در برخی آيات قرآن کریم داريم که همه افراد در عالم برزخ توقف خواهند داشت؛ از طرفي در آيه اي ديگر داريم که برخي بدون عالم برزخ مستقيما به قيامت کبري راه پيدا مي کنند اين امر شامل چه گروه هايي مي شود؟

برزخ چيزي است که بين دو شيء حائل و واسطه شود. از اين رو عالمي را که بين دنيا و آخرت قرار مي گيرد، عالم برزخ مي گويند. از آيات قرآن استفاده مي شود که انسان، بعد از مرگ و پيش از برپايي قيامت، دوراني را در عالم قبر و برزخ مي گذراند و کمابيش شادي و لذت و رنجي خواهد داشت. در بسياري از روايات آمده است که مؤمنان گنه کار در اين دوران در اثر پاره اي رنج ها و عذاب ها که متناسب با گناهان شان مي کشند، تطهير مي شوند تا در عالم قيامت، سبک بار باشند. در قرآن مجيد به اندازه اي که درباره عالم قيامت فراوان صحبت شده درباره برزخ بحث کمتري کرده است. به همين دليل هاله اي از ابهام آن را فرا گرفته. وخصوصيات و جزئيات آن چندان روشن نيست. از جمله آياتي که دلالت بر وجود برزخ و عالمي بين دنيا و آخرت مي کند سخن خداوند متعال در سوره مبارکه مومن است. مي فرمايد: قَالُوا رَبَّنَا أَمَتَّنَا اثْنَتَيْنِ وَأَحْيَيْتَنَا اثْنَتَيْنِ فَاعْتَرَفْنَا بِذُنُوبِنَا فَهَلْ إِلَى خُرُوجٍ مِّن سَبِيلٍ؛ گفتند: پروردگارا تو ما را دو بار ميراندي و دو بار زنده کردي اينک به گناهان خود اعتراف مي کنيم آيا راهي براي بيرون شدن هست. که مي فهماند در روزي که اين سخن مي گويند دو بار مرده اند و دو بار هم زنده شده اند و اين جز با وجود برزخ تصور ندارد، بايد برزخي باشد تا آدمي يک بار در دنيا بميرد و يک بار در برزخ زنده شود، و يک بار هم در برزخ بميرد و در قيامت زنده شود، تا دوبار مردن و دوبار زنده شدن محقق شود،‌وگرنه اگر زندگي منحصر در دو عالم باشد، يکي در دنيا و يکي در آخرت، ديگر دو بار مردن درست نمي شود، در اين صورت انسان فقط يک بار مي ميرد. عالم برزخ براي همه وجود دارد اما براي همه يکسان نمي باشد. با دقت در آيات شريفه قرآن و برخي روايات مشخص مي شود که مردم سه گروهند: گروهي مؤمنان خالص، گروهي کافران خالص و گروهي متوسط و مستضعف و هر سه گروه بعد از مردن در برزخ به سر مي برند. اما گروه اول: خداوند متعال در سوره مبارکه آل عمران مي فرمايد: وَ لا تَحْسَبَنَّ الَّذينَ قُتِلُوا في‏ سَبيلِ اللَّهِ أَمْواتاً بَلْ أَحْياءٌ عِنْدَ رَبِّهِمْ يُرْزَقُونَ، فَرِحينَ بِما آتاهُمُ اللَّهُ مِنْ فَضْلِهِ وَ يَسْتَبْشِرُونَ بِالَّذينَ لَمْ يَلْحَقُوا بِهِمْ مِنْ خَلْفِهِمْ أَلاَّ خَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَ لا هُمْ يَحْزَنُونَ؛ هرگز گمان مبر بر کساني که در راه خدا کشته شده اند مردگانند بلکه آنان زنده اند، و نزد پروردگار شان روزي داده مي شوند. آنها بخاطر نعمت هاي فراواني که خداوند از فضل خود به ايشان بخشيده است، خوشحالند و بخاطر کساني که هنوز به آنها ملحق نشده اند خوش وقتند زيرا مقامات برجسته آنها را در آن جهان مي بينند و مي دانند که نه ترسي بر آنهاست و نه غمي خواهند داشت. اين آيه بر حيات و زندگي برزخي دلالت مي کند چرا که بشارت به کساني که به آنها بعد از کشته شدن در راه خدا و شهادت ملحق نشده اند، جز در حيات برزخي نمي باشد. روشن است که در اينجا شهداء خصوصيتي ندارند و همانند آنها در جهان بسيار است چرا که قرآن مجيد گروهي از صالحان و خاصان را همطراز آنها شمرده. در سوره نساء پيامبران و صديقان و شهداء و صالحان را در کنار هم قرار مي دهد « وَ مَنْ يُطِعِ اللَّهَ وَ الرَّسُولَ فَأُولئِكَ مَعَ الَّذينَ أَنْعَمَ اللَّهُ عَلَيْهِمْ مِنَ النَّبِيِّينَ وَ الصِّدِّيقينَ وَ الشُّهَداءِ وَ الصَّالِحينَ وَ حَسُنَ أُولئِكَ رَفيقاً، ذلِكَ الْفَضْلُ مِنَ اللَّهِ وَ كَفى‏ بِاللَّهِ عَليماً؛ كسى كه خدا و پيامبر را اطاعت كند، (در روز رستاخيز،) همنشين كسانى خواهد بود كه خدا، نعمت خود را بر آنان تمام كرده از پيامبران و صدّيقان و شهدا و صالحان و آنها رفيقهاى خوبى هستند! اين موهبتى از ناحيه خداست. و كافى است كه او، (از حالِ بندگان، و نيّات و اعمالشان) آگاه است. طبق این آیه مبارکه کساني که از خدا و پيامبر اطاعت کنند، در زمرة کساني خواهند بود که خدا ايشان را گرامي داشته يعني با پيامبران و راستان و شهيدان و شايستگانند. بنابراين مي فهميم پيشوايان بزرگ و شهداء بعد از مرگ يک نوع حيات برزخي دارند و مدارک زيادي از قرآن و احاديث به آن گواهي مي دهد ودر اين حيات برزخي درک و ديد وسيع تر از حيات دنيوي دارند. روايات فراواني در کتب شيعه و اهل سنت در اين زمينه آمده است که پيامبر اکرم ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ و امامان سخن کساني را که بر آنها از دور و نزديک سلام مي دهند مي شنوند، و به آنها پاسخ مي گويند و حتي اعمال امت را بر آنها عرضه مي دارند. در بسياري از روايات معراج هم آمده است که پيغمبر اکرم ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ عده اي را در بهشت متنعم ديده در حالي که مي دانيم هيچ کس در بهشت جاويدان قبل از روز قيامت وارد نمي شود، زيرا آيات قرآن به خوبي دلالت دارد که پرهيزگاران در قيامت بعد از محاسبه، وارد بهشت مي شوند. نه بلافاصله بعد از مرگ و ارواح شهداء نيز در بهشت برزخي قرار دارند، زيرا آنها قبل از قيام قيامت وارد بهشت جاويدان نمي شوند. گروه دوم: خداوند متعال در سوره مبارکه غافر مي فرمايد: النَّارُ يُعْرَضُونَ عَلَيْهَا غُدُوًّا وَعَشِيًّا وَيَوْمَ تَقُومُ السَّاعَةُ أَدْخِلُوا آلَ فِرْعَوْنَ أَشَدَّ الْعَذَابِ؛ آل فرعون قبل از قيام قيامت هر صبح و شام آتش بر آنان می‌شود و از این طریق مجازات مي شوند».اين چيزي جز عذاب برزخي نيست. امام صادق ـ عليه السلام ـ مي فرمايد: اين در دنيا قبل از روز قيامت است زيرا آتش قيامت صبح و شام ندارد (جاودانه است) سپس فرمود: اگر آنها در قيامت تنها صبح و شام در آتش دوزخ عذاب شوند در ميان اين دو بايد سعادتمند باشند؛ چنين نيست، اين مربوط به برزخ است پيش از روز قيامت، آيا سخن خدا را بعد از اين جمله «نشنيده اي که مي فرمايد: هنگامي که قيامت بر پا مي گردد فرمان داده مي شود آل فرعون را در اشد عذاب وارد کنيد». و امّا گروه سوم: برزخ نسبت به افراد متوسط بين ايمان و کفر بي شباهت به حالت خواب نيست بعضي نيز احتمال داده اند که هول و وحشت قيامت به اندازه اي است که عذاب برزخي درمقابل آن همانند خواب آرامي بيش نيست و گويي در قيامت از خواب خود بيدار مي شوند و آن مدت بسيار طولاني را ساعتي مي پندارند. نمونه آيات مربوط به اين گروه در سوره مبارکه روم آمده است که مي فرمايد: وَ يَوْمَ تَقُومُ السَّاعَةُ يُقْسِمُ الْمُجْرِمُونَ ما لَبِثُوا غَيْرَ ساعَةٍ كَذلِكَ كانُوا يُؤْفَكُونَ، وَ قالَ الَّذينَ أُوتُوا الْعِلْمَ وَ الْإِيمانَ لَقَدْ لَبِثْتُمْ في‏ كِتابِ اللَّهِ إِلى‏ يَوْمِ الْبَعْثِ فَهذا يَوْمُ الْبَعْثِ وَ لكِنَّكُمْ كُنْتُمْ لا تَعْلَمُونَ؛ گروهي از مجرمان بعد از پرپا شدن قيامت سوگند ياد مي کنند که ساعتي بيشتر در جهان برزخ نبودند، ولي به زودي مومنان آگاه به آنها مي گويند: شما به فرمان خدا مدتي طولاني تا روز قيامت، مکث کرده ايد و هم اکنون روز قيامت است. بعضي از مفسران، گفتگوي اين دو گروه را درباره «برزخ» که يکي آن را به مقدار ساعتي مي پندارند و ديگري به مقدار واقعي آن آگاهي دارد ناشي از اين مي دانند که گروه اول چون انتظار عذاب الهي را مي کشند مايلند هر چه بيشتر به تأخير افتد، و فاصله ها را هر چند زياد باشد ناچيز مي شمارند، اما گروه دوم که انتظار بهشت و نعمت هاي جاودانش را مي کشند، اين فاصله ها را بسيار زياد مي بينند. اين مطالب در رابطه با گروه هاي مختلف در برزخ بود؛ اما شايد بعضي از ظاهر آياتي از قرآن استفاده کنند که گروهي از مردم داراي عالم برزخ نيستند و مستقيما به قيامت يا بهشت و جهنم در آخرت مي روند که با دقت در آن آيات و بعضي از روايات پاسخ اين ايراد داده مي شود به عنوان مثال: در سوره مبارکه يس مي خوانيم: مرد شجاع مؤمني که از پيامبر الهي دفاع کرد و در مقابل اکثريت کافر و مشرک و لجوج ايستاد او را به شهادت رساندند به او گفته شد قيل ادخل الجنة، اين تعبير نشان مي دهد که شهادت اين مرد مؤمن همان و داخل شدن او در بهشت همان روشن است منظور از بهشت در اينجا بهشت برزخي است چرا که هم از آيات و هم از روايات استفاده مي شود که بهشت برزخي است چرا که هم از آيات و هم از روايات استفاده مي شود که بهشت جاويدان در قيامت نصيب مؤمنان خواهد شد. حضرت علي ـ عليه السلام ـ در روايتي در مورد قبر فرمودند: قبر يا باغي از باغ هاي بهشت است يا حفره اي از حفره هاي دوزخ لذا اين آيه همانند آيات مربوط به شهيدان مربوط به بهشت جاويدان رستاخيز نيست بلکه بر طبق آيات ورود در آن بعد از رستاخيز مردگان و حساب محشر صورت خواهد گرفت لذا مراد بهشت برزخي است. در سوره مبارکه نوح آمده است: مِمَّا خَطيئاتِهِمْ أُغْرِقُوا فَأُدْخِلُوا ناراً فَلَمْ يَجِدُوا لَهُمْ مِنْ دُونِ اللَّهِ أَنْصاراً؛ «کافران» همگي بخاطر گناهانشان غرق شدند و در آتش دوزخ وارد گشتند، و جز خدا ياوراني براي خود نيافتند». تعبير آيه نشان مي دهد که آنها بعد از غرق شدن بلافاصله وارد آتش شدند، و اين عجيب است که از آب فورا وارد آتش شوند و اين آتش همان برزخي است، چرا که طبق گواهي آيات قرآن گروهي بعد از مرگ در عالم برزخ مجازات مي شوند. از علامه طباطبائي (ره) پرسيدند که آيا از اين آيه برزخ و من ورائهم برزخ الي يوم يبعثون و عموميّت استفاده مي شود در جواب فرمودند: بله لذا نتيجه مي گيريم که هيچ کس بدون عالم برزخ مستقيما به قيامت کبري راه پيدا نمي کند بلکه وضعيت هر کس در برزخ بسته به اعمالش متفاوت مي باشد. البته بر حسب برخي روايات افراد بسيار شقي يا بسيار باتقوا، داراي برزخ کوتاهي هستند. مثلا اولياي الهي سه روز برزخ دارند يا معصومان ـ عليهم السلام ـ داراي برزخ نيستند و بلافاصله وارد بهشت اخروي مي شوند. در پايان بايد گفت احوالات عالم برزخ و قيامت کبري بر ما به طور دقيق روشن نيست و مفاد روايات نيز همه ابهامات و پرسش ها را بر طرف نمي کند. .

مرجع:

ایجاد شده در 1400/10/19

لینک کوتاه