چرا کسی امر به معروف نمی کند؟

مسأله امر و نهى، ریشه در درون انسان ها داشته و مربوط به نژاد و منطقه و یا دین و آیین خاصّى نمى شود بلکه هر کس از هر نژاد و ملیتی و تابع هر آئین و مسلکی که باشد اگر فطرت سالم و دست نخورده ای داشته باشد اعمال زشت و ناپسند را نمی پذیرد و نسبت به کارهای خوب روی خوش نشان می دهد. علاوه بر فطرت، عقل نیز این موضوع اجتماعی را به خوبی درک می نماید چراکه هر جامعه ای تحت تأثیر عقاید، اندیشه ها، اخلاق و رفتار دیگران قرار دارد، و هر زیان فردى امکان این را دارد که به صورت یک « زیان اجتماعى» درآید، به همین دلیل منطق و عقل به افراد اجتماع اجازه مى دهد که برای حفظ کیان جامعه از فساد و تباهی و پاک نگه داشتن محیط زیست خود از هر گونه تلاش و کوششى دریغ ننمایند. کما اینکه وضع قوانین بازدارنده در تمامی کشورها نشان دهنده همین موضوع می باشد. اسلام نیز در قالب قانونی متعالی با نام « امر به معروف و نهی از منکر» به این نیاز فطری و عقلی پاسخی مناسب داده و با برقراری رابطه و پیوند «ولایت» میان مومنین از آنها خواسته است که از طریق امر به نیکی ها و نهی از امور ناپسند، پیوسته در صدد اصلاح خود و جامعه باشند و فرموده است: « وَ الْمُؤْمِنُونَ وَ الْمُؤْمِناتُ بَعْضُهُمْ أَوْلِیاءُ بَعْضٍ یَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَ یَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْکَر» ؛« مردان و زنان باایمان، ولىّ(و یار و یاور) یکدیگرند؛ امر به معروف، و نهى از منکر مى کنند » بر اساس همین بینش دین اسلام در میان تمامی اعمال و عبادات، جایگاه ویژه ای نیز برای آن قائل گردیده تا جایی که حضرت علی ( علیه السلام) تمامی اعمال نیک را در مقایسه با آن همچون رطوبت دهان در مقایسه با دریاى پهناور دانسته و فرموده است: « وَ مَا أَعْمَالُ الْبِرِّ کُلُّهَا وَ الْجِهَادُ فِی سَبِیلِ اللَّهِ عِنْدَ الْأَمْرِ بِالْمَعْرُوفِ وَ النَّهْیِ عَنْ الْمُنْکَرِ إِلَّا کَنَفْثَةٍ فِی بَحْرٍ لُجِّیٍّ» ؛« هـمـه اعـمـال نـیک و حتى جهاد در راه خدا در مقایسه با امر به معروف همچون رطوبت دهان در مقایسه با دریاى پهناور است .» همچنین در روایات دیگری امر به معروف و نهی از منکر به عنوان ضامن حفظ شریعت و عامل اجرای احکام الهی معرفی نموده است؛ امام حسین علیه السلام در این باره فرموده اند:« فَبَدَأَ اللَّهُ بِالْأَمْرِ بِالْمَعْرُوفِ وَ النَّهْیِ عَنِ الْمُنْکَرِ فَرِیضَةً مِنْهُ لِعِلْمِهِ بِأَنَّهَا إِذَا أُدِّیَتْ وَ أُقِیمَتِ اسْتَقَامَتِ  الْفَرَائِضُ  کُلُّهَا هَیِّنُهَا وَ صَعْبُهَا» ؛«خداوند از امر به معروف و نهی از منکر به عنوان تکلیف واجب از خود آغاز کرد، زیرا می دانست اگر امر به معروف و نهی از منکر انجام شود، همه دستورات دینی از آسان و دشوارش، برپا می شود.» حال این سؤال اساسی مطرح است که چرا امر به معروف و نهی از منکر با آن همه آثار و برکات و روایات فراوانی که پیرامون آن مطرح گردیده و از سویی دیگر دارای پشتوانه عقلی و فطرتی محکمی می باشد؛ مورد بی مهری بسیاری از مسلمانان قرار گرفته بگونه ای که بیشتر از هر واجب دیگری ترک می شوند؟! چرا مردم در برابر منکراتی که مشاهده می کند از خود حساسیتی نشان نداده و یا بی تفاوتی از کنار آن می گذرد؟! بررسی های به عمل آمده نشان دهنده آن است که مجموعه ای از عوامل دست به دست یکدیگر داده و مانع از عملی شدن این فریضه الهی توسط تمامی اقشار جامعه شده است؛ که در صورت رفع این موانع می توان شاهد جریان یافتن این فریضه مهم اسلامی در فعالیت های اجتماعی مسلمانان بود. ما نیز در راستای تحقق همین امر در اینجا به برخی از مهمترین این موانع اشاره می نماییم: الف - فقدان بینش و آگاهی اولین و شاید بتوان گفت مؤثرترین عامل برای این پدیده فقدان بینش و آگاهی اقشار مختلف جامعه پیرامون ابعاد گوناگون این فریضه می باشد. به عنوان نمونه برخی به دلیل عدم آگاهی نسبت به احکام این فریضه به دنبال عمل به آن نمی روند و برخی نیز از آنجا که نسبت به میزان اهمیت و عظمت امر به معروف و نهی از منکر آشنایی و آگاهی کافی ندارند در جهت انجام این واجب الهی، اقدامی به عمل نمی آورند. بسیاری نیز با وجود آگاهی نسبت به احکام و جایگاه و اهمیت امر به معروف و نهی از منکر اقدام نمی نمایند چرا که نسبت به چگونگی و روش امر به معروف و نهی از منکر آگاهی لازم را ندارند لذا از وارد شدن به این عرصه خودداری می کنند چرا که نمی دانند برخورد اولیه آنها با مخاطبانشان چگونه باید باشد که منجر به تنش نگردد و یا اینکه در اینگونه موارد از چه نوع ادبیات و جملاتی باید استفاده نمود و ... ب - ترس های بی مورد یکی از القائات شیطان در مسیر انجام فرایض الهی ایجاد ترس می باشد خداوند متعال در قرآن کریم می فرماید: «إِنَّما ذلِکُمُ الشَّیْطانُ یُخَوِّفُ أَوْلِیاءَهُ فَلا تَخافُوهُمْ وَ خافُونِ إِنْ کُنْتُمْ مُؤْمِنینَ » ؛«این فقط شیطان است که پیروان خود را(با سخنان و شایعات بى اساس،) مى ترساند. از آنها نترسید! و تنها از من بترسید اگر ایمان دارید!» ترس از درگیری و آسیب جسمی، ترس از آبروریزی، ترس از ضرر مالی ، ترس از سرزنشها و نیش زبانهایی، ترس به خاطر از دست دادن موقعیت و ... همه از نمونه هایی از ترس می باشند که باعث می شود افراد نسبت به این فریضه بی توجهی نمایند و حال آنکه اگر همه به وظیفه خود عمل قیام نمایند دیگر جایی برای هیچ یک از این ترس ها باقی نخواهد ماند. ج- داشتن تصورات غلط از امر به معروف از دیگر عواملی که موجب می شود برخی به این تکلیف عمل ننمایند، تصورهای غلطی است که از این فریضه در ذهن خود پرورانده اند به عنوان نمونه برخی تصور می کنند امر به معروف و نهی از منکر مساوی با درگیری و خشونت است و یا اینکه امر به معروف و نهی از منکر منحصر در بدحجابی می باشد و یا اینکه تنها مرحله عملی این فریضه مفید می باشد. د- بی اثر دانستن امر به معروف گاهی متدینین با مشاهده ظاهر بسیار زننده فرد خطاکار و یا نوع گناه و زشتی که صورت می گیرد و یا عوامل دیگر، تصور می نمایند همه این افراد در ارتکاب گناهشان معاند و عامد بوده و امر به معروف آنها تاثیری نخواهد داشت لذا از انجام این فریضه منصرف می گردند. هـ - روحیه سازشکارى کسانی که اهل مداهنه و سازشکاری اند، در شرایط مختلف رنگ عوض کرده و قدرت «امر و نهی» را از دست می دهند و همیشه در شرایط مختلف «هضم» می شوند . و روشن است که دیگر «آمر به معروف و ناهی از منکر» نخواهند بود. حضرت على (علیه السلام ) با صراحت در این مورد مى فرماید: «لا یقیم امر الله سبحانه الا من لا یصانع و لا یضارع و لا یتبع المطامع »؛« حکم خداوند سبحان را اجرا نمى کند مگر کسى که سازشکارى نمى کند و همرنگ جماعت (گناهکار) نمى شوند و طمع نمى ورزند!» و- توجیهات بی اساس از دیگر عوامل ترک این فریضه از سوی متدینین می توان به توجیهات بی اساس برخی از افراد اشاره نمود از جمله اینکه: «گناه دیگران، کارى به ما ندارد.»؛ «عیسى  به  دین  خود، موسى به دین خود»؛ «اگر لازم باشد، فلان شخصیت، یا مقام و یا دیگران هستند.»؛ «بر فرض ما امروز جلو فساد را گرفتیم. باز فردا فساد خواهد کرد.»؛ «کار از این کارها گذشته است.» ز- حب و بغض (دوستی و دشمنی) گاهی افراد به دلیل علاقمندی به دیگران چنین تصور می نمایند که امر به معروف آنها موجب آزرده خاطر شدن دوستانشان می شود به همین دلیل نیز از کار خلاف آنها چشم پوشی کرده و امر به معروف و نهی از منکر را کنار می گذارند. این در حالی است که بر اساس تعالیم اسلام بهترین هدیه برای کسانی که دوستشان می داریم معرفی عیوب آنها می باشد همانگونه که امام صادق ( علیه السلام) فرموده است:« أَحَبُّ إِخْوَانِی إِلَیَّ مَنْ أَهْدَى إِلَیَّ عُیُوبِی » ؛« نزد من آن برادرم از همه محبوبتر است که عیبهایم را بمن گوشزد کند.» بر همین اساس اگر افراد اشتباهات و عیوب دوستان خود را به خوبی منعکس نمایند، نه تنها موجب ناراحتی آنها بلکه به عنوان بهترین هدیه برایشان تلقی می گردد. ح- عملکرد غلط آمران و ناهیان بدسلیقگی در اجرای امر به معروف در دهه های اخیر، سوء استفاده از این اصل مقدس و کج فهمی ها و برداشت های ناصواب موجب شده بعضی از آمران و ناهیان، در جهت انجام این فریضه مرتکب درگیری و تجسس، بدزبانی و دیگر گناهان شوند، که خود این اعمال غیرقانونی و غیرشرعی باعث بدبینی مردم و همچنین زمینه ساز تعطیلی این فریضه بزرگ الهی از سوی دیگر افراد جامعه گردیده است. ط- ترک همکاری حکومت با امر و نهی کنندگان اصلاح اجتماعی به وسیله امر به معروف و نهی از منکر مردم، حرکت خاصی است که در برخی اوقات با برخوردهای نامناسب افراد خاطی مواجه شده و گاهی نیز به نزاع و مراجعه به دستگاههای حکومتی می انجامد. اگر در نیروی انتظامی و سپس دستگاه قضایی از امر و نهی کنندگان حمایت نشود و یا از گنهکاران حمایت شود، روحیه ی انجام امر و نهی ضعیف می گردد و تمایل مؤمنین به انجام آن کاهش می یابد، و چه بسا به دلیل متضرر شدن از ناحیه ی برخی دستگاههای حکومتی ترک آن را شرعی تلقی کنند و مسئولیت گسترش ناهنجاریهای اخلاقی را به عهده ی آنها گذارده و عملأ خود را منزوی سازند. ی - عدم نهادینه شدن فرهنگ امر به معروف نهادینه شدن فرهنگ امر به معروف و نهی از منکر و همچنین فرهنگ پذیرش امر و نهی از سوی فرد خاطی نیاز به برنامه ریزی و هماهنگی تمامی مجموعه ها و نهاد های حکومتی و غیر حکومتی اعم از خانواده، آموزش و پرورش، حوزه های علمیه، صداو سیما و نیروی انتظامی و ... دارد که به جرأت می توان ادعا نمود تا کنون کمترین هماهنگی و برنامه ریزی در این زمینه صورت نپذیرفته بگونه ای که اقشار مختلف جامعه اسلامی ما در تمام مدت عمر خویش کمترین آموزشی و آگاهی را در این باره دریافت می نمایند. ک: عدم حمایت مردمی از آمران و ناهیان در برخی مواقع، امر به معروف و نهی از منکر نیاز به حمایت و پشتیبانی مردم از آمران و ناهیان را دارد و به طور طبیعی در صورت عدم حمایت مردمی در مواقع مورد لزوم از این افراد به مرور پیشگامان این مسیر نسبت به این فریضه سست شده و آن را کنار می گذارند. نتیجه گیری: با توجه به مطالب گفته شده می توان چنین نتیجه گرفت که علت کم توجهی به این فریضه مهم اسلامی از یک سو ریشه در موانع روحی همچون ترس و روحیه سازشکاری افراد داشته و از سویی دیگر برخی موانع فرهنگی همچون عدم نهادینه شدن فرهنگ امر به معروف و فقدان بینش و آگاهی های لازم در این مسأله دخیل می باشد. البته برخی موانع اجتماعی همچون ترک همکاری حکومت و مردم از آمران و ناهیان در این زمینه نقش بسزایی دارد؛ که مجموعه این موانع زمینه را برای ترک این فریضه فراهم نموده است.   .

پرسمان دانشگاهیان

مرجع:

ایجاد شده در 1401/03/25

لینک کوتاه