دیدگاه حضرت زهرا(س) در خصوص حضور اجتماعی زنان چیست؟

کلامی که از حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها نقل شده، مورد تایید علمای اهل حدیث است اما نمی‌توان به ظاهر کلام بسنده کرد و نتیجه گرفت که حضرت توصیه به پرده نشینی زنان می‌نمایند. آنچه که در مورد زندگی حضرت زهرا(س) نقل شده، حکایت از این دارد که حضرت در یک رابطه متناسب و متعادل با جامعه خود بودند: حضور در جنگ احد به عنوان درمانگر، در زمان حفر خندق در جنگ احزاب، اداره نخلستان فدک، داشتن جلسات پاسخگویی به سوالات دینی زنان، نیز دفاع از اسلام و ولایت در بحرانی ترین اوضاع جامعه اسلامی‌ چنان که در مسجد حضور یافته و با سخنرانی کوبنده و روشنگر خود توطئه منافقین و بد خواهان را افشا نمودند و دفاع از حق و ولایت، مواردی هستند که می‌توان در زندگانی ایشان به آنها اشاره نمود. در همین راستا روایاتی را می‌آوریم: - در روایت آورده‌اند که چون آیه: «ان جهنم لموعدهم اجمعین. لها سبعه ابواب لکل باب منهم جزء مقسوم»(حجر،43-44)نازل شد، پیامبر سخت گریست و اصحاب با گریستن او به گریه افتادند و نمی‌دانستند که جبرئیل چه چیز بر او نازل کرده است و هیچ یک از اصحاب در چنین حالتی نمی‌توانست با پیامبر سخن بگوید. فقط ایشان چون فاطمه (س) را می‌دید شادمان می‌شد. این بود که یکی از اصحاب (سلمان فارسی) به در خانه فاطمه (س) رفت و او را دید که مشغول آسیاب کردن جو است و می‌گوید: «وما عند الله خیر و ابقی؛ آنچه نزد خدا است نیکوتر و ماندنی‌تر است»(قصص،60) پس بر او سلام کرد و خبر گریستن پیامبر را به او رسانید. فاطمه (س) برخاست و با چادر کهنه‌ای که داشت خود را پوشاند که دوازده جای آن با لیف خرما وصله شده بود. چون بیرون رفت سلمان فارسی به چادر نگاه کرد و گریست و گفت: وا مصیبتا دختران قیصر و کسری، سندس و حریر برتن دارند و دختر محمد(ص) روپوشی کهنه دارد که دوازده جای آن وصله شده است... .( سید بن طاووس، الدروع الواقیة، ص275-276؛ مجلسی، بحار الانوار، ج8 ، ص203؛ میرزا حسین نوری، نفس الرحمان فی فضائل السلمان، ص518-519)- ابن عبّاس می‌گوید: حضرت فاطمه علیهاالسلام به سلمان گفت: سلمان! این پیراهن مرا بگیر و نزد شمعون یهودی ببر و به او بگو: فاطمه دختر محمّد صلی‌الله‌علیه‌و‌آله می‌گوید: در مقابل آن، یک من خرما و یک من جو قرض بده... .( محمّدباقر مجلسى، پیشین، ج 43، ص 72)-سلمان می‌گوید: حضرت فاطمه علیهاالسلام نشسته بود و پیش روی آن حضرت سنگ آسیابی بود که با آن جو آسیا می‌کرد و دسته آسیاب خون‌آلود بود و حسین علیه‌السلام (که در آن زمان کودکی شیرخوار بود) در کناری از خانه، از گرسنگی گریه می‌کرد. من به آن حضرت عرض کردم: ای دختر رسول خدا! این فضّه است، از او در کارهای خانه کمک بگیر! حضرت فاطمه علیهاالسلام فرمودند: پدرم به من سفارش کرد که کارهای خانه یک روز از من و یک روز از فضّه باشد. دیروز نوبت فضّه بود (و امروز نوبت من است.) سلمان می‌گوید: عرض کردم: من بنده آزاد شما هستم و (برای خدمت آماده‌ام) یا جو را آسیاب کنم یا از حسین علیه‌السلام نگه‌داری کنم. حضرت زهرا علیهاالسلام فرمود: من به ساکت کردن حسین شایسته‌ترم، شما به آسیاب کردن جو بپرداز. (محمّدبن جریر طبرى شیعى، دلائل الامامة، تحقیق قسم الدراسات الاسلامیه، قم، مؤسسه بعثت، 1413، ص 140 / قطب‌الدین الراوندى، الخرائج و الجرائح، قم، مؤسسة الامام‌المهدى، ج 2، ص 530)این روایات نشان می‌دهد که حضرت زهرا سلام الله علیها خود با نامحرم با رعایت ضوابط، دیدار و گفتگو داشتند و قصد ایشان از بیان آن کلام مذکور، قطع ارتباط با نامحرم و پرده نشینی نیست. در واقع اگر در آیات و روایات اسلا می‌ مطالعه و تعمق داشته باشیم به این اصل مسلم می‌رسیم که اسلام احیاگر شخصیت زن و حافظ کرامت انسانى اوست، اسلام به زن مانند مرد استقلال اقتصادى داده و برای وی حقوق اجتماعى قایل است. زن نیز مانند مرد مى تواند با رعایت قوانین و مقررات اسلامى در فعالیت هاى اجتماعى، اقتصادى ، سیاسى و فرهنگى شرکت کند و شاید در بسیارى از موارد، شرکت زنان در جامعه و به عهده گرفتن مسؤولیت هاى عمومى مانند مردان واجب باشد مانند تصدى امور بانوان در جامعه و امر به معروف و نهى از منکر. البته شرکت در فعالیت هاى عمومى و به عهده گرفتن مسؤولیت ها در صورتى امر مثبت و سازنده است که در چارچوب مقررات الهى و دین باشد. زیرا معیار در فعالیت هاى فردى و عمومى حفظ ارزش هاى اسلامى و تقوا است و در این فرقى بین زن و مرد وجود ندارد. استاد مطهرى در این مورد مى فرمایند: «آن چه موجب فلج کردن نیروى زن و حبس استعدادهاى اوست حجاب به صورت زندانى کردن زن و محروم ساختن او از فعالیت هاى فرهنگى و اجتماعى و اقتصادى است و در اسلام چنین چیزى وجود ندارد. اسلام نه مى گوید که زن از خانه بیرون نرود و نه مى گوید حق تحصیل علم و دانش ندارد بلکه علم و دانش را فریضه مشترک زن و مرد دانسته است و نه فعالیت اقتصادى خاصى را براى زن تحریم مى کند. اسلام هرگز نمى خواهد زن بیکار بنشیند و جورى عاطل و باطل درآید، پوشانیدن بدن به استثناء وجه و کفین مانع هیچ گونه فعالیت فرهنگى و اجتماعى یا اقتصادى نیست. آن چه موجب فلج کردن نیروى اجتماع است آلوده کردن محیط کار به لذت جویى هاى شهوانى است ».اگر از فاطمه زهرا(س) نقل شده ویژگى زن مسلمان این است که نه مرد نامحرم او را ببیند و نه او مرد نامحرم را ببیند هرگز به معناى انزوا و گوشه نشینى زن مسلمان نیست بلکه یا منظور این است که در فعالیت هاى اجتماعى باید آن چنان مقررات اسلامى را رعایت کند که موجب نگاه حرام نامحرمان نشود و خود نیز در ارتباط با نامحرم، حریم‌ها و حدود را رعایت کند. یا این کلام به آن معناست که مدیریت امور بانوان را خود زنان باید عهده دار باشند تا نیازى به تماس با مرد نامحرم نباشد. از این رهگذر است که فاطمه زهرا(س) مى فرماید: صلاح زنان در این است که طورى زندگى نمایند که نه مردان بیگانه را ببینند و نه چشم بیگانگان به وی بیفتد والا خود فاطمه زهرا(س) در متن مسائل سیاسى اجتماعى قرار داشت و ضمن خدمت رسانی به جامعه مسلمین همواره از حق و اسلام و اهل بیت دفاع مى کرد. اگر کمى دقیق تر بیندیشیم این سخن حضرت زهرا(س) بهترین الگو براى دنیاى امروز است و چند کارکرد اساسى دارد: الف) تأمین سلامت و بهداشت معنوى جامعه.ب) رشد و استقلال و خودکفایى جامعه زنان.زیرا اگر قرار باشد زن را مردان نامحرم نبینند، لازمه اش این است که آنان داراى خودکفایى علمى در امور لازم خود مانند پزشکى باشند و این بهترین عامل رشد جامعه زنان است. پس دور بودن از نامحرم به معناى گوشه نشینى نیست، بلکه فعالیت و تلاش علمى و عملى و رسیدن به خودکفایى است.اما در مورد حضرت خدیجه سلام الله علیها و اشتغال زن در اسلام هم، دیدگاه منفی و نهی وجود ندارد. آیات قرآنی به صورت صریح تاکید دارند که اگر زن مالی کسب کند، از آن خود وی است و دیگری، حتی پدر و شوهر وی در آن حقی ندارند. اسلام حق مالکیت و تحصیل را برای زن قایل شده است: «برای مردان بهره ای است از آنچه کسب کرده اند (به دستشان رسیده از راه خصوصیات غیر اختیاری یا امور اختیاری) و برای زنان نیز بهره ای است از آنچه کسب کرده اند و از خداوند از فضل او بخواهید ، که همانا خداوند به همه چیز داناست (طبق مصلحت عطا می‌کند).» (نساء/ 32) در واقع در امر اشتغال زنان در جامعه اسلامی خود نیز شاهد حضور زنان در مشاغل گوناگون هستیم. اسلام برای حضور اجتماعی زنان، قانون حجاب را وضع کرده است. یعنی زن ضمن رعایت حجاب و عفاف، پوشش تن و رعایت ضوابط در رفتار، می‌تواند حضور اجتماعی داشته باشد. اما از حضور بدون ضرورت، حضور بدون رعایت ضوابط شرعی، اختلاط با نامحرم و موارد این چنینی در اسلام نهی شده است. حتی در برخی موارد می‌توان این نهی را دو طرفه دانست یعنی نسبت به مردان و هم نسبت به زنان. مردان هم از اختلاط بی مورد با زنان نهی شده اند. پس منظور از حضور اجتماعی حداقلی به معنای حضور نداشتن نیست، بلکه منظور این است که به مقدار نیاز و رفع حاجت در اشتغال، سلامت و رفع بیماری، تحصیل، کسب و کار و تجارت در جامعه حضور یافته و از اختلاط بی مورد پرهیز کنند. حضرت خدیجه از تجار بزرگ مکه بودند و از طریق کارگزاران مختلف کارهای تجاری خود را انجام می‌دادند و این کار پس از اسلام آوردن ایشان هم، مورد نهی رسول اکرم (ص) قرار نگرفت. در صدر اسلام زنان به کسب و کارهای مختلفی مشغول بودند و از فعالیت نیز نهی نشدند. در این زمینه می‌توانید در اینترنت مقاله «مشاغل زنان در عصر رسالت» نوشته آقای سید محسن سعیدزاده را جستجو کنید (این مقاله در مجله پیام زن از انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی قم از شماره 38 تا 40 به چاپ رسیده است.) تا با تنوع مشاغل زنان در این دوران آشنا شوید: صنایع دستی، پارچه بافی و نخ ریسی، فروشندگی مانند فروش عطر، کارهای خدماتی مثل نظافت منزل، نانوایی، کارهای اداری بازاری، چوپانی، ساربانی شتر، خیاطی، مامایی و موارد متعدد دیگر. توجه نمایید که در آن دوران مشاغل مردم به همین امور محدود بود ولی همین مشاغل محدود هم در بین زنان رایج بود و از طرف پیامبر اکرم(ص) زنان شاغل در این امور نهی نمی‌شدند. در نهایت اسلام موافق خانه نشینی زن به معنی یک موجود مصرف کننده صرف نیست، زن حق دارد که برای رشد خود و نیز خدمت به جامعه اسلامی، فعالیت کند اما باید در این مسیر اولویت بندی کند و در درجه اول به وظایف ویژه خود در خانواده که همان همسری و مادری است بپردازد و سپس در حیطه وظایف اجتماعی وارد شود. اما برای تصمیم گیری نهایی خوبست تا فرد علایق، توانمندی‌ها و سلیقه‌های شخصی خود را مشخص و معلوم کند و بنابراین موارد فعالیت‌های اجتماعی و شخصی خود را تدوین نماید. به عنوان مثال خانمی که به رشته پزشکی و کار با بیمار علاقه دارد، می‌تواند در رشته شریف پزشکی یا پرستاری فعالیت کند اما اگر وضعیت خانمی به صورتی باشد که از دیدن خون بدحال می‌شود، نمی‌شود به وی اجبار کرد که در رشته پزشکی فعالیت کند و باید فعالیتی متناسب با توانمندی‌های خود انتخاب نماید.در همین راستا مطالعه کتاب زن در آیینه جمال و جلال حضرت آیت الله جوادی آملی توصیه می‌شود. .

پرسمان دانشگاهیان

مرجع:

ایجاد شده در 1401/03/25

لینک کوتاه