بر اساس منابع تاریخی و روایی اهل سنت، با وجود بیست و سه سال تلاش برای معرفي حضرت علي ـ عليه السلام ـ توسط پيامبر اکرم- صلی الله علیه و آله – و نیز حديث غدير، چرا مردم پس از رحلت پیامبر- صلی الله علیه و آله -،علي ـ عليه السلام ـ را کنار زدند؟

نبي مکرم اسلام حضرت محمد ـ صلي الله عليه و آله ـ بارها علي ـ عليه السلام ـ را به عنوان جانشين خود براي مسلمانان معرفي کردند؛ مهم ترين و آخرين آن ها در غدير خم مي باشد. اما بیشتر مسلمانان به اين سفارشات توجهي نکردند و پس از رحلت پیامبر- صلی الله علیه و آله - عده اي در مدينه جمع شده به سقيفه بني ساعده رفته، ابوبکر را به عنوان جانشين آن حضرت برگزيدند. بدون شک عوامل متعددي سبب شد تا مسلمانان حاضر در سقيفه توجه چنداني به سفارشات پيامبر ـ صلي الله عليه و آله ـ نداشته باشند. به نظر مي رسد تعصبات قبيله اي و حسادت و کينه از علي ـ عليه السلام ـ از مهم ترين عواملي هستند که سبب کنار گذاشتن علي ـ عليه السلام ـ شدند. علاوه بر اين به اين دو نکته نيز بايد توجه داشت که اولا انتخاب ابوبکر کاملا شتاب زده و با سرعت انجام شد. ثانيا اين اولين بار نبود که مسلمانان از دستور پيامبر- صلی الله علیه و آله - سرپيچي مي کردند. مسلمانان بارها با دستورات صريح پيامبر- صلی الله علیه و آله - مخالفت کردند که ما تنها به ذکر چند نمونه به صورت گذرا بسنده مي کنيم. 1. در جنگ احد پيامبر اکرم ـ صلي الله عليه و آله ـ پنجاه نفر را مأمور کرد بالاي تپه اي که پشت سر مسلمانان قرار داشت مستقر شوند تا دشمن نتواند از پشت، به مسلمانان ضربه بزند حتي پيامبر به آن ها دستور داده بود اگر دشمن بر ما غلبه کرد به ياري ما نياييد. اما پس از شکست اوليه مشرکان، تيراندازان همگي گفتند: غنيمت، غنيمت؛ عبدالله بن جبير فرمانده آن ها گفت: مگر به ياد نداريد که پيامبر چه گفت؟ اما آن ها گوش ندادند و رفتند. 2. سرپيچي از دستورات پيامبر- صلی الله علیه و آله - در صلح حديبيه که بيشترين اعتراض توسط عمر صورت گرفت. 3. عدم توجه به سخن پيامبر- صلی الله علیه و آله - در جنگ احزاب. ابن هشام مي نويسد: «دشمن شبي در تب و تاب ترک مدينه بودف رسول خدا ـ صلي الله عليه و آله ـ از اصحابش خواست تا يک نفر برخيزد و ببيند دشمن چه مي کند. حذيفه مي گويد: کسي برنخاست تا اين که حضرت مرا به نام صدا زد». 4. تخلف از سپاه اسامه، که عليرغم دستورات موکد پيامبر اکرم ـ صلي الله عليه و آله ـ توسط برخی صورت پذیرفت. 5. مخالفت با پيامبر- صلی الله علیه و آله - در تقسيم غنائم جنگ حنین. و موارد بسيار ديگري که به جهت اختصار به آن ها اشاره نمي شود. تعصبات قبيله اي: بدون شک جامعه عربستان جامعه اي قبيله اي بود. جامعه اي که افراد آن سخت پايبند مسائل قبيله اي بودند در اين زمينه تعصب خاصي داشتند پيامبر اکرم ـ صلي الله عليه و آله ـ در طول دوره بیست و سه ساله رسالت خويش با تعصبات بي جاي قبیله ای مبارزه کرد اما به طور کامل نتوانست اين تعصبات را از بين ببرد. بدون شک ارزش هاي قومي و قبيله اي در سقيفه بار ديگر زنده شد. سخنان حاضران در آن جلسه گوياي همين مطلب است. ابوبکر وقتي به ايراد سخن پرداخت چنين گفت: «ما مهاجرين، اولين کساني بوديم که اسلام را پذيرفتيم. و ديگر مردم در اين قضيه بعد از ما بودند. ما عشيره رسول خدا ـ صلي الله عليه و آله ـ هستيم و با اين وجود ما معتدل ترين اعراب از جهت نسب هستيم...» و عمر در جواب انصار گفت: عرب به شما اجازه نمي دهد شما بر گردن آن ها سوار شويد در حالي که پيامبر از شما نيست و حق از آن ماست. يکي از ارزش هاي قبيله اي که سبب انتخاب ابوبکر شد «ريش سفيدي» و کهولت سن وي بوده است. ريش سفيدي در کنار ساير عوامل در درجه اي از اعتبار قرار داشت که سبب شد سفارشات پيامبر- صلی الله علیه و آله - ناديده گرفته شود. عمر به ابن عباس گفت: « مردم از ولايت علي روي گردان نشدند مگر آن که از کمي سن او ترسيدند». و ابو عبيده جراح در پاسخ اعتراض علي ـ عليه السلام ـ گفت: «تو هنوز جواني و مردم ريش سفيد قوم را برگزيدند. البته اگر صبر کني و عمري از تو سپري شود با توجه به فضائلي که داري و داماد پيامبر ـ صلي الله عليه و آله ـ هستي آن گاه تو را انتخاب خواهند کرد". بغض و کينه و حسادت نسبت به علي ـ عليه السلام ـ بدون شک حسادت و کينه اي که نسبت به علي ـ عليه السلام ـ و بني هاشم در دل قريش و بعضي قبايل ديگر بود، يکي از علل اصلي عدم توجه به سفارشات پيامبر ـ صلي الله عليه و آله ـ محسوب مي شود: در گفتگويي که بين عمر و ابن عباس صورت گرفته مي توان به خوبي اين امر را مشاهده کرد. عمر از ابن عباس مي پرسد: چرا علي ـ عليه السلام ـ به ما ملحق نشد و همکاري نکرد؟ چرا قريش از خاندان شما جانبداري نکرد در حالي که پدرت عموی پيامبر و تو خود پسر عموی او هستي؟ ابن عباس گفت: نمي دانم، عمر گفت: ولي من مي دانم و از دليل آن آگاهم زيرا قريش مايل نيستند که اجازه دهند نبوت و خلافت در خاندان شما جمع شود براي اين که به اين وسيله احساس غرور و شادماني خواهيد کرد. در يک مورد عثمان به علي ـ عليه السلام ـ کينه هاي قريش را متذکر شد و گفت: «گناه من چيست که قريش تو را به جهت اين که هفتاد نفر از آنان را کشتي دوست ندارد». حاکم حسکانی روايتي از علي ـ عليه السلام ـ نقل کرده که در اين روايت حضرت به عمار مي فرمايد: «مصداق آيه أَمْ يَحْسُدُونَ النَّاسَ عَلَى مَا آتَاهُمُ اللّهُ مِن فَضْلِهِ؛ «بلکه به مردم براي آن چه خدا از فضل خويش به آنان عطا کرده رشک مي ورزند)، ما هستيم». عبدالفتاح عبدالمقصود نيز در اين رابطه مي نويسد: «قريش اگر امروز سروري را براي علي ـ عليه السلام ـ که برترين مردان خود بود نپذيرفت، ديروز هم براي برترين خلق برگزيده جهان نمي پذيرفت، منشأ آن همان سينه هاي پرکينه است". از ديگر عواملي که بغض و کينه نسبت به آن حضرت را تشديد مي کرد شخصيت، ويژگي ها و سوابقي بود که افراد حاضر در سقيفه از علي ـ عليه السلام ـ در ذهن داشتند. عدالتي که از علي ـ عليه السلام ـ سراغ داشتند، براي بسياري از افراد قابل تحمل نبود. به عنوان نمونه حضرت علي ـ عليه السلام ـ در سال دهم هجري از طرف پيامبر اکرم ـ صلي الله عليه و آله ـ مأمور شد به يمن برود..... هنگامي که علي ـ عليه السلام ـ از يمن به مکه باز مي گشت تا با رسول خدا ـ صلي الله عليه و آله ـ و مسلمانان در مراسم حج شرکت کند، آن حضرت از همراهيان خويش جدا شد و براي ديدار رسول خدا ـ صلي الله عليه و آله ـ جلوتر از آن ها به مکه آمد و مردي را به جاي خود بر آن ها امير ساخت. آن مرد نيز پس از رفتن علي ـ عليه السلام ـ حله ها يي را که از نجران آورده بودند، ميان همراهان خود تقسيم کرد. چون به نزديکي مکه رسيدند علي ـ عليه السلام ـ براي ديدار آن ها از مکه بيرون آمد. و مشاهده کرد که حله ها را پوشيده اند. به شدت ناراحت شد و به جانشين خويش اعتراض کرد و دستور داد حله ها را بيرون آورند و در بارها گذاشت. اين جريان سبب شد که همراهیان علي ـ عليه السلام ـ به رسول خدا ـ صلي الله عليه و آله ـ شکايت کنند... رسول خدا ـ صلي الله عليه و آله ـ فرمود: اي مردم از علي شکايت نکنيد او در راه خدا سخت تر از آن است که کسي بتواند از او شکايت کند. حضرت زهرا ـ عليها السلام ـ فرمود: «علت اين که علي ـ عليه السلام ـ را از حقش محروم و خلافت را از وي دور ساختند ترس آنان از شدت و سختي اش در راه حق و قدرت شمشير و بي پروايي او در راه خدا بود». بيعت عجولانه به اين نکته نيز بايد توجه داشت که انتخاب ابوبکر در سقيفه با عجله و شتابزدگي خاصي انجام شد. عمر مي گويد: «انتخاب ابوبکر امري عجولانه بود ولي خداوند شر آن را حفظ کرد". سپس گفت: از اين پس هر کس بدون مشورت مسلمين با کسي بيعت کند چنين بيعتي پذيرفته نيست و هر کسي اين گونه رفتار کند بايد کشته شود. مورخان نوشته اند هنوز اهل بيت ـ عليهم السلام ـ از غسل بدن پيامبر- صلی الله علیه و آله - فارغ نشده بودند که علي و عباس سرو صداي مردمي را در مسجد شنيدند که درحال بيعت با ابوبکر بودند. بنابراین هر چند علي ـ عليه السلام ـ از طرف پيامبر اکرم ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ بارها به عنوان جانشين خويش نام برده بود اما عواملي چون تعصبات قبيلگي، حسادت و بغض و کينه، شخصيتِ عدالت محور علي ـ عليه السلام ـ موجب شدند تا فرد ديگري توسط مسلمانان برگزيده شود. و اين اولين بار نبود که مسلمانان دستورات پيامبر- صلی الله علیه و آله - را ناديده مي گرفتند. .

مرجع:

ایجاد شده در 1400/10/19

لینک کوتاه