علی بن عیساى إربلی کیست؟ و آیا کتاب کشف الغمه فی معرفه الائمه معتبر است؟

خلاصه زندگیشیخ بهاءالدین ابوالحسن علی بن عیسى بن أبی فتح إربلی،‏ یکی از عالمان بزرگ شیعی قرن هفتم هجری است که در ماه رجب سال 625 قمری به دنیا آمد. پدر او از نژاد کُرد و یکی از صاحب‌منصبان شهر «إربل»(اربیل فعلی در عراق) بود.[1]«بهاء الدین» ابتدا در «اربیل» و در دربار حاکم آن‌جا «ابن صلایا» به شغل کتابت مشغول بود و سپس به «بغداد» مهاجرت کرد و به کارهای دفتری می‌پرداخت.[2]سرانجام او در سال 683،[3] یا 692[4] و یا 693 قمری[5] در بغداد درگذشت و در منزل مسکونى‌اش به خاک سپرده شد.[6]شخصیت و جایگاه علمیشیخ جمال الدین احمد بن طاووس‏ درباره کتاب «کشف الغمه» او اشعاری سرود که ترجمه آن این است:«به نگارنده این کتاب بگویید، سوگند که چه زیبا حق مطلب را ادا نمودى. تو با نگارش این کتاب، فضایل خاندان رسول خدا را آشکار نمودى و آنچه دشمنان آن‌حضرت را ناراحت می‌کند گفتى».[7]برخی از علمای اهل‌‌سنت در مورد او گفتند: «شیعیان معتقدند که ‏على بن عیسی اربلى‏ از بزرگ‏ترین علماى آنها است که آثارش هیچ‌گاه کهنه و پوسیده نمی‌شود. او قابل اعتماد و مورد وثوق در نقل است».[8]اساتید از میان اساتیدی که از آنها نقل کرده است، می‌توان به:سید ابن طاووس،‏[9] سید جلال الدین عبد الحمید ابن فخار موسوی،[10] شیخ تاج الدین علی ابن انجب بن ساعی،[11]‏ محمد بن یوسف بن محمد گنجی،[12]‏ شیخ رشید الدین محمد بن قاسم‏[13] اشاره کرد.شاگردانعلامه حلى،[14]‏ فرزندش ‏شیخ تاج الدین محمد،[15] شیخ عیسى بن محمد بن علی بن عیسى‏(نوه او)[16] از جمله شاگردان او بودند.آثار 1. کشف الغمة فی معرفة الأئمة.[17] این کتاب را در سال شش‌صد و هشتاد و هفت نوشت.[18]2. رسالة الطیف.3. دیوان شعر.4. المقامات.[19]5. حیاة الإمامین زین العابدین و محمد الباقر(ع).[20]کتاب کشف الغمه فی معرفه الائمهاین‌ کتاب ‌در شرح ‌حال ‌زندگى ‌پیامبر(ص) و فاطمه ‌زهرا(س) و دوازده امام(ع) ‌و مناقب‌، فضایل ‌و معجزات ‌این ‌بزرگواران‌جمع‌آورى ‌شده‌ است.کشف الغمه دارای ویژگی‌های خاصی است که به برخی از آنها اشاره می‌کنیم:1. تلاش علی بن عیسی این بود که اخبارى ‌را که‌ مفاد و یا متن ‌آنها پذیرفته‌ نیست‌، نقد کند و یا سعى‌ در تأویل ‌آنها کرده‌ است‌. هم‌چنین اخبارى ‌را که ‌با عقل ‌طبیعى ‌موافقت ‌دارد، بپذیرد و از آنچه ‌با معیار عقل، پذیرفتنى ‌به ‌نظر نمی‌رسد، بگذرد. به عنوان نمونه او دلیل‌‌های برخی از نویسندگان درباره ‌دوازده ‌بودن ‌ائمه(ع) را نپذیرفته ‌و می‌نویسد: برخی از آن ‌چیزهایى ‌که ‌به ‌عنوان ‌دلیل در این زمینه ذکر شده‌، براى ‌اثبات ‌مطلوب ‌کافى ‌نیست ‌و عقل به تنهایی اقتضاى ‌تعیین ‌عدد معلومى ‌را ندارد. چیزى ‌که ‌در این‌باره ‌می‌توان‌ بر آن ‌اعتماد کرد، صریح ‌روایات و یا تأویل آن است.[21] سپس روایتى ‌از کتاب‌‌های اهل‌سنت از پیامبر(ص) نقل ‌می‌کند که ‌تعداد جانشینان ‌خود را دوازده ‌نفر ذکر می‌کند.[22]2. اگرچه علی بن عیسی به شرح ‌مناقب‌ و مزایاى ‌اهل‌بیت(ع) پرداخت، اما به برخی از اتفاقات مهم اشاره‌ای نکرده و آن‌را به روز قیامت موکول کرد. به عنوان نمونه در مورد زندگی حضرت زهرا(س) می‌نویسد: در میان سخنان حضرت زهرا(س) ‌مواردى ‌وجود دارد که ‌شدت ‌تالّم ‌و ناراحتى ‌آن‌‌حضرت(س) ‌را از کسانى ‌که ‌حق ‌او را غصب ‌کرده ‌و به ‌وى ‌ظلم‌کرده‌اند نشان ‌می‌دهد، اما من ‌از ذکر آنها پرهیز کرده ‌و از سخن ‌گفتن ‌در این‌باره ‌خوددارى ‌می‌کنم‌.[23]3. علی بن عیسی براى تنظیم و تکمیل کشف الغمّة از منابع اهل‌سنّت نیز کمک گرفته، و بی‌مهری آنها نسبت به ائمه(ع) را مورد انتقاد قرار می‌دهد.[24] کشف الغمه از نگاه علما1. شیخ جمال الدین أحمد بن منیع حلی در مورد این کتاب شعری سرود که ترجمه آن این است:«آگاهانه و با سوگند به نویسنده این کتاب بگو که: به منتهاى مقصودت نائل گشتى و با تألیف آن چیزهایى از فضائل اهل‌بیت عصمت و طهارت را آشکار کردى که دشمنان را ناراحت مى‏کند».[25]2. این کتاب بهترین کتابى است که درباره تاریخ پیشوایان دین و فضائل و دفاع از حریمشان و دعوت به سوى آنان نوشته شده، و دلیل قاطع بر دانش زیاد علی بن عیسی و مهارت او در حدیث، و ثباتش در مذهب، و نبوغش در ادب، و جلوه‏ او در شعر است.[26]3. این کتاب بهترین کتابی است که در بهترین موضوعات نوشته شده است و بر بسیاری از کتاب‌های که در این زمینه نوشته شده است، برتری دارد. زیبایی بیان و واضح بودن عبارت و امانت در نقل و اعتماد بر منابع مورد اطمینان بین شیعه و اهل‌سنت از مشخصات این کتاب است.[27] .

اسلام کوئست

مرجع:

ایجاد شده در 1400/12/23

لینک کوتاه