دلیل شیعه شدن ایرانیان چیست ؟

پیش از پرداختن به عوامل پیدایش تشیع در میان مردم کشورهاى اسلامى - به ویژه ایران باید به شکل هاى مختلف تشیع اشاره کنیم . یکم - تشیع سه گانه پس از حضرت على ( ع ) : تشیع در میان مسلمانان شکل هاى گوناگون داشت . این شکل ها را مى توان در سه دسته خلاصه کرد : الف . تشیع به معناى دوستى اهل بیت پیامبر ( ع ) ب . تشیع اعتقادى ج . تشیع سیاسى . کسانى که داراى یکى از این ابعاد سه گانه بودند , شیعه نامیده مى شدند و به تدریج در جهان اسلام , شیعه تنها به پیروان اهل بیت ( ع ) اطلاق گردید و همین الان هرگاه لفظ » شیعه « به کار برده شود , مقصود پیروان امام هستند . یکى از خصوصیات پیروان ایشان این است که پس از آن حضرت ( ع ) , پیرو امام حسن مجتبى و پس از او امام حسین ( ع ) و نه فرزند ایشان مى باشند . بسیارى از اهل سنت , بر اساس روایاتى که نقل کرده اند اهل بیت پیامبر را دوست مى دارند . از میان اهل سنت , کسانى که بر فضایل حضرت على ( ع ) و اولاد او تکیه مى کردند , شیعه نامیده مى شدند , گرچه از نظر فقهى , سیاسى و اعتقادى با شیعیان موضع موافق نداشتند . این گونه تشیع , دوستى با اهل بیت پیامبر ( ع ) نامیده مى شود . امام شافعى که یکى از رهبران فقهى اهل سنت است , جزو این دسته از شیعیان مى باشد و اهل سنت او را متهم به رافضى کردند و او هم در جواب گفت : اگر محبت على ( ع ) و برترى دادن او بر دیگران رفض باشد , من رافضى ترین بندگان خدا هستم . تشیع اعتقادى , به این معنا است که پس از پیامبر اکرم ( ص ) , جانشین آن حضرت , امام على ( ع ) است و پس از آن حضرت , امامان یازده گانه جانشینان پیامبر هستند و احکام دین را باید از این امامان دوازده گانه فراگرفت و جز آنان هیچ کس مرجع دینى مسلمانان نیست . ابان بن تغلب ( از اصحاب امام باقر و امام صادق ( ع ) مى گوید : شیعه کسانى اند که وقتى مسلمانان در گفتار پیامبر ( ص ) اختلاف کنند , قول حضرت على ( ع ) را مى گیرند و هنگامى که در گفتار آن حضرت اختلافى پیش آمد , گفتار امام جعفر صادق ( ع ) را مى گیرند . تشیع سیاسى به این معنا است که در تاریخ اسلام , گروهى بوده اند که به مبانى اعتقادى شیعه اعتقاد نداشتند ولى در موضع گیرى هاى سیاسى از اهل بیت ( ع ) حمایت مى کردند و تحت رهبرى آنان , با ستمگران مبارزه مى کردند . این اطاعت نه از این جهت بود که اهل بیت پیامبر را منصوب از جانب خدا بدانند , بلکه آنان را از همه شایسته تر مى دانستند . تشیع اعتقادى همواره دو نوع دیگر تشیع را به همراه دارد و در حقیقت تشیع کامل است ولى آن دو نوع چنین نیستند . دوم - دلایل عمده نفوذ تشیع در دل مردم : دلایل عمده نفوذ تشیع در سرزمین هاى اسلامى و ایران عبارت است از : . 1 محبوبیت علویان در میان مردم ( دلیل این محبوبیت , فضایلى بود که از پیامبر اکرم ( ص ) درباره آنان نقل شده بود ) . 2 سجایاى علمى , اخلاقى و سیاسى علویان . 3 علاقه طبیعى مردم به آنان . 4 تدین فوق العاده علویان . 5 مظلومیت آنان . 6 جهت گیرى مثبت و اسلامى نهضت هاى شیعى در ضد حاکمان ظالم . سوم - نفوذ تشیع در ایران : باید به این نکته توجه کرد که پیدایش تشیع در ایران , به صورت دفعى و ناگهانى نبود بلکه تشیع در ایران سیر تدریجى داشت . سیر تدریجى نفوذ تشیع در ایران , داراى مراحل زیر است : . 1 نفوذ تشیع در میان موالى ایران در عراق . 2 نفوذ تشیع در مناطق مرکزى ایران همچون قم . 3 توسعه گرایش هاى شیعى با روى کار آمدن بنى عباس . 4 فتح طبرستان به دست علویان . 5 برپایى حکومت آل بویه . 6 نفوذ تشیع پس از حمله مغول ها . 7 روى کار آمدن دولت صفویه . بر این اساس , نمى توان براى نفوذ تشیع در ایران , یک عامل یا دو عامل ذکر کرد چون در هر دوره وضعیت خاص فرهنگى , سیاسى و اقتصادى حاکم بود . به عنوان مثال , ما نمى توانیم وضعیت روحى مردم در سال 16 هجرى قمرى را با مردمى که یکصد سال بعد از آن زندگى مى کردند , یکسان بدانیم . مردمى که در قرن پنجم هجرى قمرى زندگى مى کردند با مردمى که در صدر اسلام مورد هجوم مسلمانان قرار گرفتند , برابر نیستند و داراى شرایط مختلف بودند و درباره آنان نمى توان داورى واحد کرد . اگر مردم ایران , روزگارى مورد هجوم بنى امیه بودند , روزگار هم بنى عباس را بر سر کار آوردند و زمانى حکومت مستقل تشکیل دادند و حتى حاکم بر بغداد شدند . روشن است که این شرایط , یکسان نیست . گرایش مردم ایران به تشیع , روزگارى قوى شد که حاکم بر بغداد شدند و زمانى این گرایش سرعت یافت که مغول ها بر آنان مسلط شدند . بنابراین , دور از تحقیق و انصاف است که کسى بگوید : » مردم ایران چون از بنى امیه ستم دیدند , براى مبارزه با آنها شیعه شدند « بلکه عوامل تشیع مردم ایران همانهایى است که به آنها اشاره کردیم و اگر این مراحل هفتگانه به تفصیل مورد مطالعه قرار گیرد , هیچ گونه شبهه اى در باطل بودن این دیدگاه نمى ماند , ( . ک : تاریخ پیدایش در ایران , نوشته آقاى جعفریان , چاپ سوم , سال 1371 ) . درباره تاریخ تشیع در ایران مى توانید به این کتاب ها مراجعه کنید : . 1 تاریخ تشیع در ایران از آغاز تا قرن دهم هجرى ، رسول جعفریان ، سه جلد ، انتشارات انصاریان قم . 2 تاریخ شیعه ، علامه محمد حسین مظفر ، ترجمه دکتر سید محمد باقر حجتى ، انتشارات دفتر نشر فرهنگ اسلامى ، چاپ اول ، ص 283 تا 314 . 3 الشیعه فى مسارهم التاریخى ، السید محسن الامینى العاملى ، ص 677 به بعد ( این کتاب در حقیقت مقدمه اعیان الشیعه است ) . . 4 تاریخ الشیعه السیاسى الثقافى الدینى ، الشیخ سلمان ظاهر ، 3 جلد ( به زبان عربى است و بخشى از آن به تاریخ تشیع در ایران مربوط است ) . . 5 جغرافیاى تاریخى و انسانى شیعه در جهان اسلام ، جعفریان ، انتشارات انصاریان قم . 6 خدمات متقابل ایران و اسلام ، آیت الله شهید مطهرى ( درباره مسلمان و شیعه شدن ایرانیان مباحث خوبى دارد ) . اما راجع به حقانیت تشیع باید بگوییم مسئله تشیع نیز از دو دیدگاه قابل بررسى است : الف ) دیدگاه منطقى در این نگرش فلسفه تشیع به طور کلى و جایگاه اصلى آن در مکتب گران قدر اسلام بررسى مى شود . تشیع یعنى , مکتب اهل بیت ( ع ) و چیزى جزهمان اسلام واقعى نیست که با اشاره پیامبر و از زمان خود ایشان به وجود آمد و در واقع تسنن ( مکتب خلفا ) نوعى تحزب و انشعاب از مسیر اصلى اسلام است که مبدائ آن اجتماع سقیفه مى باشد . براى آگاهى بیشتر . ک : 1 - تشیع مولود طبیعى اسلام سید محمدباقرصدر 2 - شیعه در اسلام علامه طباطبایى 3 - آنگاه هدایت شدم دکتر تیجانى ب ) دیدگاه تاریخى از نظر تاریخى گرایش ایرانیان به مکتب اهل بیت ( ع ) علل متعددى دارد از جمله : 1 ) برخورد خلفا با ایرانیان تبعیض آمیز بوده و در دعاوى حقوقى جانب اعراب را مقدم مى داشتند در صورتى که سیره امامان شیعه پافشارى بر عدالت در حق هر کس و از هر نژاد بوده است . 2 ) ایرانیان بیش از اعراب به تحقیق و کاوش هاى عمیق در متون دینى پرداختند به گونه اى که بسیارى از فحول علما و بیشتر صاحبان صحاح اهل تسنن ایرانى مى باشند و این مسائله باعث شد که رفته رفته ایرانیان هم با سخنان پیامبر ( ص ) درباره ئ اهل بیت ( ع ) بیشتر آشنا گردند و هم با ذخایر علمى به جاى مانده از ائمه اطهار ( ع ) . در نتیجه به تدریج در طى قرون متمادى گرایش شیعى در ایران گسترش یافت تا هم اکنون که اکثریت قاطع جامعه ما را پوشش داده است . 3 ) غالبا خلفا در ایران سلطه کمترى داشته و کمتر توانسته اند سیاست سانسور و خفقان خود را عملى سازند . از همین رو ایرانیان با آزادى بیشتر به بررسى هاى عمیق دینى پرداخته و آزادانه توانسته اند پیام واقعى دین را کشف و تبلیغ نمایند . براى آگاهى بیشتر . ک : خدمات متقابل اسلام و ایران , شهید مطهرى . .

پرسمان دانشگاهیان

مرجع:

ایجاد شده در 1401/03/25

لینک کوتاه