یکی از آثار روانشناختی ازدواج، دست یابی به آرامش درونی و امنیت اجتماعی زن و شوهر است که در سایه برقراری روابط عاطفی بسیار نزدیک آنها به دست می آید.

یکی از آثار روانشناختی ازدواج، دست یابی به آرامش درونی و امنیت اجتماعی زن و شوهر است که در سایه برقراری روابط عاطفی بسیار نزدیک آنها به دست می آید. نقش روابط زن و شوهر در آرامش یکدیگر وقتی بیشتر آشکار می شود که آسیب تأخیر ازدواج و آسیب های روابط ناهنجار را مشاهده کنیم، البته برای ایجاد فضای آرامش و اعتماد، باید زن و شوهر و اطرافیان بیشترین همکاری و گذشت را داشته باشند و همگی بدانند در میان حوادث استرس زا، شدیدترین استرس ها در اثر از هم گسیختگی روابط خانوادگی پدید می آید، به طوری که از دست دادن همسر و زندگی جدا از یکدیگر 35تا بیش از 80 درجه تنیدگی1 به دنبال دارد.2 قرآن کریم نیز در آیات متعددی می فرماید: «از نشانه های خداوند این است که از نوع خودتان، همسرانی برای شما آفرید تا در کنار آنان آرامش یابید و میانتان دوستی و رحمت نهاد»3. «اوست خدایی که شما را از نفس واحدی آفرید و همسرتان را از آن پدید آورد تا در کنار او بیاسایید».4 البتّه واقعیت این است که مشکلات و عواملی وجود دارند که این آرامش را به خطر انداخته و گاهی پایه های مهر و محبّت همسران را فرو خواهند ریخت؛ بنابراین در ادامه به برخی مشکلات و آسیب هایی که سبب اخلال در آرامش خانواده می شود، اشاره می گردد: الف. مسائل پیش از ازدواج 1. عدم انتخاب مناسب یکی از عوامل ایجاد اختلاف و ناسازگاری و به دنبال آن نبود آرامش در زندگی این است که متأسفانه گاه افراد از مسایلی که باید قبل از ازدواج نسبت بدان حساس باشند غفلت نموده و با ورود به زندگی مشترک ناهمگونی ها برایشان نمود پیدا می کند! به همین دلیل دختر و پسر می بایست در بررسی ملاک های گزینش همسر، ملاک های جسمانی، روانشناختی، اقتصادی، اجتماعی و خانوادگی طرفین را مدّنظر قرار دهند تا همتای مناسب خود را برای یک عمر زندگی برگزینند. امام علی (علیه السلام) می فرمایند: «زنی که مورد موافقت شوهرش باشد (یعنی هر دو مورد توافق باشند) یکی از دو راحتی و آسایش است».5 2. مهریه سنگین قرآن کریم با لطافت و ظرافت بی نظیری فلسفه گذاشتن مهریه برای زن را، هدیه و پیشکشی اعلام نموده و با تعبیر «نحله» بدان اشاره می نماید6. همچنین از مهریه به «صداق» تعبیر می کند که نشانه صداقت و راستین بودن علاقه مرد به همسر خویش است. این امر تأثیر روانشناختی ویژه ای در زن برجای می گذارد؛ زیرا وی احساس می کند مرد به او علاقه مند است و حاضر است هزینه کند. در تعیین مهریه نباید هیچ کدام از پسر و دخترها و خانواده هایشان احساس برد یا باخت کنند؛ زیرا اگر چنین احساسی به آنان دست دهد، شیرینی زندگی و ازدواج به تلخی تبدیل خواهد شد. مهریه های سنگین یکی از عوامل به هم زدن آرامش در خانواده هاست و نشان دهنده بی اعتمادی خانواده دختر به داماد است و می تواند به عنوان یک ابزار در دست دختران قرار گرفته و پسران را از این نظر همیشه تحت استرس و فشار قرار دهد. رسول گرامی اسلام (صلی الله علیه و آله) نیز در باب نکوهش سنگینی مهریه می فرمایند: «در مهریه آسان بگیرید؛ زیرا مرد کابین (سنگین) زن را می دهد اما در دلش نسبت به او کینه و دشمنی به وجود می آید».7 همچنین می فرمایند: «از میمنت زن این است که راحت خواستگاری شود و کابین (مهریه اش) سبک باشد».8 3. دوستی های قبل از ازدواج این دوستی ها علاوه بر مشکلاتی که به دلیل احساس گناه به سبب ناخشنودی خداوند از این ارتباط، ترس و اضطراب ناشی از آبروریزی، احساس سرخوردگی، شکست روحی، افسردگی و... برای دختر و پسر ایجاد می کند، با توجّه به ویژگی غیرت در مرد باعث می گردد حتّی اگر روابطشان به ازدواج نیز بینجامد، اعتمادش از همسر خود سلب گشته سؤالاتی در ذهن او شکل گیرد که چرا همسرم پیش از محرمیت با من رابطه برقرار کرد؟! نکند مشابه این رابطه را با دیگران نیز داشته است و اگر دوستی ها به ازدواج نیانجامد آشفتگی در احساسات و عواطف به ویژه از سوی دختران پیش می آید و باعث می گردد که این افراد نتوانند عاطفه، عشق، صفا و صمیمیتی را که لازمه زندگی مشترک و ستون خیمه زندگی زناشویی است در زندگی با همسر خود ابراز نمایند. به همین دلیل است که قرآن کریم یکی از شرایط ازدواج را پاکدامنی می داند که هیچ کدام از پسر9 و دختر دوست پنهانی و نامشروع نگرفته باشند.10 4. وارونه جلوه دادن حقایق امروزه آسیب های مختلفی سلامت ازدواج و به دنبال آن زندگی مشترک همسران را تهدید می کند که رواج فریب یا تدلیس در ازدواج یکی از مهم ترین آنهاست. این مسئله علاوه بر آنکه آثار و پیامدهای حقوقی ویژه ای دارد که با عنوان قانون «تخلف از شرط صفت» در قانون مدنی مطرح و قابل پیگیری است، باعث ایجاد فضای بی اعتمادی و بدبینی در فضای ارتباطی زن و شوهر گشته و زمینه اختلافات جدّی و به دنبال آن عدم آرامش را در زندگی آنان به وجود می آورد. به همین دلیل است که برگزاری جلسات گفتگوی مستقیم (تحت نظارت خانواده های دو طرف) دختر و پسر و اطلاع یافتن آنان از آنچه در آینده می تواند در زندگی مشترکشان تأثیرگذار باشد، یکی از مهم ترین گام های فرایند انتخاب همسر است. ب. مسائل بعد از ازدواج 1. عدم رعایت حقوق اعضای خانواده خانواده از افراد و شخصیت های متفاوت تشکیل شده است که با پذیرش اصول اساسی زندگی مشترک و پایبندی به آن در یک «ما»ی فراتر گرد آمده اند. نادیده گرفتن شخصیت فردی و تحمیل سلیقه های شخصی بر همگان، هزینه های عاطفی - رفتاری سنگینی را به دنبال دارد که دل سردی و از خودبیگانگی اعضای خانواده، کمترین پیامد منفی و فروپاشی خانواده، بزرگترین زیان چنین نگرشی است.11 راهکار اسلام جهت دوری از حسّ برتربینی این است که هر یک از اعضای خانواده به حقوق دیگری احترام گزارده و وظایفی را که بر عهده دارند رعایت کنند، در این صورت انتظار خیر و سعادت، محبّت و لذّت، آرامش و اعتماد به زندگی مشترک را داشته باشند. 2. رقابت منفی متأسفانه برخی از خانواده ها بدون توجّه به شرایط ویژه و نیازهای واقعی زندگی خود دچار اشتباهی به نام نابهنجاری چشم و هم چشمی می شوند. مؤلفه های اساسی این پدیده در خودنمایی، رقابت و فزون طلبی کور قابل مشاهده است که موجب تنش، بی قراری، نارضایتی، اضطراب و افسردگی همسران گشته و آرامش را از زندگی مشترک سلب می کند. 3. عدم توجه به حریم خصوصی گرچه روابط خویشاوندی و فامیلی به نوبه خود مورد تأکید و اهمیت است؛ اما عدم رعایت بعضی از نکات مسائلی را در روابط زن و شوهر ایجاد می کند که آرامش را از زندگی آنان سلب می کند. به عنوان مثال دخالت های غیرضروری و نابجای اطرافیان یکی از مواردی است که مایه سلب آرامش زوجین می گردد. در عین حال که لازم است زن و شوهر پس از ازدواج، روابط خود را با خانواده ها حفظ نموده و به برقراری روابط مطلوب با خویشاوندان همسر نیز بپردازند، باید نوعی استقلال به دست آورده و خانواده جدیدی را با حریم خصوصی تشکیل دهند به طوری که حتی پدر و مادرها نیز از این محدوده خارج باشند. بر کسی پوشیده نیست که پدر و یا مادر حق دارند در مواقعی نوعروس و تازه داماد را راهنمایی کنند، اما باید به این نکته نیز توجّه داشته باشند که نیازی به دخالت در همه جزئیات زندگی نیست. در واقع حمایت اجتماعی و مالی والدین از همسران جوان، نباید موجب دخالت در زندگی آنان و تحمیل نظریات به آنها شود؛ زیرا متأسفانه دخالت های بی مورد اطرافیان باعث اختلاف و ناسازگاری همسران شده، آرامش زندگی آنان را سلب می نماید. 4. ناآشنایی با مهارت های همسرداری آشنایی با مهارت های همسرداری، از قواعد اولیه زندگی مشترک است. بسیاری از مشکلات خانواده ها، ناشی از عدم شناخت وظایف، عدم آشنایی با راه های برقراری رابطه و عدم آشنایی با ویژگی های زن و مرد، است. ممکن است آقا یا خانمی، تحصیلات عالی داشته باشد ولی در اصول و مهارت های همسرداری، بسیار ضعیف باشد.12 در این راستا در آموزه های دینی و تربیتی اسلام سفارش هایی به هر یک از همسران گردیده که اگر التزام عملی به آنها داشته باشند، روابطشان مستحکم و پایدار و با محبت خواهد بود.در اینجا به مضمون و مفهوم برخی از این توصیه ها اشاره می گردد: 1. با همدلی، هم فکری، همکاری و مشورت با یکدیگر درباره مسائل مختلف، میان اعضای خانواده روابط سالم پدید آورید. 2. هر یک از زوجین، دیگری را نزدیک ترین و محرم ترین فرد نسبت به خود بداند و او را حامی و پشتیبان خود تلقی کند. 3. با یادگیری مهارت های ارتباطی نظیر گوش کردن فعال به حرف های یکدیگر، احترام به نظرها و عقاید همدیگر و تشریک مساعی و مشورت کردن، روابط خود را بهبود بخشید. 4. هنگام اختلاف نظر یا سوء تفاهم، به جای سرزنش یکدیگر یا تفسیر نادرست، به شناسایی مسئله و یافتن راه حل آن بپردازید و در صورت لزوم، کمک و مشاوره افراد با تجربه و متخصص را جلب کنید. 5. به هر طریق ممکن، رفتارهای مطلوب همسرتان را مورد توجه و تأیید قرار دهید؛ به گونه ای که همسرتان بفهمد برای او ارزش قائل هستید. 6. تشویق و تأیید و بیان نکات مثبت، به طور آشکار یا در جمع باشد؛ اما انتقاد و تذکّر نکات منفی، به طور محرمانه و در تنهایی صورت گیرد. 7. برای خصوصیات و نیازمندی های یکدیگر، ارزش قائل شوید و در روابط کلامی و عاطفی، به افکار و خواسته های همسرتان توجه کنید. 8. اگر رفتار خاصی برای شما مبهم است، ساده ترین راه این است که از همسرتان هدف و علت آن رفتار را بپرسید و با روش مسالمت آمیز، صمیمانه و خوش بینانه موضوع را روشن کنید. 9. خشونت را با سکوت پاسخ گویید و در موقعیتی مناسب، درباره مسئله مورد نظر، بحث و گفت وگو کنید. 10. بکوشید در سراسر زندگی - به خصوص در روابط بین خود و همسرتان - به جای هر گونه پیش داوری یا مشاهده اشکالات و ضعف ها، نقاط مثبت و قوت را ببینید. به عبارت دیگر، به جای توجه به نیمه خالی لیوان، به نیمه پر آن توجه کنید. 11. در برنامه ریزی برای فعالیت های اجتماعی، اوقات فراغت، دید و بازدیدهای خانوادگی و نظایر آن، با یکدیگر مشورت کنید و از یک جانبه نگری بپرهیزید. 12. در هر فرصت ممکن، با همسر و اعضای خانواده تان، ارتباط کلامی و عاطفی برقرار کنید. زنان از صحبت کردن با همسرشان بیشتر لذت می برند؛ بنابراین مردان باید فعّالانه به سخنان آنان گوش کنند و واکنش مناسب نشان دهند. 13. گاهی در فضایی محرمانه، محبت آمیز و صمیمانه به ارزیابی رفتار و روابط یکدیگر بپردازید و از یکدیگر بپرسید، چه باید کرد تا روابط تان بهتر و بانشاط تر شود. 14. همیشه، در رویارویی با مسائل و مشکلات خانوادگی، خود را در وضعیت طرف مقابل قرار دهید و با قبول مسئولیت خود و شناخت انتظارات متقابل، به حل و فصل اختلافات روی آورید. 15. در هر روز یا در هر هفته، زمان مشخصی را برای گفت و گو درباره مسائل و مشکلات و به اصطلاح درد دل کردن با همسرتان، اختصاص دهید. 16. از داشتن نگرش های آرمان گرایانه و شاعرانه، انتظارات غیرواقع بینانه در ازدواج و روابط زناشویی اجتناب کنید. 17. زن و شوهر از مسخره کردن یکدیگر و گفتن سخنان طعنه آمیز و دو پهلو جداً پرهیز کنند. 18. از رفتارهایی نظیر متلک، تحقیر، سرزنش و به رخ کشیدن یکدیگر - که موجب افزایش مقاومت های روانی در طرف مقابل است - باید بپرهیزند. 19. در سراسر زندگی - از جمله در زندگی خانوادگی - بکوشید به نقاط مثبت و نعمت هایی که در اختیار دارید بیندیشید، نه به اموری که در اختیار ندارید. 20. با یادآوری برخی ایام - مانند روز تولد، سالگرد ازدواج و نظایر آن - و دادن هدیه هایی هرچند کوچک (مثل یک شاخه گل)، به طور نمادین عشق و علاقه خود را به همسرتان ابراز دارید. 21. خود را در برابر همسرتان آراسته و پاکیزه و جالب توجّه نگه دارید و از پریشانی و وضع نامرتب بپرهیزید. 22. خطای یکدیگر را در حضور دیگران، فرزاندن، آشنایان، والدین و ... بازگو نکنید. 23. هرگز همسرتان را با زن یا مرد دیگری مقایسه نکنید. 24. از رفتارهای مطلوب همسرتان تشکر کرده، او را تشویق کنید و انگیزه تکرار آن رفتار را بیشتر سازید. 25. به قول هایی که به همسرتان داده اید، عمل کنید تا به سلب اعتماد و احساس فریب خوردگی نینجامد. 26. از نسبت دادن القاب و زدن برچسب های ناگوار و نامطلوب - مانند بدقول، شلخته، کله شق، یک دنده، لجباز و خودخواه - به یکدیگر بپرهیزید. 27. همسرتان را تکریم کنید؛ 28. از سلام کردن به یکدیگر دریغ ننمایید؛ 29. در معاشرت ها ادب فراموش نشود؛ 30. استقبال و بدرقه شوهر مستمر باشد؛ 31. از همسر خود قدردانی و سپاس گزاری کنید؛ 32. خوش خلقی هرگز فراموش نشود؛ 33. مهربانی و محبت همیشگی باشد؛ 34. هرگز به فکر آزار همسر نباشید؛ 35. جلب رضایت شوهر در اولویت برنامه باشد؛ 36. قهر کردن را زشت بدانید؛ 37. صیانت از آبروی همسر را جدی بگیرید؛ 38. در اداره منزل با همسر همراهی نمایید؛ 39. صرفه جویی یک ارزش اساسی تلقی شود؛ 40. مدارا با همسر شعار همیشگی باشد؛ 41. رازدار امینی باشید؛ 42. همسرتان را همان گونه که هست بپذیرید؛ 43. همسرتان را تحقیر و سرزنش نکنید؛ 44. مچ گیری نکنید؛ 45. گذشته را فراموش کنید؛ 46. فداکاری داشته باشید؛ 47. زود قضاوت نکنید؛ 48. به اقوام یکدیگر احترام بگذارید؛ 49. از تعصب بی جا پرهیز کنید؛ 50. به روحیات همسر دقت کنید؛ 51. به همسرتان شخصیت و ارزش بدهید؛ 52. در مقابل دیگران همسر خود را سرزنش نکنید؛ 53. هنگام صدا زدن همسر از باجاذبه ترین نام استفاده کنید؛ 54. مواظب خشم و خروش خود باشید؛ 55. به سلیقه و دیدگاه همسر احترام بگذارید؛ 56. با همسرمان (خانم ها) جدی و رسمی نباشیم بلکه خودمانی باشیم؛ 57. به وظایف اخلاقی التزام جدی داشته باشید؛ 58. پاکدامنی سرلوحه کارتان باشد؛ 59. تلاش های همسر را مهم تلقی کنید؛ 60. به درد دل یکدیگر گوش دهید؛ 61. با افکار دیگران تصمیم نگیرید؛ 62. در پیش بچه ها از پدر با بزرگی یاد کنید؛ 63. خانواده خود را به رخ همدیگر نکشید؛ 64. اشتباه خود را بپذیرید؛ 65. حفظ صداقت و متانت با شوهر داشته باشید؛ 66. در خرید لوازم منزل با خانم مشورت کنید؛ 67. شنونده خوبی برای همسر باشید؛ 68. از امر و نهی دائمی پرهیز کنید؛ 69. افراد غریبه را با خانم خود آشنا نکنید؛ 70. به تفاوت های زن و مرد توجه داشته باشید و آنها را بیاموزید. 5-ضعف التزام به وظایف اخلاقی نهاد خانواده به مثابه جامعه کوچکی است که هر یک از اعضای آن به گونه‌ای بر دیگری تأثیرگذار است. التزام همسران به حقوق اخلاقی متقابل علاوه بر تأثیرات تربیتی که بر فرزندان دارد، در رشد معنوی و تربیتی یکدیگر نیز تأثیرگذار و باعث استحکام روابط می شود. وقتی همسران در محیطی عاطفی، دوستانه و مملو از ارزش‌های اخلاقی، گذران عمر می‌کنند، آرام‌آرام و به صورت ناهوشیار بر کمالات و زیبایی‌های اخلاقی آنان افزوده خواهد شد. زیرا محیط سالم و پاکیزه (از نظر اخلاقی) در شخصیت و نوع کارکردهای افراد تأثیر می‌گذارد و همین‌طور افراد سالم و بهنجار, متقابلاً در محیط و بهتر شدن آن اثر می‌گذارند و همین‌طور این سیر ترقی ادامه دارد. آلبرت بندورا یکی از روان شناسان بزرگ غربی اعتقاد دارد وقتی فردی در محیطی زندگی می کند و رفتار خاصی انجام می دهد (خوب یا بد) آن رفتار در محیط تأثیر گذاشته و محیط را تغییر می دهد و محیط تغییر یافته، دوباره بر فرد اثر گذاشته و رفتار او را به نوعی دیگر رقم می زند؛ حال اگر رفتار فرد، مطلوب و صحیح باشد، محیط به طرف اصلاح و پاکیزه تر شدن متمایل شده و محیط پاکیزه دوباره بر فرد اثر گذاشته و رفتار او بهتر از گذشته خواهد شد. این فرایند در رفتارهای ناهنجار نیز وجود دارد. به عنوان مثال وقتی افراد سالم و مؤمن و بهنجاری در محله ای زندگی بکنند، آن محله تحت تأثیر این افراد قرار گرفته و فضای معنوی و خوبی پیدا خواهد کرد و این فضای معنوی در خود افراد نیز اثر گذاشته و رفتارشان از مرحله قبل بهتر خواهد شد.13 آبرهام مزلو14 یکی از اندیشمندان و روان شناسان بزرگ، در طبقه بندی نیازهای اساسی انسان، معتقد است؛ نیازهای فیزیولوژیکی، نیاز به امنیت، تعلق و محبت، حرمت خود، نیازهای شناختی و ذوقی و سرانجام نیاز به خودشکوفایی، به ترتیب اولویت قرار دارند. مزلو در خصوص نیاز به احترام و تعلق که حرمت خود بخشی از آن است می گوید: همه افراد جامعه ما (به جز برخی بیماران) به یک ارزشیابی ثابت و استوار و معمولاً عالی از خودشان و به احترام به خود و احترام به دیگران، تمایل و نیاز دارند.15 در قرآن کریم به وضوح و صراحت بیان شده که یکی از آثار مهم ازدواج، آرامش و امنیت خاطر است16. آرامش گری همسران برای یکدیگر زمانی حاصل می شود که آموزه های مربوط به یکدیگر و تعهدات اخلاقی نسبت به همدیگر را رعایت کنند. در سایه التزام به مباحث اخلاقی است که همسران می توانند به عنوان ستون اصلی خیمه خانواده، آرامشگری را در محیط خانه ایجاد کنند؛ آرامشگری که ارزشمندترین نعمت و کارآمدترین ابزار در خانواده است. وقتی همسران التزام جدی به مسائل اخلاقی ای همچون: بدرقه شوهر، استقبال از شوهر، اظهار محبت، همکاری و همدلی، زینت برای یکدیگر، احترام به بستگان یکدیگر، دلسوزی و فداکاری برای همدیگر، خوش زبانی و از همه مهم تر آراستگی به عفت و پاکدامنی و حجاب و رعایت حریم نامحرم، داشته باشند فضای خانه باطراوت و جذاب شده و روابط از استحکام خوبی برخوردار خواهد شد. پی نوشت ها 1. تنیدگی؛ یعنی، اضطراب، گرفتاری، تنش های روانی و روحی و ناراحتی شدید. 2. ر.ک: دیماتئو، ام، روانشناسی سلامت، ج2، ص 534-525. 3. «وَ مِنْ آیاتِهِ أنْ خَلَقَ لَکُمْ مِنْ أنفُسِکُمْ أزْوَاجًا لِتَسْکُنُوا إِلَیهَا وَجَعَلَ بَینَکُمْ مَوَدَّةً وَ رَحْمَةً»؛ روم 30، آیه21. 4. «هُوَ الَّذِی خَلَقَکُمْ مِنْ نَفْسٍ واحِدَةٍ وَ جَعَلَ مِنْها زَوْجَها لِیسْکُنَ إِلَیها»؛ اعراف 7، آیه 189. 5. «الزوجة الموافقة إحدی الراحتین»؛ غررالحکم، 9282. 6. «وَ آتُوا النِّساءَ صَدُقاتِهِنَّ نِحْلَةً»؛ «و مهر زنان را به طور کامل به عنوان یک عطا و پیشکش (یا یک عطیه) به آنها بپردازید». نساء (4)، آیه 4. 7. «تیاسَرُوا فی الصَّداقِ فإنَّ الرَجُلَ لَیعطِی المَرأة حَتَّی یبقی ذلک فی نفسه عَلیها حَسبکةُ»؛ کنزالعمّال، 44731. 8. «إنّ مِن یمنِ المرأة تیسیرُ خِطبَتِها و تَیسیر صِداقِها و تَیسیر رَحِمِها»؛ میزان، 7845؛ کنزالعمّال، 44721 9. مائده 5، آیه 5. 10. نساء 4، آیه 25. 11. ر.ک: زیمون، مفاهیم و تئوری کلیدی در خانواده درمانی، ص 37 و 289. 12. برای مطالعه بیشتر در این زمینه ر.ک: حسین زاده، علی، همسران سازگار، قم: مؤسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی، 1388. 13. هرگنهان، بی. آر، مقدمه ای بر نظریه های یادگیری، ترجمه: علی اکبر سیف، ص 385. 14. Abraham Moslow. 15. شجاعی، محمدصادق، راهی به سوی حرمت خود و سلامت روان، ص 111. 16. «وَ مِنْ آیاتِهِ أنْ خَلَقَ لَکُم مِّنْ أنفُسِکُمْ أزْوَاجًا لِّتَسْکُنُوا إِلَیهَا وَجَعَلَ بَینَکُم مَّوَدَّةً وَ رَحْمَةً»؛ «از نشانه های خداوند این است که همسرانی از جنس خودتان برای شما آفرید تا در کنار آنان آرامش یابید و میان شما مودت و رحمت قرار داد»، روم (30، آیه 21). .

پرسمان دانشگاهیان

مرجع:

ایجاد شده در 1401/03/25

لینک کوتاه