بدأ به معناى«ظهور» و « آشکار شدن چیزى از کسى است». معناى اصطلاحى «بداء» چنانکه از روایات خاندان وحى(س) رسیده به معناى «آشکار شدن امرى از خداوند متعال است» که این امر براى انسان ها مجهول بوده و خلاف آن را تصور مى کردند.

بدأ به معناى«ظهور» و « آشکار شدن چیزى از کسى است». معناى اصطلاحى «بداء» چنانکه از روایات خاندان وحى(س) رسیده به معناى «آشکار شدن امرى از خداوند متعال است» که این امر براى انسان ها مجهول بوده و خلاف آن را تصور مى کردند. و در قرآن نیز به همین معناى لغوى نیز استعمال شده «و بدالهم من الله مالم یکونوا یحتسبون». بنابراین بداء به معناى آشکار شدن پدیده ها و حوادث برخلاف شرایط ظاهرى است که انسان مى پندارد. مثلا اگر به ما خبر برسدجوانى که ظاهرى سالم و سر حال دارد، بر اثر سکته قلبى فوت کرده است، براى ما غیر منتظره و غافل گیر کننده است و دلیل آن جهل ما به سلسله علل و عواملى است که باعث این رخداد شده است. ما او را سالم مى پنداشتیم اما در واقع او بیمار بوده است. اما چنین اتفاقى براى خدا از قبل روشن و آشکار و در علم الهى ثابت بوده است . پس بداء یعنى آشکار شدن امرى که خلاف تصور ما انسانهاى نا آشنا به علل و عوامل اصلى پدیده هاست و به معناى تبدیل و تغییر در علم الهى نیست. بلکه به معناى تبدیل و تغییر در ناحیه علم انسانهاست . این معنا از «بداء» از معتقدات شیعه است وایمان به آن ترغیب و تشویق شده است ، لیکن برخی از اهل سنت به جهت عدم توجه به معنای بداء نزد شیعه بر آنان خرده گرفته و گویی پنداشته اند که شیعه معتقد به تغییر در علم یا اراده الهی می باشد، در حالی که چنین پنداری ناشی از نا آگاهی از معنای بداء نزد شیعه است.. در اصطلاح علما، بداى در تکوین، نظیر «نسخ» در تشریع است، و به معناى جدید شدن «رأى» است. باید دانست که بدا و نسخ واقعى از ناحیه ى خداوند محال است چون لازمه ى آنها، مسبوق شدن علم خدا به جهل است و خداوند منزّه از جهل است. چنانچه امام صادق (علیه السلام) فرمودند: «إنّ الله لَم یَبدُله من جهل ؛ همانا خداوند بدایى به خاطر جهل برایش نیست.»و آنچه در مورد خداوند قابل تصور است بدا و نسخ ظاهرى است یعنى پدیدار ساختن امرى براى مردم که در گذشته بر ایشان پنهان بوده است. که این امر را خداوند از ازل مى دانسته و از همان آغاز به همین شکل جدید که پدیدار گشته مقدّر داشته است، ولى به جهت مصلحتى که مقام تکلیف آن را ایجاب مى کرد براى مدتى آن را از مردم مخفى داشته و سپس در موقع خود آشکار نموده است، و این معنا معقول و پذیرفته است. و آیه ى شریفه «لِکُلِّ أَجل کِتابٌ. یمحو اللهُ ما یشاءُ و یُثبِت و عِندهُ أُمُّ الکتابِ: براى هر زمان و دوره اى کتاب (و قانون) است. خداوند هر چه را بخواهد محو یا اثبات مى کند و اُم الکتاب تنها نزد او است» صریح ترین آیه در رابطه با شأن تغییر در تقدیر یعنى بدا است، چون علم خداوند، آنگونه که امام صادق (علیه السلام) فرموده اند دوگونه است: «علم مکنون و مخزون که جز خودش کسى نمى داند که خود بدا (نشأت گرفته) از آن علم است، دیگرى علمى که به فرشتگان و انبیا آموخته است و ما نیز بدان آگاهیم» بنابراین علمى که «بدا» از آن نشأت مى گیرد، لوح محفوظ است و علمى که بدا بدان تعلق مى گیرد «لوح محو و اثبات» است. از آنچه گذشت رابطه بدا با قضا و قدر نیز روشن می شود. در واقع بدا بخشی از قدر الهی است و از آن هیچگونه گسست و یا تعارض و تضادی با آن ندارد. .

پرسمان دانشگاهیان

مرجع:

ایجاد شده در 1401/03/25

لینک کوتاه