در دعا می‌خوانیم: «و یا کاشف الغمّ، یا رحمن الدّنیا و الاخرة و رحیمهما فرّج همّى و اکشف غمّى»‏؛ پر واضح است «الدنیا و الآخرة» و ضمیر «هما» در عبارت فوق، مفعول برای صفت مشبهه هستند با این حال چرا ادبای عرب می‌گویند صفت مشبهه از فعل متعدی ساخته نمی‌شود؟

در عبارت «یَا رَحْمَانَ الدُّنْیَا وَ الْآخِرَةِ وَ رَحِیمَهُمَا»؛[1] دو توجیه درباره وضعیت صرفی دو واژگان «رحمن» و «رحیم» و نیز وضعیت نحوی دو واژگان «الدنیا» و «هما» که توسط دو واژه اول منصوب شده‌اند، وجود دارد:1. با این‌که دو وزن «فعلان» و «فعیل» از اوزان صفت مشبهه به‌شمار می‌رود،[2] اما جزء اوزان «صیغه مبالغه» نیز قرار دارند.[3] از این‌رو، اگر کلمه‌ای توسط کلمه دیگری که بر این وزن‌هاست منصوب شده باشد، می‌توان کلمه عامل نصب را صیغه مبالغه دانسته و آن کلمه منصوب را نیز مفعول به آن دانست.2. هرچند که در اصل، صفت مشبهه از فعل لازم گرفته می‌شود.[4] اما گاهی خلاف این اصل اتفاق می‌افتد و علاوه بر این‌که فاعلی را رفع می‌دهد، معمول دیگری را نیز نصب می‌دهد که فقط می‌تواند حکم مفعولٌ‌به را برای آن داشته باشد. در این حالت به آن اسم منصوب، «شبیه به مفعول‌ٌبه» گفته می‌شود. البته مشروط به این‌که بر چیزی اعتماد کند؛[5] مانند استفهام، نداء و... .[6] .

اسلام کوئست

مرجع:

ایجاد شده در 1400/12/23

لینک کوتاه