با سلام. علت اینکه مردم ایران بیشتر از جاهای دیگر به مذهب تشیع گرایش داشتند چه بود؟ آیا این امر به خاطر کینه‌ای بود که از عمر به دل داشتند؟

با سلام. برای رسیدن به پاسخ ابتدا باید به مقدمات زیر اشاره نمود: مقدمه: 1- دعوت به تشیع همزمان با دعوت به اسلام.شاید بتوان گفت: «پیشینه پیدایش تشیع  قرین و همراه با پیشینه وجود اسلام است». از همام روزی که اسلام آغاز شد و فریاد رهایی بخشِ بزرگِ انسان‌ها حضرت محمد(ص) در مکه طنین افکند، دعوت به تشیع نیز آغاز گردید زیرا وقتی آیه: «وَ اَنْذِرْ عَشیرَتَکَ الاَقْرَبین»  نازل شد و پیامبر بنی‌هاشم را گرد آورد و آنان را به اسلام دعوت نمود به آنان فرمود: «کدام‌یک از شما مرا یاری می‌دهد تا پس از من برادر و وارث و وزیر و وصی و خلیفه و جانشینم درمیان شما باشد؟» هیچ‌یک از حاضران جز امیرمومنان علی‌ بن‌ابی‌طالب (ع) پاسخ مثبت نداد و رسول خدا به آن‌ها فرمود: «این(علی «ع») بعد از من برادر و وارث و وزیر و وصی و جانشین من در میان شما است به امر او گوش فرا دهید و از او فرمان برید».جهت مطالعه و کسب اطلاعات بیشتر در این موارد می‌توانید به این کتاب مراجعه فرمایید:- غلام‌حسن محرمی، تاریخ تشیع از آغاز تا پایان غیبت صغری، قم، موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، 1382ش، ص43 به بعد. 2- شیعیان در عصر نبوی.تشیع از همان عصر نبوی آغاز گردیده و گروهی از بزرگانِ صحابه به ولایت و دوستی امیرمومنان معروف بودند مانند:1- سلمان فارسی؛2- ابوسعید خدری؛3- ابوذر غفاری؛4- عمار بن یاسر؛5- حذیفة بن یمان؛6- خزیمة بن ثابت؛7- ابو ایوب انصاری؛8- خالد بن سعید؛9- سعید بن عاص؛10- قیس بن سعد بن عبادة؛دعوت به تشیع در طول دوران نبوت پیامبر و به مناسبت‌های گوناگون ادامه یافت تا آنکه پیامبر مامور به انتشار آن در «جهان اسلام»  آن روز گشت. 3- انتشار تشیع.واقعه غدیر خم، دعوتی علنی و عمومی توسط پیامبر خدا(ص) بود که با بیعت گرفتن ایشان از حاضرین برای خلافت و وصایت امیرمومنان علی بن‌ابی‌طالب (ع) همراه گشت. جهت مطالعه و کسب اطلاعات بیشتر در مورد سایر موارد و وقایع بوجود آمده پس از این مرحله می‌توانید به کتاب اشاره شده در بالا و کتاب زیر مراجعه فرمایید:- علامه محمد حسین مظفر، تاریخ شیعه، ترجمه: سید محمد باقر حجتی، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، چاپ 5، ص41 به بعد.نفوذ تشیع و علاقه به اهل بیت در ایران با توجه به این‌که محبت اهل‌بیت جزء اصول و اساس تشیع می‌باشد لذا بررسی چگونگی پیدایش تشیع و نحوه گسترش آن (به نوع ارتباط ایرانیان با اهل‌بیت) کمک زیادی می‌کند. نکته بسیار مهم و قابل توجه آن‌که: گرایش به تشیع در ایران, به صورت دفعی و ناگهانی نبود; بلکه تشیع در ایران سیر تدریجی زیر را داشته است:1. نفوذ تشیع در میان موالی ایران در عراق; (مراد از موالی: ایرانیان ساکن  در مناطق عرب نیشینی است که تحت حمایت یکی از طوایف عرب قرار می‌گرفتند).2. نفوذ تشیع در مناطق مرکزی ایران همچون قم ، کاشان، آوه؛ 3. توسعه گرایش های شیعی با روی کار آمدن بنی عباس؛ هر چند در ادامه حاکمان عباسی از بزرگترین دشمنان اهل بیت شدند اما حرکت اولیه و سنگ بنای این حرکت توسط شیعیان پایه گذاری شده وشعار آنان: «فرد برگزیده از آل محمد(ص) بود». 4. فتح طبرستان به دست علویان و ایجاد سلسله‌ها و حکومت‌های کوچک و بزرگ شیعی در آن‌جا ;5. برپایی حکومت شیعیه مذهب آل بویه و دعوت از بزرگانی همچون شیخ صدوق برای مناظره با علمای اهل سنت و حمایت از عالمان و افکار شیعی  ;6. نفوذ تشیع پس از حمله مغول‌ها;(با نفوذ برخی از بزرگان و متفکران شیعه به دربار مغول. زیرا این گروه تنها راه کم کردن خسارت و صدمات جبران ناپذیر مغولان به جهان اسلام را نفوذ در میان آنان و تغییر و تصحیح افکار آنان می‌دانسنتد.7. روی کار آمدن دولت صفویه.بر این اساس, نمی‌توان برای نفوذ تشیع و علاقه به اهل بیت در ایران, یک عامل یا دو عامل ذکر کرد.ایرانیان با حضور مولای متقیان و اسوه عدالت امام علی(ع) در کوفه (که در آن زمان جمع بسیاری از ایرانیان مسلمان شده را در خود جای می‌داد و از این گروه با عنوان موالی یاد می‌شد) با اهل‌بیت و افکار و عقاید آنان بیشتر آشنا شده و گرایش‌شان به تشیع آغاز گردید. مهاجرت برخی طوایف عربِ شیعه به قم و ایجاد پایگاهی شیعی در قلب ایران سرآغازی بر گسترش این حرکت بود. این گرایش مردم ایران به تشیع، روزگاری قوی شد که حاکم بر بغداد شدند و زمانی این گرایش سرعت یافت که مغول‌ها بر آنان مسلط شدند. تا آن‌که در دوره آل بویه (قرن چهارم به بعد) برخی شهرهای ایران تبدیل به شهر‌هایی کاملا شیعه نشین شد. بعلاوه در این دوره از برخی شهرها به عنوان مراکز تشیع یاد می‌شود همانند: قم، ری، کاشان و ... . شیعی بودن حکومت آل بویه خود از فاکتور‌های مهم جذب مردم به تشیع بوده است. زیرا می‌دانیم که: «الناس علی دین ملوکهم: مردم بر دین حاکمان خود هستند». پس از این مقدمات و گذشت صدها سال صفویان به قدرت رسیدند. آنان با اعلام تشیع به عنوان مذهب رسمی ایران خدمات شایان توجهی در این زمینه ارائه کردند. هر چند از این نکته نیز نباید غافل شد که: وجود پیشینه تشیع به صورت منسجم و متمرکز در نقاط مرکزی(قم، ری، کاشان، آوه و...) و نوار شمالی (مناطق طبرستان) ایران و به صورت پراکنده در بسیاری از شهرهای ایران (همانند نیشابور، طوس و ...) تاثیر بسزایی در تسریع پذیرش این روند داشت. برای آگاهی دقیق و کامل در این‌باره به کتابهای زیر مراجعه فرمایید :1- جعفریان , تاریخ پیدایش تشیع در ایران، چاپ سوم .2- علامه محمد حسین مظفر، تاریخ شیعه، ترجمه دکتر سید محمد باقر حجتی، انتشارات دفتر نشر فرهنگ اسلامی.3- سید محسن امینی عاملی، الشیعه فی مسارهم التاریخی، ص 677 به بعد (این کتاب در حقیقت مقدمه اعیان الشیعه است).4- شیخ سلمان ظاهر، تاریخ الشیعه السیاسی الثقافی الدینی، در3 جلد ( به زبان عربی است و بخشی از آن به تاریخ تشیع در ایران مربوط است).5- جعفریان،جغرافیای تاریخی و انسانی شیعه در جهان اسلام، قم، انتشارات انصاریان.6-  آیت الله شهید مطهری، خدمات متقابل ایران و اسلام.7- رسول جعفریان، صفویه در عرصه دین، فرهنگ و سیاست، قم، پژوهشکده حوزه و دانشگاه، 1379، چ1.------------------------------------------------------------1  . شعراء، 214. 2 . این افراد از سه دسته زیر تشکیل می‌شدند: 1- برخی از این افراد ایرانیان حاضر در سپاه ساسانی بودند که به اسارت در آمده بودند. 2- برخی دیگر سپاهیانی بودندکه به همراه فرمانده خود به اسلام گرویده و مسلمان شده بودند.3- و برخی دیگر ساکنان همان منطقه بودند.  3. جهت مطالعه و کسب اطلاعات بیشتر در این مورد ر.ک: ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، ذیل حوادث سال‌های: 250 به بعد. نکته قابل توجه آنکه این منبع تاریخی به فارسی نیز ترجمه شده است.4  . در این زمینه می‌توانید به مقاله: شیخ صدوق و رکن الدوله، بررسی تعامل دانشمند بزرگ شیعه با حاکم بویهی، نویسنده: سید علی حسین‌پور، مجله علمی- ترویجی معرفت، شماره 129، شهریور1387ش. مراجعه فرمایید. .

پرسمان دانشگاهیان

مرجع:

ایجاد شده در 1401/03/25

لینک کوتاه