۱. خداوند متعال در آیات فراوانی بازگشت به سوی خود را غایت همه ی موجودات عالم معرّفی نموده است. برای نمونه چند آیه را متذکر می شویم.« لَهُ ما فِی السَّماواتِ وَ ما فِی الْأَرْضِ أَلا إِلَى اللَّهِ تَصیرُ الْأُمُورُ . ـ تمامى آنچه در آسمانها و آنچه در زمین است از آنِ اوست ؛ آگاه باشید که همه امور تنها بسوى الله بازمى گردد.» (الشورى:۵۳)« وَ لِلَّهِ ما فِی السَّماواتِ وَ ما فِی الْأَرْضِ وَ إِلَى اللَّهِ تُرْجَعُ الْأُمُورُ . ـ و برای الله است آنچه در آسمانها و آنچه در زمین است ؛ و همه ی امور ، به سوى او باز گردانده می شوند.

1. خداوند متعال در آیات فراوانی بازگشت به سوی خود را غایت همه ی موجودات عالم معرّفی نموده است. برای نمونه چند آیه را متذکر می شویم.« لَهُ ما فِی السَّماواتِ وَ ما فِی الْأَرْضِ أَلا إِلَى اللَّهِ تَصیرُ الْأُمُورُ . ـ تمامى آنچه در آسمانها و آنچه در زمین است از آنِ اوست ؛ آگاه باشید که همه امور تنها بسوى الله بازمى گردد.» (الشورى:53)« وَ لِلَّهِ ما فِی السَّماواتِ وَ ما فِی الْأَرْضِ وَ إِلَى اللَّهِ تُرْجَعُ الْأُمُورُ . ــ و برای الله است آنچه در آسمانها و آنچه در زمین است ؛ و همه ی امور ، به سوى او باز گردانده می شوند. »(آل عمران:109)« وَ لِلَّهِ غَیْبُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ وَ إِلَیْهِ یُرْجَعُ الْأَمْرُ کُلُّه . ــ و برای الله است غیب آسمانها و زمین ؛ و به سوی او باز گردانده می شود امر همه اش. » (هود:123)« ... یُحَذِّرُکُمُ اللَّهُ نَفْسَهُ وَ إِلَى اللَّهِ الْمَصیرُ . ــ خداوند شما را از خود، بر حذر مى دارد؛ و به سوى الله است بازگشت . » (آل عمران:28)« ... کُلٌّ إِلَیْنا راجِعُون . ــ همگى بسوى ما بازگردنده هستند.» (الأنبیاء:93) 2. باید متوجّه بود ، که بر خلاف اوهام برخی جهله ی صوفیّه و دراویش ، از آیات فوق این مطلب استفاده نمی شود که غایت موجودات خدا شدن است. در هیچکدام از این آیات گفته نشده الله غایت موجودات است ؛ بلکه گفته شده غایت موجودات به سوی الله است. یعنی همواره رو به سوی او بودن و صیرورت ابدی به سوی او ، غایت موجودات عالم است نه رسیدن به او. همچنین در این آیات شریفه گفته نشده که غایت موجودات رو به ذات خدا بودن و به سوی ذات او رفتن است. چون الله اسم جامع حقّ تعالی است نه کنه ذات او. کنه ذات فراتر از هر درک و جهت گیری است. لذا موجودات به سوی اسم جامع حقّ تعالی در صیرورت و شدن هستند نه به سوی کنه ذات او. امیرالمومنین (ع) فرمودند: «... لَا یُدْرِکُهُ بُعْدُ الْهِمَمِ وَ لَا یَنَالُهُ غَوْصُ الْفِطَن ... . ــ خدایى که همّتهای عالی درکش نمی کنند و غوّاصان خردها دستشان به او نمی رسد.» (نهج البلاغة ، خطبه ی یکم)3. امّا مراد از صیرورت موجودات به سوی اسم جامع الله ، بازگشت مظهر به ظاهر و جلوه به متجلّی است. یعنی هر موجودی مظهر هر اسمی است به سوی آن اسم باز می گردد و به ملاقات آن اسم نائل می شود. و چون الله جامع جمیع اسماء است لذا باز گشت به هر اسمی باز گشت به الله نیز خواهد بود. « الَّذینَ یَظُنُّونَ أَنَّهُمْ مُلاقُوا رَبِّهِمْ وَ أَنَّهُمْ إِلَیْهِ راجِعُونَ. ــــــ آنها کسانى هستند که مى دانند دیدارکننده ی پروردگار خویشند، و به سوى او باز گردنده هستند.» (البقرة: 46)4. امّا چرا صیرورت به سوی اسم الله غایت همه ی موجودات است؟ چون غایت هر موجودی کمال آن موجود است. و کمال هر موجودی (مظهری) آن اسمی است که وی مظهر آن اسم است. برای مثال کمال جناب عزرائیل اسم الممیت است. چون آن حضرت ، مظهر این اسم است. لذا بازگشت او به اسم الممیت خواهد بود. و الله جامع کمالات جمیع اسماء حقّ تعالی است ؛ لذا مرجع تمام اسماء اوست. امّا هیچ کس به الله نمی رسد بلکه همگان همواره در حال بازگشت به سوی آن هستند. چون الله کمال نامحدود است و محدود هر اندازه هم سعه ی وجودی بیابد باز به نامحدود نمی رسد. البته اهل بیت(ع) در این میان استثنا هستند چرا که انسان اکمل مظهر اسم یا اسماء خاصّی نیست بلکه او مظهر اسم جامع الله است. لذا آیینه ی تمام نمای خداست از اینرو این بزرگواران وجه الله نامیده شده اند که فناء و بازگشت برای آنها معنی ندارد. « کُلُّ شَیْ ءٍ هالِکٌ إِلاَّ وَجْهَهُ لَهُ الْحُکْمُ وَ إِلَیْهِ تُرْجَعُونَ . ــ همه چیز فانى شونده است مگر وجه او . تنها برای اوست حاکمیت ؛ و همه بسوى او بازگردانده مى شوید. » (القصص:88)طبق این آیه ی شریفه ، همه چیز به سوی وجه الله بازمی گردند. و بازگشت به سوی او غایت همه ی موجودات عالم است. ولی برای خود او بازگشتی نیست بلکه او خود در مقصد است. امّا وجه الله کیست؟« عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ ع قَالَ نَحْنُ الْمَثَانِی الَّتِی أَعْطَاهَا اللَّهُ نَبِیَّنَا وَ نَحْنُ وَجْهُ اللَّهِ نَتَقَلَّبُ فِی الْأَرْضِ بَیْنَ أَظْهُرِکُمْ عَرَفَنَا مَنْ عَرَفَنَا وَ جَهِلَنَا مَنْ جَهِلَنَا مَنْ عَرَفَنَا فَأَمَامَهُ الْیَقِینُ وَ مَنْ جَهِلَنَا فَأَمَامَهُ السَّعِیر. ــ حضرت باقر علیه السّلام فرمودند: ما هستیم مثانى که خدا به پیامبر عطا نموده و ما وجه اللَّه هستیم که روى زمین بین شما رفت و آمد می کنیم. می شناسد ما را آن کس که شناخته و جاهل است به حق ما آنکه نادان است. هر که ما را بشناسد پیشاپیش او (در هنگام مرگ) یقین است؛ و هر که جاهل به حق ما باشد پیش روی او آتش سوزان است.» (بحار الأنوار ، ج 24 ،ص114)« وَ قَوْلُهُ: «وَ یَبْقى وَجْهُ رَبِّکَ ذُو الْجَلالِ وَ الْإِکْرامِ » قَالَ الصَّادِقُ ع : نَحْنُ وَجْهُ اللَّه . ــ امام صادق (ع) در تفسیر قول خدا که فرمود: «وَ یَبْقى وَجْهُ رَبِّکَ ذُو الْجَلالِ وَ الْإِکْرامِ » فرمودند: ما هستیم وجه الله. » (بحار الأنوار ، ج 24 ،ص192 ) احادیثی که مؤیّد این مضمون هستند بسیار فراوانند. به نحوی که شاید بتوان ادّعای متواتر بودن آنها را داشت.حاصل مطلب این که غایت همه ی موجودات رو به سوی الله بودن است و مظهر تامّ این اسم چهارده معصومند که انسان اکملند. لذا می توان گفت که غایت همه ی موجودات به سوی انسان کامل بودن است. ولی باز هیچ موجودی به حدّ خود این چهارده وجود نورانی که همگی از یک نورند نخواهد رسید. .

پرسمان دانشگاهیان

مرجع:

ایجاد شده در 1401/03/25

لینک کوتاه