فطرس

پرسش. آیا داستان فطرس ملک و این که به وسیله امام حسین (ع) شفاعت شد، حقیقت دارد؟ به نظر مى رسد، این اشکال به آن وارد است که: اگر فطرس فرشته بوده، پس از مجردات بوده و توانایى سرپیچى نداشت تا رانده شود و به وسیله امام حسین (ع) شفاعت گردد! پاسخ. با بررسى آیات و روایات متعدد، مى توان ویژگى هاى زیر را براى فرشتگان برشمرد: 1. موجودات شریف و ارزشمندى هستند که واسطه بین خداوند متعال و عالم محسوس به شمار مى آیند و در همه حوادث بزرگ و کوچک جهان نقش دارند؛ بر هر امرى با توجه به ابعاد و جنبه هاى مختلف آن یک یا چند فرشته گمارده شده است، نقش فرشتگان در حوادث و جریان ها، اجراى فرمان الاهى و تثبیت آن در جایگاه ویژه اش است. قرآن کریم در این باره مى فرماید: «لا یسبقونه بالقول و هم بامره یعملون؛ [1] آن ها در هیچ سخنى بر خداوند پیشى نمى گیرند و مطیع امر خداوندند.» 2. در فرشتگان سرکشى و نافرمانى وجود ندارد؛ چون اراده اى مستقل از اراده خداوند ندارند تا چیزى خلاف خواست او بخواهند. قرآن در این مورد مى فرماید: «لا یعصون الله ما امرهم و یفعلون ما یؤمرون؛ [2] فرمان خداوند را مخالفت نمى کنند و امر او را اطاعت مى کنند.» 3. فرشتگان، با وجود فراوانى و کثرت، از نظر مقام و درجه مختلفند. برخى برتر از برخى دیگرند و عده اى فرمانده و عده اى فرمانبردارند. آن که فرمانده است به امر الاهى امر مى کند و فرمان مى دهد و آن که فرمانبر است نیز به دستور الاهى مطیع و فرمانبردار است و همگى در این ویژگى که از خود اراده و اختیارى ندارند، مشترکند؛ چنان که قرآن مى فرماید: «و ما منّا الّا و له مقام معلوم؛ [3] هر کدام از ما فرشتگان داراى رتبه و جایگاه معین و مشخصى است.» 4. چون کارهاى فرشتگان به امر خداوند و اراده او است و خداوند در همه امورش غالب و چیره است- «و الله غالبٌ على امره؛ [4] خداوند بر کارش مسلط و چیره است- و هیچ چیز در آسمان ها و زمین او را عاجز و مغلوب نمى سازد، [5] فرشتگان نیز که فرمانبرداران حق بوده، اراده و خواستى جز اراده و خواست او ندارند و همواره چیره و پیروزند. [6] در مورد فطرس که یکى از فرشتگان الاهى است، روایات متعددى داریم که مضمون و محتواى آن ها یک سان است. در روایتى مى خوانیم: فطرس فرشته اى بود که گردا گرد عرش الاهى در گردش بود و درباره دستورى از اوامر خداوند کوتاهى و سستى ورزید. بالش به کیفر این نافرمانى چیده شد و به یکى از جزیره ها تبعید گردید. هنگامى که امام حسین (ع) متولد شد، جبریل (ع) براى عرض تبریک به پیامبر (ص) به سوى زمین فرود آمد و در راه با فطرس دیدار کرد. جبریل (ع) به وى پیشنهاد کرد، براى عرض تبریک و تهنیت، با او نزد پیامبر (ص) برود. هنگامى که جبریل (ع) او را به حضور پیامبر (ص) برد، به امر پیامبر (ص)، بالش را به بدن پاک امام حسین (ع) مالید و سلامتش را باز یافت. [7] عده اى از بزرگان معتقدند، داستان فطرس با آیات صریح قرآن که ویژگى هاى فرشتگان را برشمرده، آن ها را بندگان مطیع و کریم و شایسته خداوند معرفى مى کند و از هر نوع سرپیچى و نافرمانى پیراسته مى داند، سازگارى ندارد؛ پس باید این گونه روایات را نادرست شماریم؛ و به فرض درستى شان، بدان سبب که نکته اى فراتر از ادراک ما دارند، باید علمش را به اهلش یعنى اولیاى برگزیده الاهى واگذاریم و خود را در فهم آن ناتوان بدانیم. در مقابل عده اى بر این باورند که فرشتگان اصناف و درجه هاى گوناگون دارند. گروهى مقرّبند و گروهى در درجه پایین تر جاى گرفته اند. آیاتى که هر گونه نافرمانى و سرپیچى را از فرشتگان نفى مى کنند، به فرشتگان مقرب مربوط است. فطرس از فرشتگان مقرب نبود تا از هر نوع سرکشى پیراسته باشد؛ به ویژه آن که تخلّف و سرپیچى فطرس در برخى روایات کندى و سستى ورزیدن خوانده شده که نوعى ترک اولى است نه گناه. چنان که پیامبران (ع) نیز درجات مختلف دارند: «تلک الرسل فضّلنا بعضهم على بعض؛ [8] بعضى پیامبران را بر بعضى برترى بخشیدیم.» عده اى از انبیاء ترک اولى داشتند؛ ولى جمعى مانند پیامبر بزرگوار اسلام (ص) و خاندان پاکش جز اراده الاهى اراده اى نداشتند و حتى از ترک اولى نیز پیراسته بودند. [9] [1] انبیا( 21): 27. [2] تحریم( 66): 6. [3] صافات( 37): 164. [4] یوسف( 12): 21. [5] فاطر( 35): 44. [6] ر. ک: المیزان، ج 17، ص 12، ذیل آیه اول سوره فاطر. [7] ر. ک: سفینه البحار، شیخ عباس قمى( ره)، ج 3، ص 930؛ بحارالانوار، ج 26، ص 340، روایت 10 و ج 43، ص 243، روایت 8 و ج 4، ص 182، روایت 7. [8] بقره( 2): 253. [9] نهاد نمایندگى مقام معظم رهبرى در دانشگاها، ماه نامه پرسمان، 124جلد، مؤسسه فرهنگى و هنرى ابناء الرسول (ص) - تهران، چاپ: اول، 1392. .

پرسمان دانشگاهیان

مرجع:

ایجاد شده در 1401/03/25

لینک کوتاه