امروز که ضریح حضرت ابوالفضل(ع) تعویض شد، یک شبهه قدیمی برایم تداعی شد. امیدوارم مثل همیشه که مزاحم شما هستم بازهم از جواب منطقی بهره مندم کنید: چرا حرم ائمه را تجملاتی میسازند در حالیکه این کار هم با مشی آنها متفاوت است و هم اینکه میتواند برای فقرا و نیازمندانی که در نزدیکی همین حرمها زندگی میکنند خرج شود؟

تلاش شما برای تشخیص عالمانه و صحیح مسائل دین ستودنی و قابل احترام است. و اما در عین حال به این مسئله هم باید توجه داشت که: معمولا در میان تمام ملل، شخصیت های بزرگ سیاسی و دینی هنگامی که به خاک سپرده می شوند از مقبره آنان به عنوان نشانه مکتب و نماد افتخار، محافظت می شود. اولیای خدا و بزرگان بویژه آنان که در راه گسترش دین جانبازی کرده اند از شعائر و نشانه های دین او هستند. یکی از راههای بزرگداشت آنان علاوه بر حفظ آثار و مکتب آنها حفظ و تعمیر قبور آنان است. ساختن ضریح و...نیز، نشانه تعظیم شعائر و بیانگر شکوه و اجلال آن بزرگواران در نزد مردم است. همچنین دیدن این حرم های نورانی، یادآور عظمت معنوی و مقام والای صاحب آن بارگاه است. با توجه به این ادله پنج‌گانه: الف. سیره سلف صالح در حفظ قبور انبیاء و اولیاء الهی.ب. صیانت آثار، حفظ اصالت‌ها است. ج. حفظ ابنیه مربوط به اولیا نوعی ترفیع بیوت آنها است. د . حفظ آثار اولیا مظهر مهر و مودت آنها است.ه‍. بنای یادبود یا مسجد بر قبور اصحاب کهف) فقالواابنوا علیهم بنیانا ربهم اعلم بهم قال‌الذین غلبوا علی امرهم لنتخذن علیهم مسجدا، کهف /21(برای احدی جای شک و تردید باقی نمی‌ماند که بنای اینگونه بر قبور، نه تنها مشکل شرعی ندارد، بلکه امری مطلوب و مرغوب است. بزرگداشت مقام شامخ این بزرگان از طریق ساختن ضریح، آبادانی و زیباسازی قبرشان و به وجود آوردن امکانات رفاهی برای زائران و ارائه خدمات فرهنگی و مادی می تواند نقش ارزنده ای در گسترش و ترویج فرهنگ و ارزش های انقلاب اسلامی و اسوه قرار دادن ایشان و تمسک به سیره آن بزرگوار برای عموم مردم داشته باشد. این خود، نتایج مهم و ارزشمندی در حوزه فردی و اجتماعی به دنبال دارد و در نهادینه کردن ارزش های الهی و انسانی موثر است بر اساس مطالب پیشگفته میتوان گفت درزیباسازى قبور اهل بیت (ع) نخست باید دانست که از دیدگاه آیات و روایات اسلامى، زیارتگاه ها و محل هاى عبادت، نباید نمادى از تجملات دنیایى و زخارف مادى باشد ولى زیباسازى فضا در حد ایجاد جذابیت براى زائران، داراى آثار ثمربخش و سازنده اى است که به بعضى از آنها اشاره مى شود: یکم. تعمیر و زیباسازى قبور ائمه اطهار (ع) تعظیم شعائر الهى است و قرآن مجید آن را نشانه تقواى قلوب و تسلّط پرهیزگارى بر دل ها مى داند: « وَ مَنْ یُعَظِّمْ شَعائِرَ اللّهِ فَإِنَّها مِنْ تَقْوَى الْقُلُوبِ»(1) خداى سبحان جهل به دین و هر ممنوعیت از اقامه شعائر دینى را ظلم مى داند، ظلمى که عفو الهى شامل آن نمى شود، آن گاه از این قانون کلى مستضعفین را استثناء نموده، عذر آنان را که همان استضعاف باشد پذیرفته است )2)مقصود از شعائر در این آیه، نشانه هاى دین الهى است. اولیاى خدا به ویژه آنان که در راه گسترش دین جانبازى کرده اند از شعائر و نشانه هاى دین او هستند. یکى از راه هاى بزرگداشت آنان علاوه بر حفظ آثار و مکتب آنها حفظ و تعمیر قبور آنان است. معمولًا در میان تمام ملل، شخصیت هاى بزرگ سیاسى و دینى در نقاط حساس به خاک سپرده مى شوند و از مقبرة آنان به عنوان نشانه مکتب و نماد افتخار، محافظت مى شود. قرآن مجید به روشنى به ما دستور مى دهد که به بستگان و خویشاوندان پیامبر گرامى (ص) مهر ورزیم: « قُلْ لا أَسْئَلُکُمْ عَلَیْهِ أَجْرًا إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِى الْقُرْبى»(3) و مسلماً یکى از راه هاى ابراز علاقه به خاندان رسالت، حفظ و بزرگداشت مرقدهاى آنان است. به دلیل همین ابراز احساسات و نشان دادن عشق و علاقه فراوان به اهل بیت (ع)، شیعیان همواره سعى کرده اند که زیباترین هنرهاى معمارى و آیینه کارى و منبت کارى را در حرم ها و بناهاى متعلّق به آنان، به کار برند و ارزنده ترین و با ارزش ترین فلزات اعم از طلا و نقره و سایر جواهرات را وقف آن قبور مطهر نمایند و در تزیین گنبد و بارگاه آن بزرگان استفاده کنند. این، نشانه تعظیم شعائر و بیانگر شکوه و اجلال آن بزرگواران در نزد مردم است. همچنین دیدن این حرم هاى نورانى، یادآور عظمت معنوى و مقام والاى صاحب آن بارگاه است. به همین دلیل است که دشمنان اهل بیت (ع) به بهانه مبارزه با شرک حرم اهل بیت (ع) را در برخی کشورها تخریب می کنند ؛ چون وقتی مردم حرم آباد و باشکوهی را مشاهده می کنند ، متوجّه عظمت معنوی صاحب آن می شوند. چون مردم در عمق وجود خویش یافته اند که تا کسی صاحب مقام نباشد ، مقبره ی او نیز مورد تجلیل واقع نمی شود.دوم. بزرگداشت مقام بزرگان دین از طریق آبادانى و زیباسازى قبور آنان و به وجود آوردن امکانات رفاهى براى زائران و ارائه خدمات فرهنگى و مادى و... مى تواند نقش ارزنده اى در گسترش و ترویج فرهنگ و ارزش هاى اسلامى و اسوه قراردادن ائمه اطهار (ع) و تمسّک به سیرة آن بزرگواران براى عموم مردم داشته باشد. این خود، نتایج مهم و ارزشمندى در حوزه فردى و اجتماعى به دنبال دارد و در نهادینه کردن ارزش هاى الهى و انسانى مؤثر است. بسیارى از امور عام المنفعه (مانند خیرات، نذورات، اوقاف، مدرسه سازى، سرپرستى ایتام، پرداخت وجوهات شرعى، کمک به نیازمندان و) از تأثیرات و نتایج بسیار ارزندة ساخت و ساز صحن و بارگاه امامان و امامزاده ها است. زیرا شکوه این مکان هاى مقدس، در جذب مردم براى زیارت و انجام دادن خیرات مؤثر است. به عبارت دیگر، صرف هزینه هاى مالى به وسیلة افراد نیکوکار، براى زیباسازى و تجلیل بارگاه بزرگان دین، سبب یادآورى مقام و عظمت والاى آن بزرگان وتعظیم شعائر الهى است و مردم بسیار زیادى را به سوى خود جلب مى کند و در گسترش فرهنگ و ارزش هاى الهى و سیره و منش فردى و اجتماعى آن بزرگواران مؤثر است. سوم. اگر بین سایر بودجه هاى کلان فرهنگى کشور و نتایج حاصلة آن، با هزینه هاى صرف شده در این گونه اقدامات مقایسه اى کنیم و نتایج آن دو را بسنجیم، اهمیت این قبیل اقدامات براى ما روشن مى شود و در بسط و گسترش آن کوشش مى کنیم. چهارم. البته باید از هرگونه اسراف و ریخت و پاش و انجام دادن امورى که به هیچ وجه زیبنده نظام اسلامى و مکتب اهل بیت (ع) نیست، جلوگیرى کرد و براى استفاده بهینه از امکانات موجود، برنامه ریزى نمود و در جهت گسترش فرهنگ صحیح اسلامى و ارائه خدمات گوناگون از آن، بهره برد خدماتى مانند ایجاد کتابخانه، زائرسرا، سالن اجتماعات، مراکز درمانى، امکانات آسایش، مراکز فرهنگى و تفریحى و ورزشى براى عموم افراد جامعه و... . همان طور که شاهد انجام گرفتن این گونه اقدامات از سوى برخى مراکز دینى و زیارتى (مانند آستان قدس رضوى در مشهد و آستان مقدس حضرت معصومه (س) در قم و) هستیم. و حتماً شما بزرگوار نیز اطّلاع دارید که هزاران نفر از افراد این کشور عزیز در حقیقت کارمندان و کارگران کارخانجات و مزارع و اماکن فرهنگی و تفریحی و ... هستند که از دارایی حرمهای مطهّر می باشند. برای مثال آستان مقدّس امام رضا (ع) زمینهای وقفی و کارخانجات متعدّدی را در اختیار دارد که هم در مسیر رشد اقتصادی کشور مؤثّرند ، هم برای هزاران نفر شغل فراهم کرده اند. لذا چنین نیست که از این حرمها نفعی به نیازمند نرسد. و البته اگر حرم اهل بیت (ع) مجلل نبود ، مردم نیز متوجّه عظمت آنها نبودند و تشویق به نذورات نمی شدند و در نتیجه این فوائد معنوی و اقتصادی نیز در پی نمی آمد. لذا ملاحظه می فرمایید که در قبرستان بقیع چهار امام معصوم مقبورند ولی چون حرمی ندارند ، فوائد اقتصادی مترتّب بر حرم امام رضا (ع) یا حرم حضرت معصومه (س) نیز بر آن قبور مطهر بار نیست. پس خود همین تزئین حرمهای اهل بیت (ع) و امامزاده ها با اموال وقفی ، خود نوعی حرکت تبلیغی است برای جلب نذورات و موقوفات که نتایج آن نیز به فقرا و محتاجان به شغل و امثال آنها می رسد ؛ یا موجب رشد اقتصادی کشور می شود ؛ یا این درآمدها در مسیر ساخت امکان فرهنگی و تفریحی و امثال آن قرار می گیرد. برای این منظور کافی است تحقیقی بفرمایید در نقش حرم مطهّر امام رضا (ع) در صحنه ی اقتصادی کشور و میزان افرادی که از این طریق صاحب شغل شده اند.پنجم در کنار این مسائل، رابطه عاطفى و مودت و دوستى است که بین اولیاء الهى و پیروان آنها برقرار است و رابطه اولیاء الهى با امت، رابطه سیاسى نیست بلکه رابطه دوستى و عشق شدید است. اقتضاى رابطه عاشقانه، بذل همه هستى و مال و امکانات خود در راه معشوق است. ائمه اطهار (ع) چنان جایگاه ژرف و رفیعى در دل هاى پاک شیعیان دارند که حاضرند همه هستى خود را فداى آنها کنند و این افراد موقوفات بسیارى را براى قبور ائمه اطهار (ع) وقف کرده اند که مى بایست خرج آنها شود. لذا شرعاً جایز نیست مال وقفی در غیر مورد وقف مصرف گردد. ششم این بزرگداشت با کمک به مستمندان و نیازمندان منافات ندارد. ما به عنوان مسلمان مؤظف هستیم هم به مستمندان کمک کنیم و هم نسبت به برقرارى زیارتگاه هاى با شکوه اقدام کنیم. چنان که بسیارى از موقوفات ائمه اطهار (ع) این گونه است که واقفانى به این دو منظور، امکانات متعددى را وقف کرده اند و طبیعی است که اموال موقوفه را باید در مسیر وقف شده مصرف نمود. همچنین باید توجّه داشت که توسعه حرم حضرات ائمه اطهار به ویژه امام رضا (ع) ضرورى است. زیرا على رغم توسعه اى که در این چندین سال در این حرم داده شده است به علت کثرت زائران آن امام، هنوز بسیار افراد از توفیق زیارتى آسان و راحت محروم هستند واین را در برخورد با اکثریت زائران مى توان فهمید. سخن پایانی آنکه: اگر نبودند همین حرمهای مطهر و این همه زائر را به سوی خود جلب نمی کردند ، چشمه ی جوشان انفاقات مردمی ـ که سودش به فقرا می رسد ـ می خشکیدند. کسی که طلای گردنش را وقف امام رضا می کند ، به یقین به عشق او حاضر به سایر انفاقات هم خواهد بود ؛ امّا اگر نبود این عشق و علاقه و این بزرگداشت اولیای الهی ، مردم ما نیز می شدند مثل مردم مغرب زمین یا مثل مردم برخی کشورهای به ظاهر اسلامی مخالف اهل بیت ، که نه تنها نمی پس نمی دهند ، بلکه تا می توانند به جای محروم و مظلوم از ظالم دفاع می نمایند. این مردم حرم ساز ایران است که مردم مظلوم فلسطین و سوریه و عراق و ..را تأمین مالی و سیاسی می کند ؛ امّا تخریب کنندگان حرمهای اهل بیت (ع) که نام مسلمانی را هم یدک می کشند ، می بینید که به جای حمایت از مسلمانان فلسطینی حامی اسرائیل غاصب می شوند ؛ یا دست به دست آمریکا داده مردم مسلمان افغانستان ، پاکستان، سوریه ، عراق ،بحرین، یمن و ...را قتل عام می نمایند. و ... .همچنین باید دانست که اگرهمه ی مردم شیعه مثل زائرین حقیقی اهل بیت (ع) دست و دل باز باشند و حقوق مالی واجب و مستحبّ خودشان را ادا نمایند ، نه تنها هیچ شیعه ی فقیری در جهان نمی ماند، بلکه بسیاری از فقرای شیعه نیز غنی می شوند؛ امّا صد حیف که چنین نمی شود. پى نوشت ها:1. حج، آیة 232. ترجمه المیزان ج 5 793. شوری آیه32 .

پرسمان دانشگاهیان

مرجع:

ایجاد شده در 1401/03/25

لینک کوتاه