ضرورت حضور زنان در فعالیتهای اجتماعی

ضرورت حضور زنان در فعالیتهای اجتماعی نهضت اسلامی ایران دست آوردهای بی شماری برای مردم و کشورمان داشت. اگر از دید فرامرزی بدان بنگریم آن چه بیشتر از همه به چشم می آید، همان رونق دوباره دینی که در جهان ناشناخته مانده بود و تا آن هنگام کسی از پیامهای آن چندان آگاهی نداشت. دیگر اینکه مردم ما خود را شناختند و باور کردند، در حقیقت خود گم شده شان را یافتند. در این میان زنان بیش از آن چه تصور می رفت هویت از دست رفته خویش را به دست آوردند. آن هنگام که به زنان، به مانند زنان بسیاری از کشورهای غربی به مثابه کالایی نگریسته می شد و ارزشی فراتر از آن، حتی برای خود آنان نیز گمان نمی رفت، تولدی نو بود. آنان نیز دریافتند که باید بکوشند تا به جایگاه واقعی اشان برسند؛ از این رو، همصدا با مردان و در کنارشان به میدان آمدند و با خروش مردان و فرزندان خود زیر یک پرچم و شعار به دنبال گمشده خویش به راه افتادند. هم آنان که بیش از مردان احساس زیان می کردند، نقش خود را پر رنگ تر کردند و گامهای استوارتری بر داشتند. از آن بالاتر، آزمونی دیگر به نام جنگ به میان آمد. آنان با نگاهی به پیشینه تاریخی مسلمانی خود به این نتیجه رسیدند که باید کمر همّت ببندند و پا به پای مردان نبرد دفاعی هشت ساله کشور پشتیبان باشند. پس همان کردند که زنان و جهادگران صدر اسلام نمودند. زنان دریافتند که ضرر کرده اند و باید در تمام مجالس و مجامع علمی، سیاسی، فرهنگی، و دینی شرکت نمود. اسلام نیز برای حضور اجتماعی و فعالیت بانوان چارچوب هایی را نیز در نظر گرفته تا هم برای به بار نشستن اهداف اسلام بکوشند و هم حیثیت انسانی آنان دستخوش طمع دشمنان قرار نگیرد و پاکدامنی شان حفظ شود؛ از این رو، زنان را تا جایی که حضورشان به فساد آلوده نشود از شرکت در اجتماع نهی نمی کند، بلکه در بعضی موارد شرکت آنها را واجب می کند؛ مانند حج که بر مرد و زن به یک اندازه واجب است و حتی شوهر هم حق ممانعت از همسر خود ندارد. از دیگر مواردی که اسلام بر هر مسلمانی واجب دانسته و تفاوتی قائل نشده تحصیل است. و از آن می توان استفاده کرد که بر زن هم واحب است به همان اندازه که بر مرد. در این زمینه پیغمبر اکرم(ص) فرمود: «طلب العلم فریضة علی کلّ مسلم».«طلب علم و دانش بر هر مسلمانی اعم از مرد و زن واجب است». شرکت زنان در نماز جمعه واجب نیست، اما بعد از حضور، واجب است ادامه دهند و ترک آن جایز نیست.(1)و نیز زنان از تشییع جنازه منع نشده اند. و در اخبار آمده است که، وقتی زینب دختر بزرگ رسول اکرم(ص) وفات کرد، زهرای مرضیه(س) و زنان مسلمان آمدند و بر وی نماز خواندند.(2) در جهاد ابتدایی، شرکت زنان، پیرمردان، بیماران و خرد سالان در جنگ لازم نیست؛ ولی در جهاد دفاعی، اگر افراد به قدر کفایت به جبهه نروند، دفاع از هیچ کس ساقط نمی شود،؛ و دفاع بر زنان، پیرمردان، بیماران و خردسالان نیز واجب است.(3) رسول گرامی اسلام(ص) با قید قرعه زنان خود را با خود به سفرهای جهادی می برد. بعضی از اصحاب نیز چنین می کردند.(4) شیخ حرّ عاملی، صاحب کتاب وسائل الشیعه روایات گوناگونی را در این زمینه گرد آورده و شرایط و چگونگی شرکت زنان را در مسائل اجتماعی بیان می کند و از مجموع این روایات به این نتیجه می رسد که:«برای زنان رواست که در مجالس عزا، ادای حقوق مردم، یا تشیع جنازه بیرون روند و در این کارها شرکت کنند؛ همچنان که حضرت فاطمه(س) و زنان ائمه اطهار(ع) در آنها شرکت می کرده اند».(5) اسلام دینی است که دستورهای اجتماعی و دینی اش میانه و معتدل است، و نه راه زیاده روی پیش گرفته و نه از حقیقت آن چشم پوشیده است؛ از این رو، تلاش کرده تا احکام را به مردم برساند به گونه ای که نه مردم به سختی طاقت فرسا گرفتار شوند و نه از به جا نیاوردن آنها بازمانند. پس خواسته تا میان ترسایان و کشیشان تارک دنیا و مشرکان دنیا طلب راه سومی را پیش پای مردم بگشاید. چنان که قرآن پیروان دین اسلام را «امّت وسط»(6) خوانده است، چرا که از هرگونه افراط و تفریطی به دور است. نه مردان و زنان را خانه نشین کرده و نه همه قید و بندها را از پای شان گسسته است. شرایط حضور زنان در مساجد تمامی فقهای اسلام اتّفاق نظر دارند که زنان می توانند درمساجد حضور پیدا کنند. اینک باید دید آیا شرایطی هم دارد و یا زنان می توانند در هر وقت و هر جا بخواهند به مسجد بروند؟ نخست به نکاتی می پردازیم که در رهنمودهای دینی به عنوان آداب حضور زنان در مسجد مورد تأکید قرار گرفته است. * اسلام دینی است که دستورهای اجتماعی و دینی اش میانه و معتدل است، و نه راه زیاده روی پیش گرفته و نه از حقیقت آن چشم پوشیده است. 1ـ پرهیز از رفت و آمد تنها گامهایی که یک مسلمان به هنگام رفتن به مسجد بر می دارد نزد خداوند بسیار گرامی است و برای این که این ارزش را به ضد ارزش تبدیل نشود، مناسب است اگر شرایط اجتماعی اقتضا می کند زنان و دختران سعی کنند با دوستان، خواهران، برادران، پدر و مادر یا با شوهران خود به مسجد رفت و آمد کنند. در سخنی از امام صادق(ع) آمده است: «من مشی إلی المسجد لَم یضَعْ رِجلاً علی رَطْبٍ وَ لایابِسٍ إلاّ سَبَّحَتْ لَهُ الأرْضُ إلی اْلأرَضینَ السَّابِعَةِ».(7) «کسی که بسوی مسجد حرکت کند، گام بر تر و خشک نمی گذارد، مگر این که زمین تا طبقات هفتگانه اش برای او تسبیح می گویند».(8) حفظ ارزش و ثواب این گامها در گرو حفظ شؤون اسلامی و ارزشهای متعالی است. 2ـ رعایت پوشش اسلامی لزوم پوشیده شدن زن برابر مرد بیگانه از چیزهایی است که اسلام توجه زیادی به آن دارد، مثلاً قرآن کریم در این باره فرموده است: «قل لِلْمُؤمنینَ یَغُضُّوا مِنْ اَبْصارِهِمْ وَ یَحْفَظُوا فُرُوجَهُمْ ذالِکَ أزْکی لَهُم إنَّ اللّهَ خَبیرٌ بِما یَصْنَعُونَ وَ قُلْ لِلِمُؤْمِناتِ یَغْضُضْنَ مِنْ أبْصارِهِنَّ وَ یَحْفَظْنَ فُرُوجَهُنَّ وَ لا یُبْدینَ زینتُهِنَّ إلاّ ما ظَهَرَ مِنْها وَلْیَضْرِبْنَ بِخُمُرِهِنَّ عَلی جُیُوبِهِنَّ وَ لایُبْدینَ زینَتَهُنَّ إلاّ لِبُعُولَتِهِنَّ....».(9) «ای رسول! به مردان مؤمن بگو که چشمان خویش فرو گیرند و شرم گاههای خود را بپوشانند. این برایشان پاکیزه تر است. و البته خدا به آنچه انجام می دهید کاملاً آگاه است. و به زنان مؤمنه بگو چشمها را از نگاه ناروا بپوشند و اندامشان را از عمل زشت محفوظ دارند و زینت و آرایش خود را جز آنچه قهرا ظاهر می شود بر بیگانه آشکار نسازند جز برای شوهران». آیه شریفه بیانگر این است که مسلمان، چه مرد و چه زن، باید از چشم چرانی و نظربازی اجتناب کند و شخصی پاکدامن و منزه باشد. آیه نه فقط زنان را به نحوه رفتارشان آشنا می کند، که مردان را نیز به وظایفی تنبه می دهد. پوشش اسلامی برای زنان در همه حال یک امر واجب است و باید به دستور قرآن و امامان معصوم(علیهم السلام) رفتار کنند. کارهایی هم که سبب جلب توجه نامحرم می گردد پسندیده نیست. اگر نحوه راه رفتن و یا سخن گفتن توجه دیگران را جلب نماید، سبب می شود تا فضیلت هایی که برای رفتن به مسجد بیان شده است به گناه تبدیل شود. خداوند خطاب به پیامبر(ص) می فرماید: «یا أیُّهَا النَّبِیُّ قُلْ ِلأزْواجِکَ وَ بَناتِکَ وَ نِساءِ الْمؤْمِنینَ یُدْنینَ عَلَیْهِنَّ مِنْ جَلابیبِهِنَّ ذلِکَ أدْنی أنْ یُعْرَفْنَ فَلایُؤْذَیْنَ وَ کانَ اللّهُ غَفُوراً رَحیماً».(10) «ای پیغمبر! به همسران و دختران خود و به زنان مؤمنان بگو که خود را بر خود فرو پوشند. این کار برای اینکه شناخته شوند و مورد اذیت قرار نگیرند مناسبتر است و خدا آمرزنده و مهربان است». آنچه از این آیه شریفه استفاده می شود این است که زنان باید رفتارشان به گونه ای باشد که وقارشان حفظ شود. زن مسلمان باید آنچنان در میان مردم رفت و آمد کند که علایم عفاف و سنگینی و پاکی از آن هویدا باشد و با این صفت شناخته شود. 3ـ عدم توقف در میانه راه از جمله نکات مورد توجه در رفت و آمد زنان به مسجد، عدم توقف در بین راه مسجد و خانه است. توقفهای بیجا در کوچه ها و خیابانها برای زنان و دختران شایسته نیست. چنان که حتی توقّف بیهوده در مسجد نیز مذموم شمرده شده است تا چه رسد به این که در بین راه توقّف بیهوده داشته باشند. پیامبر گرامی اسلام(ص) خطاب به ابوذر می فرماید: «یا اباذّرٍ! کُلُّ جُلُوسٍ فِی الْمَسْجِدِ لَغْوٌ اِلاّ ثَلاثَةٌ: قَرائَةُ مُصَلٍّ أوْ ذاکِرُ اللّهِ تعالی أوْ مَسائِلُ مِنْ عِلْمٍ».(11)«هر جلوسی در مسجد لغو و بیهوده است مگر این که برای سه کار باشد: خواندن قرآن، ذکر خدا و کسب دانش.» در صحیح بخاری آمده است: «إنّ رَسُولَ اللّهِ(ص) کانَ یُصلِّی الصُّبْحَ بِغَلَسٍ فَیَنْصَرِفْنَ نِساء الْمُؤْمِنینَ لایُعْرَفْنَ مِنَ الْغَلَسِ أوْ لایَعْرِفُ بَعْضَهُنَّ بَعْضا».(12)پیامبر(ص) نماز صبح را در تاریکی می خواند و زنان مؤمنین پس از نماز در همان تاریکی برمی گشتند و به خاطر تاریکی کسی آنها را نمی شناخت و یا همدیگر را نمی شناختند. 4ـ استفاده نکردن از بوی خوش و آرایش یکی از آداب مسجد، زینت کردن به هنگام مسجد رفتن است. قرآن کریم در سوره اعراف می فرماید:«یا بَنی آدَم! خُذُوا زِیَنتکُمْ عِنْدَ کُلِّ مَسْجِدٍ».(13)«ای فرزندان آدم! زینت خود را به هنگام رفتن به مسجد به همراه داشته باشید». در روایات وارد شده است که به هنگام رفتن به مسجد لباسهای نو و زیبای خود را * زن مسلمان باید آنچنان در میان مردم رفت و آمد کند که علایم عفاف و سنگینی و پاکی از آن هویدا باشد و با این صفت شناخته شود. بپوشید. چنانکه در کتاب عروة الوثقی آمده است: «یُسْتَحَبُّ التَّطَیبُ وَ ُلبْسُ الثِّیابِ الْفاخِرِ عِنْدَ التَّوَجُّهِ إلیَ الْمَسْجِدِ».(14)«مستحب است به هنگام رفتن به مسجد از بوی خوش و لباسهای تازه استفاده شود». و هم چنین در حالات امام حسن مجتبی(ع) آمده است:وقتی به نماز بر می خواست بهترین لباسهای خود را می پوشید. علت را پرسیدند، آن حضرت فرمودند:«إنّ اللّهَ جَمیلُّ و یحبُّ الْجَمالَ فَاَتَجَمَّلُ لِرَبّی وَ هُوَ یَقُولُ: «خُذُوا زیَنَتکُمْ عِنْدَ کُلِّ مَسْجِدٍ.» فَاُحِبُّ أن ألبسَ أجْوَدَ ثیابی».(15) «خدا زیباست و زیبایی را دوست دارد. من برای خدایم خود را آراسته می کنم؛ چون او می گوید: «زینت خود را نزد هر سجدی برگیرید» و من دوست دارم که بهترین لباسم را بپوشم.» بنابراین، استفاده از لباسهای تازه، استفاده از بوی خوش، زینت دادن سر و صورت، به هنگام مسجد رفتن یکی از مصادیق «زینت» در آیه شریفه است که امری مطلوب و نیکو شمرده شده است. اما همین امر مستحب که این قدر تأکید شده است در مورد بانوان نباید به گونه ای باشد که تحریک کننده بوده و با شؤون آنان مخالف باشد. رسول خدا(ص) در این باره می فرماید:«إذا شَهِدَتْ اِحدا کُنَّ الْمَسْجِدَ فلا تَمَسَّ طیّبا».(16)«هنگامی که یکی از شما زنان قصد مسجد کرد نباید از بوی خوش استفاده نماید.» در نتیجه، اینکه گفته شد شایسته نیست زنان از بوی خوش استفاده کنند یا خود را بیارایند، بدین منظور است که شؤون آنان حفظ گردد و گرنه اگر جایی فقط زنان باشند و یا مسجدی فقط برای زنان باشد و راه آمد و شدشان ویژه زنان در نظر گرفته شده باشد، معلوم نیست کسی آن را ناروا بداند. 5 ـ عدم اختلاط زن و مرد درمسجد حضور زنان در مسجد ثواب بسیار دارد؛ ولی نباید هیچ گونه زمینه ای برای اختلاط فراهم آید. در تاریخ آمده پیغمبر اکرم(ص) دستور داد که درِ آمد و شد زنان را از مردان جدا سازند. روزی اشاره به یکی از درها کرد و فرمود: «لَوْ تَرَکْنا هذَا الْبابَ لَلنِّساءِ... ».(17)«خوب است این در را به بانوان اختصاص دهیم». و نیز چنان که آمده است: «پیغمبر اکرم(ص) دستور داد که شب هنگام که نماز تمام می شود مردها بعد از زنها خارج شوند».(18)چنان که در کتاب کافی در باره خروج مردان و زنان از مسجد و رفت و آمد در کوچه ها به نقل از پیامبر(ص) آمده است: «مردان از وسط و زنان از کنار کوچه یا خیابان بروند».(19) در سنن ابی داود آمده است:«روزی رسول خدا(ص) در بیرون مسجد بود. دید مردان و زنان با هم از مسجد بیرون آمدند. رو به زنها کرد و فرمود: بهتر است صبر کنید مردان بروند و بعد شما».(20)بر همین اساس است که فقها، اختلاط زن و مرد را ناصواب شمرده اند. مرحوم آیت اللّه سید محمد کاظم طباطبائی یزدی می گوید:«یُکرَهُ إختلاطُ الرِّجالِ بِالنِّساءِ إلاّ لِلْعجائزِ».(21)«مختلط شدن مردان و زنان مکروه است مگر در مورد پیرزنان». 6 ـ پرهیز از سخنان بلند و بیهوده یکی از نکاتی که افراد چه زن و چه مرد باید در مسجد و خارج آن رعایت کنند، پرهیز از سخنان بیهوده و صدای بلند است.خداوند خطاب به زنان رسول خدا(ص) می فرماید:«فلا تَخْضَعْنَ بِالْقَوْلِ فَیَطْمَعَ الَّذی فی قَلْبِهِ مَرَضٌ وَ قُلْنَ قَوْلاً مَعْروُفا».(22)«ای همسران پیامبر! به گونه ای هوس انگیز سخن نگویید که بیماردلان در شما طمع کنند و سخن شایسته بگویید».خداوند در این آیه دستور به وقار و عفاف در کیفیت سخن گفتن را برای زنان بیان می کند. گرچه این کاری است که به ظاهر بسیار ساده به چشم می آید، ولی در واقع می تواند سرچشمه لغزشهای فراوانی شود و در هر صورت زنان حتی باید مواظب نحوه سخن گفتنشان باشند. رسول خدا(ص) در باره پرهیز از بلند کردن صدا در مسجد فرموده است:«إذا فَعَلَتْ أمّتی خَمْسَ عَشْرةَ خَصْلةً حلَّ بَهَا الْبَلاءُ قیل: یا رَسُولَ اللّهِ ما هُنَّ؟ قال: «إذَا ارْتفَعتِ اْلأصْوَاتُ فِی الْمَساجِدِ».(23)«هنگامی که پانزده خصلت در میان امت من رایج شود بلا بر آنان نازل خواهد شد. از جمله آنها این است که صداها را درمسجد بلند کنند.». پیامبر گرامی اسلام(ص) ضمن وصایای خود به ابوذر فرموده است: «یا اَباذرٍّ! اَلْکَلِمَةُ الطّیبةُ صَدَقَةٌ وَ کُلُّ خُطْوَةٍ تَخْطُوها إلیَ الصَّلوةِ صَدَقَةٌ. یا اباذرٍّ! مَنْ أجابَ داعِیَ اللّهِ وَ أحْسَنَ عِمارَةَ مساجِدِ اللّهِ کانَ ثَوابُهُ مِنَ اللّهِ الْجَنَّةَ. فَقُلتُ کَیْفَ یُعْمَرُ مساجِدُ اللّهِ؟ قال: لاتُرفَع الاصواتُ فیها وَ لایخاضُ فیها بِالْباطل و لایُشتَری فیها و لایُباعُ و اترُکِ اللَّغْو مادُمتَ فیها. فَإنْ لَمْ تَفعَلْ فلا تَلُوْمنَّ یَوْمَ الْقِیامةِ إلاّ نَفسکَ».(24) «ای ابوذر! سخن نیکو نوعی، صدقه است و هر قدمی که برای رفتن به نماز بر می داری صدقه است. ای ابوذر! کسی که دعوت الهی را بپذیرد و مساجد خدا را نیکو و آباد نگه دارد، ثواب و پاداش او از جانب خدا بهشت است. ابوذر عرض کرد: ای رسول خدا! چگونه مساجد آباد می شوند؟ رسول خدا(ص) فرمودند: آباد کردن مسجد به این است که صداها در آن بلند نشود، در آن گفت و گوهای باطل و بیهوده نشود. از خرید و فروش در آن خود داری شود و تا وقتی که در مسجد هستی از سخنان بیهوده بپرهیز و اگر این امر را رعایت نکردی در روز قیامت کسی جز خودت را مورد ملامت و سرزنش قرار مده». وقتی که شأن مسجد تا این اندازه بلند است و رسول خدا (صل الله علیه وآله وسلم) مردم را از گفتن حرف های بیهوده و غیر عبادت باز می دارد بر مسلمانان است که حرمت مسجد را نگه دارند و حتی از پرداختن به امور دنیا بپرهیزند. به ویژه زنان که رعایت این امور از جانب آنان بسی شایسته تر و ارزنده تر است. حضرت علی(ع) طی حدیثی در این باره فرمود:«یأتی فی آخر الزّمانِ قومٌ یأتُونَ اْلمساجدَ فیقعدون حَلَقا ذِکْرهُمُ الدُّنیا وَ حُبُّ الدّنیا. لاتُجالِسوهُم فَلَیس لِلّهِ فیهِمْ حاجة».(25) «در آخر زمان مردمی می آیند که در مساجد حضور پیدا می کنند و تشکیل جلسه می دهند اما از دنیا و دوستی آن سخن می گویند، شما با چنین افرادی همنشینی نکنید چرا که خداوند کاری به آنها ندارد». 1 ـ وسائل الشیعه، ج5، باب 34. 2 ـ همان، ج2، باب 817. 3 ـ تحریر الوسیله، ج1، ص485ـ487. 4 ـ صحیح بخاری، ج7، ص43. 5 ـ وسائل الشیعه، ج1، ص376. 6 ـ «و کذالک جعلناکم اُمّة وسطا» بقره، آیه 143. 7 ـ وسائل الشیعه، ج3، ص482. 8 ـ در مورد ثواب رفتن به مسجد، رجوع شود به کتاب «مسجد در آیینه قرآن و روایات» اثر نگارنده، ص90ـ92. 9 ـ نور، آیه 30ـ31. 10 ـ احزاب، آیه 59. 11 ـ وسائل الشیعه، ج3، ص86، بحار الانوار، ج77، ص86. 12 ـ صحیح بخاری، ج2، ص408. 13 ـ اعراف، ج7، آیه 31. 14 ـ عروة الوثقی، ج1، ص426. 15 ـ مجمع البیان، ج1، ص412. 16 ـ صحیح مسلم، ج4، ص162. 17 ـ سنن ابی داود، ج1، ص156. 18 ـ همان. 19 ـ کافی، ج5، ص518. 20 ـ سنن ابی داود، ج2، ص658. 21 ـ عروة الوثقی، مؤسسه الاعلمی، بیروت، ص607،کتاب النکاح، فصل اول، مسأله 49. 22 ـ احزاب، آیه 32. 23 ـ تحف العقول، ص25. 24 ـ وسائل الشیعه، ج3، ص507. 25 ـ همان، ص493. .

پرسمان دانشگاهیان

مرجع:

ایجاد شده در 1401/03/25

لینک کوتاه