اگر مسأله ولایتمداری و خلافت الهیه از اموری است که مختص به خداست و انتخابش مخصوص خداست ولایت دشمنان هم از اموری است که انتخابش با خداست در جائی که می فرماید: « و جعلنا ائمه یدعون الی النار» و این مسأله موجب کم رنگی ولایت اولیاء الله می شود.

علّامه طباطبایى ( رض ) در تفسیر المیزان ذیل آیه مورد بحث فرموده اند : « معناى پیشوا کردن آنان براى دعوت به آتش این است که : ایشان را پیشقدم در کفر و گناه کرد ، در نتیجه دیگران به ایشان اقتداء کرده ، و به آنان پیوستند . و اگر بپرسى که چرا خداوند ایشان را پیشواى کفر کرد ؟ و آیا این کار به عدالت خدا برخوردى ندارد ؟ در پاسخ مى‌گوییم : وقتى برخورد دارد که این اضلال خدا ابتدایى باشد ، یعنى خود آنان قبلا کارى نکرده باشند که مستوجب این اضلال باشند ، و اما اگر این اضلال به عنوان مجازات کفر و جحودى باشد که آنان قبل از دیگران مرتکب شدند ، به عدالت خدا برخورد ندارد . » توضیح مطلب : خداوند متعال فرمود : « إِنَّا هَدَیْناهُ السَّبیلَ إِمَّا شاکِراً وَ إِمَّا کَفُوراً ما راه را به او ( انسان ) نشان دادیم ، خواه شاکر باشد ( و راه درست را طىّ کند ) یا ناسپاس کند ( و راه باطل را پیش گیرد ) » ( الإنسان : 3 ) این سنّت ثابت خداست که به انسان اختیار داده و پیش روى او دو راه قرار داده است . از طرف دیگر هر کدام از این دو راه ، پیشروانى نیز دارند یعنى در هر عصرى افرادى هستند که یا پیشتاز طریق بهشتند یا پیشتاز طریق جهنّم . اینان همان کسانى هستند که خداوند آنها را به عنوان امامان و پیشوایان همان راه قرارشان مى دهد . اگر کسى با اختیار خود پیشتاز طریق بهشت شد ، خداوند متعال فرشتگان را بر او مى گمارد و او را امام و هادى راه حقّ مى کند و اگر کسى با اختیار خود پیشتاز طریق جهنّم گشت ، خداوند متعال شیطان را بر او مسلّط مى سازد و او را امام و پیشواى راه جهنّم قرار مى دهد . آنگاه مردم دو دسته مى شوند گروهى از پى امامان حقّ و گروهى دیگر از پى امامان باطل مى روند . « وَ مَنْ یَعْشُ عَنْ ذِکْرِ الرَّحْمنِ نُقَیِّضْ لَهُ شَیْطاناً فَهُوَ لَهُ قَرین و هر کس از یاد خداى رحمان روى‌گردان شود شیطان را به سراغ او میفرستیم پس او همواره قرین وى خواهد بود » ( الزخرف : 36 ) این مجازات کسى است که تمام و کمال پشت به خدا کند و پیشرو طریق جهنّم شود . « وَ قالُوا قُلُوبُنا غُلْفٌ بَلْ لَعَنَهُمُ اللَّهُ بِکُفْرِهِمْ فَقَلیلاً ما یُؤْمِنُونَ و گفتند : دلهاى ما در غلاف است بلکه خداوند آنها را به خاطر کفرشان ، از رحمت خود دور ساخته پس کمتر ایمان مى‌آورند » ( البقره : 88 ) اینها محض در کفر شده اند همانگونه که معصوم ، محض در ایمان است . لذا اینها خواستند کفر محض خویش را به خدا اسناد دهند . امّا خداوند متعال فرمود : بلى ما آنها را از رحمت خویش به دور نموده ایم امّا نه از ابتدا بلکه بدان جهت که خودشان چنین خواستند و خودشان این راه را برگزیدند . این سنّت خداست که هر کس در هر راهى قدم بردارد ، امکانات همان راه را در اختیارش قرار مى دهد . لازمه ى مختار بودن انسان نیز همین است . لذا فرمود : « مَنْ کانَ یُریدُ الْعاجِلَهَ عَجَّلْنا لَهُ فیها ما نَشاءُ لِمَنْ نُریدُ ثُمَّ جَعَلْنا لَهُ جَهَنَّمَ یَصْلاها مَذْمُوماً مَدْحُوراً ( 18 ) وَ مَنْ أَرادَ الْآخِرَهَ وَ سَعى لَها سَعْیَها وَ هُوَ مُؤْمِنٌ فَأُولئِکَ کانَ سَعْیُهُمْ مَشْکُوراً ( 19 ) کُلاًّ نُمِدُّ هؤُلاءِ وَ هَؤُلاءِ مِنْ عَطاءِ رَبِّکَ وَ ما کانَ عَطاءُ رَبِّکَ مَحْظُوراً آن کس که ( تنها ) زندگى زودگذر ( دنیا ) را مى‌طلبد ، آن مقدار از آن را که بخواهیم و به هر کس اراده کنیم مى‌دهیم سپس دوزخ را براى او قرار خواهیم داد ، که در آتش سوزانش مى‌سوزد در حالى که نکوهیده و رانده ( درگاه خدا ) است . ( 18 ) و آن کس که سراى آخرت را بطلبد ، و براى آن سعى و کوشش کند در حالى که ایمان داشته باشد سعى و تلاش او ، ( از سوى خدا ) پاداش داده خواهد شد . ( 19 ) هر یک از این دو گروه را از عطاى پروردگارت ، بهره و کمک مى‌دهیم و عطاى پروردگارت هرگز ( از کسى ) منع نشده است » ( اسراء ) پس این سنّت تکوینى ثابت خداست که : اوّلاً انسان را مختار آفریده . ثانیاً به اقتضاى اختیار ، براى انسان دو راه پدیدار گشته . ثالثاً خداوند متعال هر دو راه و عواقب هر کدام را به او شناسانده « فَأَلْهَمَها فُجُورَها وَ تَقْواها سپس فجور و تقوا را به او الهام کرده است » ( الشمس : 8 ) و ایضاً قال : « إِنَّا هَدَیْناهُ السَّبیلَ إِمَّا شاکِراً وَ إِمَّا کَفُوراً » رابعاً هر را اقتضایى قرار داده لذا هر کس وارد هر کدام از این دو راه شود ، قوانین تکوینى همان راه شامل حالش خواهد شد . و از جمله قوانین هر دو راه این است که پیشتازان آن راه ، امامان آن راه قرار داده مى شوند . امام صادق ( ع ) کلّ این مطالب را در سخنى زیبا چنین بیان فرمودند : « إِنَّ الدُّنْیَا لَا تَکُونُ إِلَّا وَ فِیهَا إِمَامَانِ بَرٌّ وَ فَاجِرٌ فَالْبَرُّ الَّذِى قَالَ اللَّهُ تَعَالَى وَ جَعَلْناهُمْ أَئِمَّهً یَهْدُونَ بِأَمْرِنا وَ أَمَّا الْفَاجِرُ فَالَّذِى قَالَ اللَّهُ تَعَالَى وَ جَعَلْناهُمْ أَئِمَّهً یَدْعُونَ إِلَى النَّارِ وَ یَوْمَ الْقِیامَهِ لا یُنْصَرُون دنیا ، نمى شود مگر اینکه لازم است در آن دو گونه امام باشد . امام نیک و امام بد . امام نیک آن است که خداوند در موردش فرمود : « وَ جَعَلْناهُمْ أَئِمَّهً یَهْدُونَ بِأَمْرِنا » و امام بد آن است که خداوند درباره اش فرمود : « وَ جَعَلْناهُمْ أَئِمَّهً یَدْعُونَ إِلَى النَّارِ وَ یَوْمَ الْقِیامَهِ لا یُنْصَرُون » » ( بحار الأنوار ، ج 24 ، ص 157 ) یعنى اقتضاى دنیا به عنوان دار تکلیف همین است که دو راه باشد با دو گونه پیشتاز و پیشوا . نتیجه : پس چنین نیست که انتخاب خداوند متعال موجب فضیلت کسى شود بلکه خداوند از هر دو راه ، محضها را انتخاب مى کند . آنها که محض ایمانند و در بالاترین درجه از ایمان نسبت به مردم عصرشان قرار دارند . و آنها که محض کفرند و در پایین ترین درجه از کفر نسبت به پیروانشان قرار گرفته اند . لذا خدا هر که را به امامت اهل ایمان برگزیند گواه آن است که او در اوج قرار دارد و هر که را به امامت اهل باطل برگزیند ، گواه آن است که او در حضیض واقع شده و حیوانات بر او شرف دارند . .

پرسمان دانشگاهیان

مرجع:

ایجاد شده در 1401/03/25

لینک کوتاه