بردباری پلی به سوی کامیابی!

«مفهوم صبر»؛ بردباری و تحمل طاعت و بندگی در دشواری های و رنج هایی است که در زندگی پیش می اید. اما معمولاً آن را چنین می انگارند که سختی و بدبختی اگر در تقدیر شخص یا ملتی نوشته شده باشد دیگر چنین خواهد بود و تغییر اوضاع امکان ندارد و باید به ثواب اخروی آن اندیشید و صبر مایه پاداش های نیکو در آخرت است وبس و گویا هیچ محصولی در دنیای صابر وجود ندارد. در حالی که صبر دوران کمین کردن و آرام گرفتن زندگی برای آغاز تغییر و کوشش برای کامیابی است. هم از این رو علی علیه السلام فرمود: «مطمئنا سیه روزی ها پایانی دارد که ناگریز به آن می رسند، پس وقتی که بر یکی از شما دشواری و گرفتاری حکم شود، باید آن را بپذیرید و بردباری کنید تا  بگذرد. براستی که چاره اندیشی ]شتابزده و این در و آن در زدن[  در آن هنگام که روی آورده، موجب افزایش ناخوشایندی و رنج می شود.»[1] صبر مقدمه تحول و دگرگون کردن اوضاع است نه تسلیم  همیشگی برابر سختی ها و رنج ها و پذیرفتن شرایط ناگوار به معنای عدم اقدام و کنار آمدن دائمی با وضعیت نا خوشایند که به بی تحرکی و افسردگی و عادت به آن می‌انجامد. صبر آرامش پیش از طوفان است. صابر شخصی است که در انتظار فرصت برای اقدام و تمرکز نیرو برای ایجاد تغییر است. پیامبر اکرم(ص) فرموده اند: «نشانه فرد بردبار سه چیز است. اول اینکه کسل و سست از عمل نمی شود. دوم اینکه افسرده نیست. سوم آنکه از پروردگارش شکایت نمی کند».[2] هر کدام از این سه شاخصی برای صبر است که به بررسی هر یک می پردازیم.   نشاط و نیرومندی  صبور کسی است که در گرداب بلا و فاجعه افتاده و در مرحله آزموده شدن است هم از این رو بسیار عادی عمل می کند. اما منتظر است و نیروی خود را متمرکز می نماید تا در موقع رو به افول نهادن مشکلات بر آنها بتازد. آنچه برای صبر اهمیت دارد دوراندیشی است که به حفظ نیرو و سرزندگی و آمادگی عمل می انجامد. زیرا «همراه با بردباری دوراندیشی تقویت می شود.»[3] و براساس آن نشاط و نیروی عملی حفظ و تقویت می گردد وکسالت و بی رمقی از شخص صبور دور می افتد. پس بردباری راه نیرومندی و جمع کردن قدرت است و در پایان، همین نشاط و نیروی  حفظ شده، نتایج  خوشایندی را به بار می آورد. کم است کسی که صبر کند مگر اینکه قدرت یابد.[4] زیرا صبر مثل سدی است که جلوی جریان قدرت را می گیرد تا پس از ذخیره لازم آن را به کار گیرد. درست است که هم هنگام خشکسالی و هم وقتی که سدی بنا می شود در هر دو صورت رودخانه تهی می گردد. اما خشکسالی مثل بی تابی کردن نیرو و نشاط را تحلیل برده و به باد می دهد. اما هنگامی که سدی بنا می شود تمرکز واندوختن منابع انجام می گیرد ما در مواردی که برای رسیدن مطلوب ها و آروزها و اهداف زندگی نیاز به تمرکز و انباشدن نیرو داریم خداوند با مشکلات و دشواری ها سدی بنا می کند و انسان باید پیام حکیمانه خداوند را بفهمد و تا وقتی که به اندازه کافی انرژی و نشاط اندوخته نشده بردباری پیشه سازد.    پرهیز از افسردگی شخص بردبار، امیدوار و با نشاط است آنچه در سختی ها امید را از بین برده و توان را می کاهد جزع و بی تابی است که در نهایت افسردگی را بر روان و زندگی مسلط می سازد.  «بی تابی در پیشامد های ناگوار، ناخوشایندی آن را می افزاید وبردباری آن را می کاهد.»[5] در حقیقت «بی تابی رنج  آورتر و دشوارتر از صبر کردن است»[6] و به فرموده: امام کاظم (ع) «المصیبه للصابر واحده و للجازع اثنتان»[7] مصیبت برای شخص بردبار یکی است و برای بی تابی کننده دو تاست. زیرا  غیر از رنج وضعیت سخت پیش آمده، خود را دچار عذاب می کند.»[8] از همین جاست که ناگواری و تلخی شرایط دشوار افزون تر شده و آنچه خداوند به اندازه تحمل انسان مقدر کرده، از حد توان فرد فراتر می رود و پیش از آنکه به اندازه لازم نیرو برای کامیابی اندوخته شود ، سد درهم می شکند. و نتیجه موردنظر به دست نیامده، رنجی بی حاصل به شخص بی تابی کننده تحمیل می شود. از این رو امام علی (ع) می فرماید: «از جزع خودداری کن زیرا رشته امیدواری را می گسلد و توان عمل را می کاهد و اندوه بر جا می گذارد. بدان که رهایی و نجات از سختی ها دو راه دارد: یا چاره ای در آن است که باید آن را به کار گرفت و یا چاره ای نیست که باید بردباری ورزدید».[9] در دشواری های باید کاملا بر نظام روانی و رفتاری خود بود تا مبادا سد شکسته شود و در اثر رنج مضاعفی که به بار می آورد نتایج مطلوب را بر باد دهد. هم از این رو در تعالیم اخلاقی اسلام برای رفتارها و گفتارها در گیرودار سختی ها و گرفتاری ها هنجارهایی مشخص شده است. درباره کنترل کلامی پیامبر اکرم(ص) می فرمایند: دو صداست که خداوند از آنها بیزار است: یکی شیون و فریاد در پیشامدهای ناخوشایندی و دیگری آواز و آهنگ به هنگام خوشی و نعمت.[10] در بعد مهار رفتارها فرموده اند: «از ما نیست  کسی که به صورت بزند و گریبان بدرد».[11] حضرت علی(ع) نیز فرمودند: «کسی که در مشکلات دست روی ران های خود بکوبد اجرش را از دست داده است.»[12] عدم کنترل رفتارها و کلام ، روان انسان را در وضعیت ناپایدارتر و شکننده تر قرار می دهد و مشکلات را چند برابر بزرگتر و سنگین تر می کند و آنگاه سد فرو می شکند و افسردگی و شکست روانی به دنبال می آید.   موفقیت و کامیابی سومین علامت صبر در روایت پیامبر این بود که انسان بردبار از خدا شکایت نمی کند. البته این به معنای آن نیست که او وضعیت خود را خارج از قدرت و ارده او می پندارد، بلکه برای آن است که این رنج و صبر را مقدمه پیروزمندی و دستیابی به مطلوب خود می داند. زیرا نظام عالم بر این است که «پیروزی و موفقیت همراه بردباری و گشایش همراه گرفتاری و با هر سختی آسانی است.»[13] بنابراین است که هر کسی بهای انچه می خواهد را باید بپردازد؛ و بهای خوشبختی و کامیابی، تحمل سختی و بردباری است. هم از این رو «با صبر به خواسته ها دست یافته می شود.»[14]حضرت عیسی علیه السلام فرمود: «انکم لاتدرکون ما تحبون الابصبرکم علی ما تکرهون»[15] مطمئنا به انچه دوست دارید نمی رسید مگر با صبر بر چیزی که نمی پسندید. هر چه صبر کامل تر باشد به حظ و بهره بیشتری از اهداف و آرزوها می توان رسید. و کار کسی که بسیار  بردبار است به هدف نهایی و تمام آرزوهایش می رسد.[16] آنچه موجب می شود که شخص بردبار به امال خود راه یابد. اندوختن نیرو، تمرکز قوا و آمادگی در شکار فرصت هاست حضرت علی علیه السلام فرمودند: «الصبر علی مضض یودی الی اصابه الفرصه؛  بردباری در رنج ها به شکار فرصت ها می رسد».[17]  در حقیقت بی تابی کردن نقشه و برنامه خداوند رابرای کامیابی و موفقیت انسان خراب می کند کسی که جزع کند... کار خداوند سبحان راخراب کرده و پاداش خود را فروخته است.[18] بنابراین شخص بردبار با توجه با اینکه :«با صبر به امور والا دست یافته می شود.»[19] در رنج ها نه تنها از خداوند ناراضی نشده و شکایت نمی کند بلکه به روشنی می بیند که خداوند نقشه خود  رابرای پیروزی او به اجرا گذاشته و راه رسیدن به خواسته هایش را فرا روی نهاده است. لذا همواره به خود می گوید: که شیرینی پیروزی ، تلخی صبر را از بین می برد.[20] پس بردباری بورز تا کامیاب شوی.[21] و این فرمایش امام علی (ع) را همواره درنظر دارد که «موفقیت از بردباری کننده گرفته نمی شود اگر چه زمانی به طول  انجامد.»[22]   پی نوشت ها: [1]. ان للنکبات غایات لابد ان ینتهی الیها فاذا حکم علی احدکم بها فلیتطالها ویصبر حتی یجوز فان اعمال حیله فیها عند اقبالها زائد فی مکر وهها... میزان الحکمه باب صبر ح 10123. [2]. علامه الصابر فی الثلاث : اولها ان لا یکسل والثانیه ان لا یضجر و الثالثه ان لا یکشو من ربه تعالی. میزان الحکمه باب صبر ح 10108. [3]. مع الصبر یقوی الحزم تصنیف غررالحکم ح 6356. [4]. قل من صبر الاقدر. همان ح 6367. [5]. الجزع عندالمصیبه یزیدها و الصبر علیها یبدلها، میزان الحکمه باب جزع ح 2321. [6]. الجزع اتعب من الصبر. همان ح 2318. [7]. همان ح 2335. [8]. من جزع فنفسه عذب همان ح 2328. [9]. ایاک و الجزع فانه یقطع الامل و یضعف العمل ویورث الهم واعلم ان المخرج فی امرین ماکانت فیه حیله فالاحتیال و مالم تکن فیه حیله فالالصطبار؛ میزان الحکمه باب جزع ح 2315. [10]. صوتان یبغضها الله : اعوال عند مصیبه و مزمار عند نعمه. همان ح 2131.  [11]. لیس منا من ضرب الخدود و شق الجیوب. همان ح 2332.  [12]. من ضرب بیده علی فخذیه عند المصیبه حبط اجره. همان ح 2333. [13]. ان النصر مع الصبر و الفرج مع الکرب و ان مع  العسر یسرا؛ میزان الحکمه باب صبر ح 10068. [14]. بالصبر تدرک الرغائب همان ح 10058. [15]. میزان الحکمه باب صبر ح 10021  [16]. یوول امر الصبور الی درک غایته و بلوغ امله. تصنیف غررالحکم ح 6333؛  میزان الحکمه باب صبر ح 10033. [17]. میزان الحکمه باب صبر ح 10033 [18]. من جزع... وامر الله سبحانه اضاع و ثوابه باع. میزان الحکمه باب جزع ح 2328. [19]. بالصبر تدرک معالی الامور. همان باب صبر ح 10059. [20]. حلاوه النجح مراره الصبر. همان ح 10075. [21]. فالصبر واتظفروا. همان ح 10071. [22]. لا یعدم الصبور الظفر و ان طال به الزمان. همان ح 10070. .

پرسمان دانشگاهیان

مرجع:

ایجاد شده در 1401/03/25

لینک کوتاه