آيا كتابي از زمان اهل بیت(ع) یا پس از آن وجود دارد که نام ائمه(ع) را به ترتیب ذکر کرده باشد.؟

با نگاهي به تاريخ اسلام و مطالعه منابع تاريخي اين نکته مورد تأييد قرار مي گيرد که تشيع از همان ابتداي تکوين و بالخصوص بعد از سقيفه دچار مشکلات فراواني شد. زمام داري مخالفان جريان تشيع و خانه نشيني و سکوت امير المؤمنين علي ـ عليه السلام ـ به مدت طولاني و مناسب نبودن فضا براي بيان همه مسائل و مصلحت انديشي حضرت براي حفظ اصل اسلام نوپا، زائيده اين شرايط بود. با شهادت حضرت امير المؤمنين علي ـ عليه السلام ـ اوضاع بر شيعيان سخت تر شد به طوري که امام حسن ـ عليه السلام ـ بارها و بارها علّت اصلي پذيرش صلح با معاويه را حفظ جان شيعيان اندک خويش بيان نمود. شهادت امام حسين ـ عليه السلام ـ و ياران با وفايش نشان از جزم دشمنان اهل بيت ـ عليهم السلام ـ براي از بين بردن کامل ائمه حق و پيروان ايشان بود. در اين هنگام امامان بزرگوار ناچار به تغيير تاکتيک و اتخاذ روش تقيه براي حفظ اصل جريان گرديدند که خود اين تاکتيک هم مشکلاتي چون آميختگي مطالب حق و ناحق، همنوائي با مخالفان در ظاهر را پيش مي آورد که سرگرداني عوام شيعه در برخي مقاطع تاريخي از آثار اين مشکلات مي باشد. امامان به عنوان سردمدار مذهب تشيع همواره از ناحيه حکام جور تحت فشار بودند و کوچک ترين حرکات ايشان تحت نظر بود. تعيين جانشين هر امام به صورت بسيار مخفيانه و در حضور عده اي از خواص اصحاب صورت مي گرفت که همين امر باعث پيدايش فرقه هاي منشعب مانند کيسانيه، فطحيه، زيديه، اسماعيليه، واقفيه و... گرديد. اوضاع به حدي وخيم بود که امام ـ عليه السلام ـ حتي از معرفي خود به عنوان امام مي هراسيد. امام صادق ـ عليه السلام ـ براي حفظ جان امام بعدي در وصيت نامه خود چندين نفر را به عنوان وصي معرفي نمود که منصور خليفه عباسي هم جزء آنها بود. امام رضا ـ عليه السلام ـ از پاسخ به پرسش از امام بعدي طفره مي رود. و امام دهم و يازدهم به پايتخت خليفه منتقل مي شوند تا زير نظر قرار گيرند. حتي از مسأله ولادت امام دوازدهم ـ عليه السلام ـ غير از گروهي اندک از خواص کسي اطلاع نمي يابد. و رواياتي هم بر نهي از بردن نام مبارک حضرت نقل مي شود. با توجه به اين مطالب انتظار ذکر کامل نام و مشخصات ائمه در منابع قرون ابتدائي غير ممکن مي نمود و احتمال داشت جان آنها در خطر باشد. با نگاهي به کتب رجالي مانند رجال کشي و أبي داوود در مي يابيم که بخشي قابل توجه از منابع و مکتوبات مربوط به سه قرن ابتدائي شيعه در حوادث مختلف از جمله آتش سوزي از بين رفته است. در شرح حال محدثين و دانشمندان در اين کتب رجالي جملاتي نظير: «له اصل»، «له کتاب» «له مصنفات عديده» و گاه حتي اسم و مشخصات اثر ديده مي شود که قسمت هايي از آنها در کتاب کافي کليني آمده و قسمت زيادي از بين رفته است. دستور منع کتابت حديث توسط خليفه دوم و استمرار آن تا زمان عمر بن عبدالعزيز و هم چنين جمع آوري و سوزاندن کتب حديثي يکي از علل عمده اين مسأله مي باشد. عدم اهتمام بازماندگان به حفظ و جمع آوري آثار متقدمان نيز از علل از بين رفتن آثار مي باشد. آثار موجود از قرن سوم با توجه به شرايطي که ذکر شد غالبا در صدد ذکر نام و مشخصات فردي ائمه نيستند. بلکه عمدتا به صفات و ويژگي ها و کرامات ائمه (بصائر الدرجات درباره فضائل ائمه احاديث قابل توجهي دارد) امام پرداخته اند. مانند کتاب بصائر الدرجات محمد بن صفار (م 290) و المحاسن احمد بن محمد خالد البرقي (م 274) و يا قرب الاسناد حميري (ز 300). روش علماي اسلام و تشيع همواره اين گونه بوده است که أخبار را مستند و با توجه به سلسله روات در کتب خود ذکر مي کردند و اينکه در منابع مربوط به عصر غيبت، احاديث مشتمل بر مشخصات کامل ائمه ذکر شده با توجه به مسانيد و منابعي که در نزد ايشان موجود بوده، نگاشته شده اند و اين احاديث خلق الساعه نمي باشند به طور مثال در سلسله احاديث کتاب کافي گروهي از نويسندگان قرن سوم مانند محمد بن حسن صفار القمي (م 290) و احمد بن محمد خالد البرقي (م 274) وجود دارند که خودشان داراي کتاب هاي مهمي هستند و درباره ائمه بحث کرده اند. با عنايت به نکات مذکور بايد گفت که قديمي ترين منبع در مورد ائمه ـ عليهم السلام ـ همان 16 اصل از اصول اربعمائه و هم چنين گزيده اي از جامع بزنطي مي باشد که ابن ادريس حلي آن را به همراه خلاصه بيست کتاب ديگر که در اختيار داشته است در پايان کتاب معروف خود «السرائر» تحت عنوان، «المستطرفات و النوادر» جمع آوري کرده است. در گروهي از اين احاديث بدون اشاره به نام ائمه تعداد آنها ذکر شده است مانند اين حديث: «عباد عن عمرو عن أبي حمزة قال: سمعت علي بن الحسين ـ عليه السلام ـ يقول: إن الله عزوجل خلق محمّدا و عليا و أحد عشر من ولده من نور عظمته....». ابوحزه می گوید از امام سجاد(ع) شنیدم که فرمود: خداوند محمد و 11فرزندش را از نور عظمت خویش افرید.و يا اين حديث: «أبي الجارود عن أبي جعفر ـ عليه السلام ـ قال: قال رسول الله ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ : إنّي و أحد عشر من ولدي و أنت يا علي زر الارض أعني اوتادها ... فإذا ذهب الاحد عشر من ولدي ساخت الارض....». ابوالجارود از امام باقر(ع) از رسول خدا(ص) روایت کرده من و 11 نفر از فرزندانم و تو یا علی میخ های زمین هستیم. وقتی یازده تن از آنان بروند زمین فرو می رود.امام صادق ـ عليه السلام ـ در جواب عمرو بن مسلم در بيان نام ائمه ـ عليهم السلام ـ از حضرت علي و امام حسن و امام حسين و امام علي بن الحسين و امام باقر ـ عليهم السلام ـ نام مي برد ولي بقيه را با عنوان مجمل «هذا الامر يجري لآخرنا کما يجري لأوّلنا». ذکر مي کند. تعداد ائمه در حديث زرارة از امام باقر ـ عليه السلام ـ در کتاب بصائر الدرجات الکبري محمد بن الحسن صفار قمي ذکر شده است. احمد بن محمد بن خالد البرقي در کتاب رجال خود ائمه از امام علي ـ عليه السلام ـ تا حضرت حجّت را نام برده و اصحاب ايشان را ذکر کرده است. با توجه به مطالب فوق مي توان نتيجه گرفت که نام هاي امامان ـ عليهم السلام ـ و مشخصات ايشان در منابع قرون سوم ذکر شده است ولي در قرن چهار با تغيير و تحولات سياسي به وجود آمده و فضاي مناسب اين احاديث به صورت گسترده اي در منابع انعکاس يافت. لازم به تذکر است که اصول شانزده گانه جامع بزنطي، مستطرفات، بصائر الدرجات و رجال احمد بن محمد خالد البرقي هم اکنون موجود و به چاپ رسيده اند. بنابراین آن چه امروز با نام اصول کافي معروف است باقي مانده از مجموع همان اصولي است که از زمان ائمه باقي مانده که به اصول اربعة ماة (چهارصد گانه) معروف بوده اند، در اين اصول که اشاره شد، نام ائمه و يا عدد آنها (دوازده گانه) ذکر شده که تمام شبهات را پاسخ مي دهد، از طرفي در منابع اهل سنت نيز عبارت «اثني عشر خليفه» به نقل از پيامبر آمده که آن حضرت فرمود: پس از من 12 جانشين براي من هست که اين عدد 12 گانه با هيچ يک از خلفاي اموي و عباسي و ديگران سازگاري ندارد، بلکه 12 خليفه همان دوازده امام معصوم است که خليفه راستين پيامبرند و شايستگي دارند که به عنوان خليفه رسول خدا مطرح باشند. .

مرجع:

ایجاد شده در 1400/10/19

لینک کوتاه