک و فلسفه توحید اشاره کرده است، که به چند نمونه اشاره می کنیم. 1. ذلت و خواری: (ولاتجعل مع الله الهاً آخر; در برابر خدای یگانه، اله و معبود دیگری قرار مده). در ادامه به بیان مرگ بار شرک پرداخته و می فرماید: (فتقعد مذموما مخذولاً;[2] اگر شریکی برای او قائل شوی به ذلت و شکست و خواری گرفتار خواهی شد.) از این آیه استفاده می شود که شرک، مایه ضعف و ناتوانی و ذلت و زبونی است; چنان چه توحید، عامل قیام و حرکت و سرافرازی است. شرک مایه مذمت و نکوهش است، زیرا مشرکان با بت پرستی، عقل خویش را می کشند و به چیزهایی روی می آورند که عقل آن را توبیخ و ملامت می کند. اصولاً انحراف از فطرت و منطق عقل، کفرانی روشن در برابر نعمت های الهی است. هم چنین شرک باعث می شود که خداوند بشر را به معبودش واگذار کند و دست حمایت و عنایت را از سر او بردارد و در نتیجه خوار و ذلیل گردد. 2. تکیه بر منطق بی بنیاد: (مثل الذین اتخذوا من دون الله اولیاء کَمَثل العنکبوت اتخذت بیتاً و انّ اَوهَنَ البیوت لبیت العنکبوت لو کانوا یعلمون).[3] قرآن در این آیه، مشرکان را به عنکبوت تشبیه کرده است که از لعاب دهان سست ترین خانه را می سازند و آن را تکیه گاه خویش قرار می دهند، در صورتی که یک باد کافی است تا آن خانه را ویران کند. مشرکان نیز در عقاید دینی به سست ترین منطق و خرافی ترین اعتقاد روی می آورند. توسل به فال قهوه، کتاب حافظ و یا فال نخود و رفتن دنبال دعانویس و سحر و جادو و احضار جن و روح، در مجالس روشن فکران لاابالی بیشتر است تا موحدان روشن اندیش. 3.اتخاذ معبودهای ضعیف و ناتوان: (یا ایها الناس ضُرب مثل فاستمعوا له ان الذین تدعونَ من دون الله لن یَخلقوا ذُباباً ولو اجتمعوا له;[4] ای مردم، مثلی زده می شود، بشنوید و دقت کنید; تحقیقاً کسانی که غیر خدا را می خوانند، هرگز نمی توانند مگسی بیافرینند، اگرچه برای این امر با هم اجتماع کنند). این آیه بیان گر این است که بشر و قدرت های غیبی این عالم هرگز نمی توانند مگسی را خلق کنند که حامل شعور و تشخیص و حیات باشد. بشر می تواند سفینه فضایی بسازد، هواپیما اختراع کند، لیکن از ساختن موجود ضعیفی به نام مگس ناتوان است. قرآن در ادامه آیه می فرماید: (و اِن یَسلبهم الذباب شیئاً لایسنقذوه منه;[5] اگر مگس چیزی را از آن ها برباید نمی توانند آن را باز پس گیرند.) این ماجرا بیان گر ضعف معبودها و از همه بدتر ضعف منطق بت پرستان است; یعنی بنگرید چگونه معبودها زیر هجمه های مگس ها واقع شده و توان دفاع از خود را ندارند. آیا این گونه معبودهای بی ارزش و بی عرضه قابل پرستش و احترام اند. تمام این بدبختی ها به دلیل این است که: (ما قدروالله حق قدره;[6] آن ها خدا را به میزانی که باید بشناسند، نشناختند) و نمی دانند که: (ان الله لقوی عزیز; بی گمان خدا هرآینه قوی و پیروز است). اگر نازی کند، از هم فرو ریزند قالب ها. این آیه خطاب به تمام خلق جهان است و نه فقط بت پرستان عصر جاهلیت، بلکه نفی همه معبودها است. مقام پرستان باید بدانند که هیچ پست و مقامی نمی تواند آن ها را از حوادث حفظ کند، بلکه گاهی همان مقام و ثروت باعث قتلشان می شود. متملقان و چابلوسان بدانند اگر خدا نخواهد هیچ قدرتی نمی تواند آنان را نگه دارد. پول پرستان بدانند که مال و منال نمی تواند آنان را از مرگ نجات دهد، بلکه گاهی باعث مرگ زودرس آن ها می شود. پس بهتر است به معبودی که دارای قدرت لایتناهی و عزت و پیروزی ابدی است، روی آوریم. خدایی که هم مگس و پشه را خلق کرده و هم فیل و کرگدن را و هم انسان و جهان را. 4. حبط اعمال: (ولقد اوحِی الیک والی الذین من قبلک لئن اشرکتَ لیحبطَنَّ عملک ولتکونَنَّ من الخاسرین;[7] تحقیقاً به تو و پیامبران قبل از تو وحی فرستادیم که اگر شرک ورزیدی، قطعاً و بدون تردید عملت حبط و باطل می شود و هرآینه از زیان کاران خواهی بود.) حبط اعمال یعنی محو آثار و پاداش عمل، چرا که شرط قبولی اعمال، توحید است و بدون اعتقاد به آن، هیچ عملی پذیرفته نیست. نماز در واقع تثبیت عملی و اعتقادی این اصل است. در نماز می گوییم: حمد و ستایش مخصوص الله ربّ العالمین است. هم او، روزی دهنده و بخشایش گر است و بس. تنها تو را می پرستیم و فقط از تو کمک می جوییم. توحید در ستایش و ربوبیت، توحید در رازقیت و بخشندگی، توحید در عبادت و مالکیت و توحید در دین و دیانت و نفی همه معبودها و راه های گمراهی، در این سوره منعکس می باشد. حدیثی از پیامبر(ص) نقل شده که فرمود: (ان الله تعالی یحاسب کل خلق الا من اشرک بالله فانه لایحاسب ویؤمر به الی النار;[8] خداوند منان به حساب تمام بندگانش رسیدگی می کند جز آنانی که به خدا شرک ورزیده اند; پس او را بدون حسابرسی به آتش می افکند.) 5. تباهی جهان: (ما اتخذالله من وَلد وما کان معه من اله اذاً لَذَهب کل اله بما خلق ولعلا بعضهم علی بعض سبحان الله عما یصفون;[9] خدا هرگز فرزندی برای خود انتخاب نکرده است و هیچ معبودی با او نیست. اگر چنین می بود، هر خدایی در پی تدبیر و اداره مخلوق خود بود و بعضی بر بعضی دیگر برتری می جستند [در نتیجه جهان تباه می شد] منزه است خداوند متعال از توصیفی که مشرکان از او دارند.) از این آیه به خوبی روشن می شود که خداوند کسی را به فرزندی انتخاب نکرده است که مردم با پرستیدن پسر خوانده خدا به مقاصد و حوایج خود برسند. معبودی نیز در عرض خدا قرار ندارد تا مستقلاً کارساز باشد و یا به واسطه شفیع، حاجت دهنده و آمرزش گر باشد، بلکه بنده خدا بدون واسطه باید با خدا سخن بگوید و او را عبادت کند. اگر معبودهایی در کنار خدا می بود، بدون شک هرکدام به دنبال اداره مخلوق خود بودند و در نتیجه نظام هستی از هم می پاشید; در صورتی که وحدت و هم آهنگی نظام، دلیل روشنی بر وحدت معبود و خالق است. خدا نه پسرخوانده دارد و نه اطرافیانی. او تنهای تنها است: (وحده لاشریک له).بشر چون خدا را به درستی نشناخته بساط الهی را هم چون قدرت مندان زمینی پنداشته است، از این رو به دنبال پیدا کردن پارتی و شفیع می گردد; چنان چه درباریان و اطرافیانِ صاحبان قدرت می توانند حوایج مراجعه کنندگان را برطرف کنند، چرا که هرکدام اداره کننده بخشی از قدرت هستند.در آخر به برای اطلاعات بیشتر شما را به لینکی از همین پایگاه دعوت می کنیم امید مثمر ثمر واقع شود. تحقیق در معنای توحید و شرک .

پایگاه اطلاع رسانی حوزه

مرجع:

ایجاد شده در 1401/04/17

لینک کوتاه