آیات مورد استناد اهل سنت برای برتری و لیاقت خلفا کدامند و نظر علمای شیعی در این باره چیست؟

برخی از آیات در جهت فضیلت تراشی برای خلفا مورد استناد علمای اهل سنت واقع شده اند که نحوه استدلال ایشان و نظر علمای شیعی را به اختصار بیان می کنیم: 1ـ وَالسَّابِقُونَ الأَوَّلُونَ مِنَ الْمُهَاجِرِينَ وَالأَنصَارِ وَالَّذِينَ اتَّبَعُوهُم بِإِحْسَانٍ رَّضِيَ اللّهُ عَنْهُمْ وَرَضُواْ عَنْهُ وَأَعَدَّ لَهُمْ جَنَّاتٍ تَجْرِي تَحْتَهَا الأَنْهَارُ خَالِدِينَ فِيهَا أَبَدًا ذَلِک الْفَوْزُ الْعَظِيمُ سبقت گیرندگان در ایمان از مهاجر و انصار وکسانی که از آنها تبعیت کردند خداوند از ایشان راضی و ایشان ازخداوند راضیند. و خداوند بهشتی که رودها در آن جاری است را برای آنها تدارک دیده و آنها در آنجا ابدیند و این همان رستگاری عظیم است. استدلال اهل سنت: با توجه به این که ابوبکر، عمر، عثمان، طلحه، زبیر و از نگاه اهل سنت از مهاجرین و نخستین ایمان آورندگان می باشند در این آیه خداوند جنات عدن را بر آنها واجب کرده و اعلام کرده که آن ها و خدا از هم راضی هستند. از همین جا ثابت می شود که آن ها در دین خود خطایی نداشته و از صراط مستقیم گمراه نشده اند. پس چگونه این افراد که خدا ایمانشان را تضمین کرده به رهبری و خلافت قبول نداشته باشیم زیرا این ها بودند که سابقین بودند و صریح آیه قرآن چنین حکمی می کند. جواب علمای شیعه: اولاً وعده خدا به عنوان ثواب شامل حال کسی می شود که اخلاص داشته و شرایط آن را رعایت کند و وفادار باشد و این با عقل و برهان ثابت است پس باید بررسی کنیم که آیا آن ها این شرایط را داشته اند یا نه؟ امّا اگر کسی بگوید ظاهر آیه هیچ قیدی ندارد و این حکم بی هیچ قیدی برای آن ها ثابت است جواب این است که در آیه وَعَدَ اللّهُ الْمُؤْمِنِينَ وَالْمُؤْمِنَاتِ جَنَّاتٍ تَجْرِي مِن تَحْتِهَا الأَنْهَارُ خَالِدِينَ فِيهَا ... و خداوند به مردان و زنان مؤمن بهشتی که در آن رودها جاریند را وعده داده... . خداوند بی هیچ قید ظاهری همان وعده را به عموم مومنین ومومنات داده و بنابر ظاهر آیه باید جنات عدن برای هر کس که مومن است واجب باشد در حالی که هیچ مسلمانی به این حکم معتقد نیست بنابر این قید اخلاص و وفاداریوبقیه شرایطی که عقل آن را اقتضا می کند در استحقاق وعده ای که داده شده وجود دارد. علاوه بر این سابقین اول طبقه اول مهاجرین و انصار است و هیچ یک از افراد مذکور جزء آن ها نیستند بلکه جزء طبقه دوم و سوم هستند طبقه اول از مهاجرین امیر المؤمنین ـ علیه السلام ـ و جعفر بن ابی طالب و حمزه و خبّاب و زید بن حارثه و عمار و از انصار ابی ایوب و سعد بن معاذ و ابی هیثم و خزیمه بن ثابت هستند. در ضمن دلایل دیگری در ابطال این استدلال در کتابها ذکر شده است. 2ـ آیه لَقَدْ رَضِيَ اللَّهُ عَنِ الْمُؤْمِنِينَ إِذْ يُبَايِعُونَک تَحْتَ الشَّجَرَةِ .... و به تحقیق خداوند از مؤمنینی که در زیر درخت با تو بیعت کردند راضی است. استدلال اهل سنت: آیه در صدد بیان رضایت خدا از مومنانی است که در آن بیعت با رسول خدا شرکت کردند. و این که ابوبکر و عمر و طلحه و زبیر و سعد و سعید در آن بیعت بودند اجماعی است. آیا این آیه دلالت بر رضوان خدا ندارد. جواب علمای شیعه: وجه عقلی که در آیه قبل ذکر شد در این آیه به نحو روشن تری انعکاس یافته استزیرا خداوند در ادامه آیه می فرماید این رضوان برای بیعت کنندگان مومنی است که علاماتی دارند و علاماتشان چنین است فَعَلِمَ مَا فِي قُلُوبِهِمْ فَأَنزَلَ السَّکينَةَ عَلَيْهِمْ وَأَثَابَهُمْ فَتْحًا قَرِيبًا و خداوند از دلهای ایشان آگاه است و در قلوب ایشان آرامش نازل کرد و به زودی پیروزی را نصیب ایشان خواهد کرد. بنابر این رضوان خدا شامل حال کسی است که خداوند از وفای (قلبی) آن ها آگاه است و در جنگ ها ثابت قدم است به خاطر نزول سکینه بر او و هم چنین فتح قریب بدست اوست. اولین جنگی که پس از نزول این آیه در بیعت رضوان رخ داده جنگ خیبر است. در این جنگ ابتدا ابوبکر جلو رفت ولی موفقیتی بدست نیاورد و از ترس مرحب فرار کرد دومین بار عمر رفت و منهزم شد و فرار کرد وقتی رسول خدا چنین دید فرمود «لاعطین الرایة غداً رجلاً یحب الله و رسوله و یحبه الله و رسوله کرّاراً غیر فرار لا یرجع حتی یفتح الله تعالی علی یدیه» و فردا پرچم را بدست علی بن ابیطالب ـ علیه السلام ـ داد و او در مقابل مرحب فرار نکرد بلکه با او نبرد کرد و شجاعانه او را کشت و فتح بدست او رخ داد و رضوان اختصاص به او یافت ولی آن دو نفر به خاطر شکست و فرارشان از سکینه الهی دور بودند بنابر این رضوان شامل حال آن ها نمی شود. برای آگاهی بیشتر در این باره به تفسیر آیات دیگر در این باره مراجعه کنید. 3ـ آیه إِلاَّ تَنصُرُوهُ فَقَدْ نَصَرَهُ اللّهُ إِذْ أَخْرَجَهُ الَّذِينَ کفَرُواْ ثَانِيَ اثْنَيْنِ إِذْ هُمَا فِي الْغَارِ إِذْ يَقُولُ لِصَاحِبِهِ لاَ تَحْزَنْ إِنَّ اللّهَ مَعَنَا فَأَنزَلَ اللّهُ سَکينَتَهُ عَلَيْهِ وَأَيَّدَهُ بِجُنُودٍ لَّمْ تَرَوْهَا.... و پیامبر را یاری نکردند و به تحقیق خدا وی را یاری کرد هنگامی که کافرین او را از شهر خارج کردند و او دومین از دو نفر بود هنگامی که به همراهش گفت: نگران نباش خداوند با ماست و خداوند آرامش را بر قلب وی نازل کرد و او را با سپاهی که دیده نمی شد یاری رساند. استدلال اهل سنت: در این آیه ابوبکر به عنوان تنها مصاحب پیامبر در جریان هجرت به مدینه است. ابوبکر در این مصاحبت مونس پیامبر بود و خداوند او را «صاحب» پیامبر معرفی کرده و «ثانی» پیامبر در سفر دانسته که همراه پیامبر به غار رفت تا پیامبر را نجات دهد و این فضیلت بزرگی است که شامل ابوبکر شده است. پاسخ شیعیان: این که ابوبکر همراه پیامبر بود و در غار کنار پیامبر حضور داشت روشن است و این که اسم «صاحب» بر ابوبکر اطلاق می شود بدیهی است. اما هیچ یک از این ها فضیلتی ندارد و منقبتی را برای او ندارد. «انس» مورد ادعا باطل است زیرا رسول خدا موید به ملائکه مقربین است و عصمت و توفیق الهی و وعده نصر خدا به پیامبر ترس و وحشت را از پیامبر دور کرده و نیاز به مونس و انیس ندارد بویژه از طرف کسی که از خودش پایین تر است و خود او نیاز به تسکین دارد. اتفاقاً آیه عکس مطلب را می گوید ابوبکر ترسیده بود و پیامبر او را با «ان الله معنا» آرام می کرد تا بی قراری و ترس او مشکلی پیش نیاوردامّا «صاحب» هم فضیلت ندارد زیرا در قرآن گاهی مومن و کافر صاحب هم می شوند. و موارد زیادی در اشعار عرب داریم که شمشیر یا اسب یا .... «صاحب» شمرده شده است. اتفاقا این آیه موجب نقص و ذم خلیفه اول است زیرا پیامبر او را نهی کرده (لا تحزن) اگر حزن ابوبکر کار مباح یا خوبی بود نهی نمی شد بنابر این دخول ابوبکر در غار همراه با حزن که موجب تشویش و پیامدهای ناگوار احتمالی است اگر معصیت نباشد لا اقل به عنوان یک فضیلت محسوب نمی شود. ادامه آیه نیز این را تایید می کند. به تفاسیر شیعه مراجعه شود. 4ـ آیات دیگری نیز وجود دارد مانند زمر، 39 ـ 35 و لیل، 5 ـ 7 و نور و چند آیه دیگر که باید به کتب مربوطه مراجعه شود. .

مرجع:

ایجاد شده در 1400/10/19

لینک کوتاه