تفاوت تفسیر با تاویل در چه نکته ای است؟

(1) عده‏ای از مفسرین معتقدند که تأویل بیان یکی از محتملات لفظ است ولی تفسیر عبارت از بیان مراد متکلم میباشد.  (2) ابو عبیده میگوید تأویل و تفسیر دارای یک معنی است و بنا بنوشته[1] صاحب اتقان این نظر در نزد متقدمین از مفسرین شایع بوده است.  (3) بنظر راغب اصفهانی تفسیر اعم از تأویل است و تفسیر بیشتر در الفاظ بکار برده میشود و تاویل در معانی مانند تاویل رؤیا و همچنین تفسیر بیشتر در مفردات الفاظ واقع میشود ولی تأویل بیشتر در جملات بکار آید.  (4) برخی گفته‏اند تفسیر چیزی است که متعلق و مربوط بروایت باشد ولی تأویل چیزی است که متعلق و مربوط به درایت میباشد.  (5) باعتقاد بعضی از اهل لغت تفسیر بیان معانی است که از وضع عبارت استفاده میشود ولی تأویل عبارت از بیان معانی است که بطریق اشاره از آن استفاده شود چنانکه مفسر معروف علامه آلوسی بغدادی نیز بآن معتقد است.  (6) بعضی از مفسرین نوشته‏اند بیان آیات متشابه را تأویل گویند و کشف معنی آیات محکم را تفسیر و اعتقاد ابو الفتوح رازی هم همین است.  (7) محمّد عبده معتقد است که از عبارات و الفاظ تأویل که در سوره‏های نساء- اعراف- یونس- یوسف- اسراء- کهف ذکر گردیده چنین بر می‏آید که تأویل در قرآن بمعنی امری است که در آتیه‏ای محتوم تحقق می‏پذیرد و یا عملی است غامض که بقصد واقعه‏ای آتی اراده میشود.  (8) علماء علم اصول فقه میگویند تأویل عبارت از گردانیدن لفظ از احتمال راجح باحتمال مرجوح و ضعیف است بدلیل.  (9) علامه طباطبائی در تفسیر المیزان پس از نقل اقوال دیگران مینویسد: تأویل عبارت از حقیقت و واقعیتی است که تکیه گاه و مستند همه آیات قرآنی است که از حدود افهام عمومی بالاتر و غیر مفاهیم و الفاظ است و آیات قرآن نسبت بآن حقیقت متعالیه جنبه مثال دارد و آن حقیقت بزرگ معنوی[2]                       بالاتر از آن است که در قالب الفاظ بیان گردد چنانکه در این آیه مبارکه میفرماید: إِنَّا جَعَلْناهُ قُرْآناً عَرَبِیًّا لَعَلَّکُمْ تَعْقِلُونَ 2 وَ إِنَّهُ فِی أُمِّ الْکِتابِ لَدَیْنا لَعَلِیٌّ حَکِیمٌ «1»[3] از این آیه شریفه استفاده میشود که قرآن پیش از آنکه با چهره موجود از آسمان نازل گردد در نزد خداوند متعال بصورت امری بلند پایه و استوار و محکم بوده و پروردگار عالم بخاطر بذل عنایت و مرحمت آن حقیقت و امر عالی را بصورت کتابی درآورده و در قالب الفاظ و زبان عربی برای هدایت و راهنمائی مردم فرو فرستاده است تا حقایق آن را درک و تعقل کنند زیرا تا بهنگامی که در ام الکتاب محفوظ بود کسی را بدرک آن راهی نبود و آیه شریفه: بَلْ هُوَ قُرْآنٌ مَجِیدٌ فِی لَوْحٍ مَحْفُوظٍ نیز بهمین حقیقت اشاره دارد. پس تأویل آیه عبارت از امر خارجی و عینی است که نسبتش بمدلول آیه نسبت ممثل بمثل میباشد و همان حقیقت مسلّم موجب تشریح احکام و بیان معارف الهی گردیده است‏[4]                        [1] . أنوار العرفان فی تفسیر القرآن، ج‏5، ص: 112 [2] . أنوار العرفان فی تفسیر القرآن، ج‏5، ص: 113 [3] .آیه 14 سوره زخرف [4] . أنوار العرفان فی تفسیر القرآن، ج‏5، ص: 114 .

پایگاه اطلاع رسانی حوزه

مرجع:

ایجاد شده در 1401/04/17

لینک کوتاه