آداب حضور در مجالس عمومی از نظر اسلام چیست؟

حضور در مجالس عمومی در اسلام دارای آداب و قواعد مفصلی می‌باشد که در اینجا به مهم‌ترین آنها می‌پردازیم[ ر.ک: بافکار، حسین، آداب اجتماعی اسلام «مبانی، روش‌ها و کارکردها»، قم، مرکز پژوهش های اسلامی صدا و سیما، ? 1389، اول. ]:1. سلام کردن هنگام ورود یکی از آداب ورود به مجلس، سلام کردن به اهل مجلس است. سلام کردن به اهل مجلس دو حُسن دارد: اول این‌که احترام گزاردن به حاضران در مجلس است. دوم این‌که، موجب می‌شود فرد هنگام ورود به مجلس، از حیرانی و سرگردانی به درآید.امام علی(علیه السلام) می‌فرماید: «لِکُلّ داخلٍ دهِشهٌ فَابْدؤوا بِالسَّلامِ»[ غررالحکم و دررالکلم آمدی (به صورت موضوعی)، ج 1، ص 539.]؛ «آغاز کنید به سلام؛ [زیرا] هر وارد شونده‌ای [دچار] سرگشتگی است».2. روش نشستن در مجلس نشستن در مجالس آدابی دارد از جمله این‌که: بهتر است انسان رو به قبله بنشیند، چنان که «بیشتر اوقات، پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) رو به قبله می‌نشست».[ میزان الحکمه، ج 2، ص 741.]در کنار آخرین نفر باید نشست. رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم) می‌فرماید: «هر گاه یکی از شما به مجلس درآید، کنار آخرین نفری که نشسته است، بنشیند».[ همان.] در کنار گذرگاه ننشیند. امام علی(علیه السلام) می‌فرماید: «از نشستن در گذرگاه بپرهیز».[ همان.]در صدر مجلس ننشیند، مگر با شرایطی. امام علی(علیه السلام) این شرایط را چنین بیان می‌فرماید: الف) هر گاه از او پرسش کنند، پاسخ دهد. ب) هرگاه دیگران از سخن گفتن درماندند، او سخن گوید. ج) نظری بدهد که خیر و صلاح اهل مجلس در آن باشد. هرکس این سه ویژگی را نداشته باشد و در صدر مجلس بنشیند، احمق است.[ همان، ص 743.]نقل است که «پیامبر هرگاه وارد مجلس می‌شد، در پایین‌ترین جای مجلس می‌نشست».[ همان، ص 741.]3. جا دادن به دیگران مجالس و محافل ظرفیت محدودی دارند، به گونه‌ای که اگر همه افراد بخواهند به طور کامل راحت بنشینند، جا برای دیگران تنگ می‌شود. در نتیجه، همه نمی‌توانند در جای مناسب بنشینند. خداوند در قرآن مجید در این باره می‌فرماید:(((یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا إِذَا قِیلَ لَکُمْ تَفَسَّحُوا فِی الْمَجَالِسِ فَافْسَحُوا یَفْسَحِ اللَّهُ لَکُمْ)))[ مجادله (58)، آیه 11.]. «ای کسانی که ایمان آورده‌اید، چون به شما گفته شود در مجالس جای بازکنید، پس جای باز کنید تا خدا بر شما گشایش بیاورد».روایت می‌کنند رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم) در مجلسی نشسته بود و مردی وارد شد. پیامبر برای او خود را جابه جا کرد. آن مرد گفت: «ای پیامبر خدا، جا زیاد است». رسول‌خدا(صلی الله علیه و آله و سلم) فرمود: «حق مسلمان بر مسلمان است که چون دید می‌خواهد کنار او بنشیند، خود را برای او جابه جا کند».[ همان.]4. با فاصله نشستن در تابستان مناسب است انسان در تابستان که هوا گرم است، در مجلس، با فاصله بنشیند. از پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله و سلم) نقل شده است:«شایسته است برای آنان که در تابستان دور هم می‌نشینند، میان هر دو نفر به اندازه‌ای فاصله باشد که از گرما ناراحت نشوند».[ ترجمه و شرح اصول کافی، ج 4، صص 483 و 484.]5. حفظ اسرار مجلس یکی از آداب مجلس، حفظ اسرار آن است؛ یعنی لازم نیست دیگران از آنچه در مجلس اتفاق افتاده است، باخبر شوند. رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم) به صراحت، مسلمانان را از فاش کردن اسرار محفل‌ها باز داشته است، چنان که می‌فرماید: «مجلس‌ها امانت هستند و فاش کردن راز برادرت خیانت است»[ میزان الحکمه، ج 2، ص 745.]. ایشان در سخنی دیگر می‌فرماید:«... وقتی دو کس با هم انجمن می‌کنند، آنچه میان آنها می‌گذرد، امانت خدا است. پس روا نیست که یکی از آنها برخلاف میل و رضایت برادرش، آنچه را در آن محفل گذشته است، فاش سازد».[ همان.]در آداب اسلامی، حتّی به نشانه‌های پنهان و سرّی بودن گفتار نیز پرداخته شده است. لزومی ندارد گوینده خواهش و تمنا و تأکید کند که گفته‌اش به صورت اسرار نزد ما باشد. همین که به اطراف نگاه کند و دریابیم که مراقب است شخص دیگری آنجا نباشد، کافی است که سخنان او به عنوان اسرار حفظ شود. رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم) می‌فرماید: «اذا حَدَّث الرّجُل بِحدیثٍ ثمّ التفتَ فهی أمانةٌ»[ نهج‌ الفصاحه (با تنظیم موضوعی)، ص 374.]؛ «هنگامی که کسی سخن بگوید و سپس به اطراف خود بنگرد، آن سخن، سرّ و امانت است».در اسلام، مجلس دارای حُرمت و احترام است، چنان‌که رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم) می‌فرماید: «مجلس‌ها امانت هستند».[ میزان الحکمه، ج 2، ص 745.] 6. پرهیز از شرکت در مجالس معصیت بار و شبهه انگیز مسلمان نمی‌تواند و نباید در هر مجلسی شرکت کند. امام صادق(علیه السلام) در این باره می‌فرماید: «سزاوار نیست مؤمن در مجلسی بنشیند که در آن معصیت خداوند می‌شود و او نمی‌تواند آن وضع را تغییر دهد».[ همان.]شرکت در مجلس گناه، گناه است، هرچند انسان مرتکب گناهی نشود و با اهل مجلس هم صدا نگردد؛ زیرا شرکت در چنان مجلسی عملاً امضای گناه است، مگر این‌که هدف او تغییر مسیر آن و انجام وظیفه بزرگ امر به معروف و نهی از منکر باشد. افزون بر این، مشاهده صحنه‌های آلوده به گناه درحالی که انسان در برابر آنان بی‌اعتنا باشد، روح را تاریک و زشتی گناه را در نظر آدمی کم می‌کند و شخص را به گناه عادت می‌دهد.[ یکصد و پنجاه درس زندگی، ص 120.] ازاین‌رو، بهتر است انسان در مجالسی شرکت کند که به جای معصیت، دل را زنده کند و آن، محفل و مجلس مؤمنان است که در آن ذکر خدا و اهل بیت(علیهم السلام) برپا می‌شود. امام رضا(علیه السلام) می‌فرماید: «هرکس در مجلسی که یاد و نام ما در آن نگه داشته می‌شود، بنشیند، روزی که دل‌ها می‌میرند، دل او نمی‌میرد».[ میزان الحکمه، ج 2، ص 745.]7. پرهیز از نجوا کردن یا سخن گفتن در گوشییکی از آداب مجلس به ویژه مجالس عمومی، پرهیز از نجوا کردن یا سخن گفتن در گوشی است؛ زیرا اگر در جمعی که افراد مختلف حضور دارند، دو نفر با هم به طور خصوصی و در گوشی یا زبان محلّی و زبان قومی صحبت کنند، این کار سبب رنجش خاطر دیگران می‌شود. در این حالت، برای دیگران سؤال برانگیز است که آن افراد چرا می‌خواهند مطلب یا مطالبی را از آنان پنهان کنند و چرا آنان را نامحرم و بیگانه می‌دانند. به همین دلیل، در آداب اسلامی، مردم از نجوا کردن در مجالس عمومی منع شده‌اند، چنان‌که رسول‌خدا(صلی الله علیه و آله و سلم) می‌فرماید: «وقتی کسی کنار تو نشسته است، با دیگری نجوا مکن».[ همان، ص 743.]در بعضی موارد ممکن است این کار ضرورت پیدا کند. در این صورت، اگر فرد بتواند، باید آن سخن را در جایی که دیگران نباشند، به فرد مورد نظر خود بگوید.8. پرهیز از عادت‌های ناروا و بی‌ادبانه انسان باید در مجالس عمومی برای حفظ شخصیت خود، از بعضی عادت‌های ناروا که مردم آن را بی‌ادبی می‌دانند و موجب رنجش خاطر دیگران می‌شود، بپرهیزد. انسان باید از رفتارهایی مانند آروغ زدن، خلط سینه، پاک کردن گوش و بینی و دندان در حضور دیگران، دراز کردن پا بدون دلیل و بدون اجازه در جمع، شرکت با لباس روغنی و بودار در مجلس و همانند آن خودداری کند. رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم) در این باره می‌فرماید: «در جایی که نشسته‌ای، وقاحت به خرج نده تا مردم از اخلاق زشت تو حذر کنند».[ همان، ص 747.]9. دعا و آمرزش خواهی هنگام ترک مجلس همان‌گونه که ورود به مجلس با سلام آغاز می‌شود، بهتر است ترک مجلس نیز با دعا و آمرزش خواهی باشد. رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم) فرموده است: «هرگاه به هم رسیدید، سلام گویید و دست بدهید و چون از هم جدا شدید، به آمرزش خواهی، یکدیگر را ترک کنید».[ همان.]در واقع، دعای پایانی مجلس، تکمیل کننده آداب مجلس است و بدون آن، آداب مجلس ناقص می‌ماند. امام باقر(علیه السلام) در این باره می‌فرماید: «مَن اَرادَ اَن یَکتالَ بالمکیال اَلاوفی، فَلْیَقُلْ اِذا ارادَ اَن یَقُومَ مِن مَجلِسه: سبحانَ رَبک، ربِّ العِزّهِ عَمّا یَصِفُونَه و سَلامٌ عَلَی المُرسَلین و الحمدالله رَب العالمین»[ همان.]؛ «هر که خواهد با پیمانه پر مُزد گیرد، هنگامی که [در مجلس] از جای برمی خیزد، بگوید: ای پروردگار با عزّت و شکوه! پاک و منزهی تو از هر توصیفی. درود بر فرستادگان خدا و ستایش از آن خدایی است که پروردگار جهانیان است». .

پرسمان دانشگاهیان

مرجع:

ایجاد شده در 1401/03/25

لینک کوتاه