معماری منازل از نظر احادیث ائمه و رسول خدا چگونه باید باشد؟

ویژگی های مسکن اسلامی محقق هنر اسلامی با اشاره به شرایط مسکن اسلامی بر جایگاه مسکن در آیات قرآن و روایات تأکید کرد و گفت: زمانی خانه به محیطی امن از لحاظ روانی تبدیل می‌شود که قابلیت پاسخگویی به نیازهای سطح بالاتر انسان چون خودشکوفایی و تفکر را داشته باشد. سه نسل: محقق هنر اسلامی با اشاره به شرایط مسکن اسلامی بر جایگاه مسکن در آیات قرآن و روایات تأکید کرد و گفت: زمانی خانه به محیطی امن از لحاظ روانی تبدیل می‌شود که قابلیت پاسخگویی به نیازهای سطح بالاتر انسان چون خودشکوفایی و تفکر را داشته باشد.دکتر مهناز شایسته فر عضو هیئت علمی دانشگاه تربیت مدرس با اشاره به اهمیت جایگاه خانه در قرآن و روایات گفت: در اسلام و آیات قرآنی تاکید ویژه‌ای بر اهمیت و جایگاه خانه‌ مسکونی، جهت کسب آرامش روحی و معنوی، شده است. مهمترین نتیجه آرامش، تلطیف و معنویت فضای یک خانه، قابلیت تامین و توانایی پاسخگویی به نیازهای معنوی و روحی انسان، چون تفکر، حضور و آرامش قلب است.وی گفت:‌ در چنین فضایی- مانند خانه‌های سنتی ایرانی- عمده‌ترین عناصر و عوامل کسب این قابلیت های ویژه، نوع ترکیب بندی ساختاری و تزئینی فضاهای خانه است که از دیرباز مورد توجه معماران ایرانی مسلمان بوده است.مؤلف کتاب مقدمه‌ای بر هنر ایرانی اسلامیتصریح کرد: در خانه‌های سنتی ایران سر در خانه و هشتی به جهت حفظ حریم خانه، جهت گیری حیاطها و اتاق‌های اطراف آن با توجه به نیازهای جسمی، وجود باغچه‌ها و حوض به سبب تقارن و محورگرایی آن، بستری مناسب جهت تفکر و رسیدن به آرامش روحی و معنوی وجود داشت. همچنین بهره برداری مناسب از نور و زیبایی‌های طبیعت و تزئینات انتزاعی و هندسی علاوه بر زیباسازی فضاهای مختلف خانه‌ها در تامین فضایی آرامش بخش و معنوی در اندرون خانه و اهل منزل، کمک بسزایی می‌نماید.شایسته فر با بیان اینکه با شناخت اصول حاکم بر معماری سنتی و بهره گیری از آنها در جامعه معاصر، می‌توان فضاهایی دلنشین، معنوی و با امنیت در خانه‌ها خلق کرد، افزود: درون گرایی شاید یکی از اولین اصولی است که هر معمار سنتی ایرانی بدون توجه به دیگر نیازها آن را ناخودآگاه رعایت کرده و در طراحی معماری خود به کار می‌برد. خط حریم خصوصی مسئله محرمانه بودن فضاها از دیرباز در فرهنگ ایرانی مطرح بوده است.مدرس هنر اسلامی یادآور شد: ورودی خانه، معماری خاص خود را برای تامین اهداف و حفظ سنت‌های آن خانه به خدمت می‌گیرد. نیازهای اهل خانه، سبک زندگی، فرهنگ، مصالح و مهارت‌های فنی، همگی در شکل نهایی معماری مؤثرند. فضای ورودی خود بخشی از توالی فضاهای به هم پیوسته و مرتبط کل خانه است. ورودی همچون پلی است بین حریم خانه، خیابان و محله و محلی است که ساکنان خانه با تزئین آن، در واقع سلیقه شاخص و اهمیت و موقعیت خود را در جامعه نشان می دهند.وی افزود: برای ورود به فضای داخلی می‌بایست از راه‌های پیچ و خم‌دار عبور کرد، چرخش در مسیر ورودی به میانسرا یا حیاط خلوت و حریم بصری خانه را حفظ می‌کند. یا جداسازی حوزه فعالیت‌های اجتماعی و خصوصی در بخش‌های اندرونی و بیرونی، حریم و آسایش اهل خانه حفظ می‌شود.استاد هنر اسلامی دانشگاه تربیت مدرس گفت: عناصر کالبدی و ساختار نمونه بناها و به طور کلی خانه‌های سنتی ایران که به نوعی حس آرامش و راحتی جسمی و روحی را افزایش می‌دهند، شامل موارد متعددی است که متاثر از اقلیم منطقه و فرهنگ حاکم بر جامعه نیز هست. وجود فضاهای سر در ورودی هشتی، تفکیک اندرونی و بیرونی، حیاط مرکزی، ایوان، راهرو و اتاق‌ها با ویژگی‌های هلال شکل و سقف‌های بلند، کاربرد در فضاها، شکل در و پنجره‌ها، تعدد فضای ورودی اتاق‌ها و نوردهی مناسب با اقلیم، از جمله مواردی است که در بخش ساختار خانه‌های سنتی مدنظر است.دکتر شایسته فر بر اهمیت نور خورشید در معماری اسلامی-ایرانی تأکید کرد و افزود: نور خورشید همیشه برای ایجاد روشنایی طبیعی در یک ساختمان مورد نیاز است اما از آنجا که این نور سرانجام به حرارت تبدیل می‌شود باید میزان تابش نور مورد نیاز برای هر ساختمان با توجه به نوع ساختمان و شرایط اقلیمی آن تامین شود، چون اهمیت تابش آفتاب به نوع اقلیم منطقه و فصول مختلف سال بستگی دارد.وی معماری اسلامی را از دستاوردهای هنر دینی در تمدن اسلامی دانست و افزود: از ویژگیهای این معماری، تاکید بر فضای کیفی، اصالت معنوی و هویت گستری سنتی و دینی مبتنی بر تعالیم و آموزه‌های اسلامی- قرآنی است. معماری اسلامی به لحاظ زیبایی شناسی از مشخصه‌هایی چون تعادل، هماهنگی، آرامش، پاکی، معناداری، معنویت، هویت اصیل و پایدار، وحدت، بیگانه زدایی، نورانیت و قانون‌مندی برخوردار است و معماران اسلامی کوشیده اند به بهترین و زیباترین وجهی ساحت‌های حیات انسان و قرب به آفریدگار را در بناهای خود به منصه ظهور برسانند.نویسنده کتاب هنر اسلامی - ایرانی با بیان اینکه نیازهای فیزیولوژیک و نیاز به امنیت، در خانه تامین می‌شود، افزود: اما باید توجه داشت زمانی خانه به محیطی امن از لحاظ روانی تبدیل می‌شود که قابلیت پاسخگویی به نیازهای سطح بالاتر انسان را چون تعلق، خودشکوفایی و برتر از همه، تفکر و تدبر را داشته باشد و این زمانی میسر می‌شود که خانه حقیقتاً مکانی برای آرامش باید.عضو هیئت علمی دانشگاه تربیت مدرس یادآور شد: استفاده از اشکال هندسی(در مقابل اشکال نرم و سیال) تزئینات انتزاعی، توجه به نظم، تقارن و تناسبات انسان وار در کنار تامین آسایش مادی انسان در زمان‌های مختلف ( و فصول گوناگون) و شرایط گوناگون، بستر مناسبی را برای آرامش، تفکر و تدبر انسان فراهم می‌آورد تا نیازهای نفس عقلانی و روحانی انسان را نیز پاسخگو باشد.وی همچنین افزود: دیوار مناسب می‌تواند در معماری اسلامی آزادی لازم را به میهمان و صاحبخانه بدهد. نمای بیرون منازل نیز باید طوری طراحی شود که نه بر دیگر منزل‌ها اشراف داشت باشد و داخل آن نیز برای اطرافیان نمایان نباشد.دکتر شایسته فر با اشاره به تغییر الگوی معماری اسلامی در ایران در آغاز قرن20 تأکید کرد: در دهه‌های آغازین قرن بیستم، دورانی که می‌توان از آن به عنوان دوره انتقال در معماری ایرانی یاد کرد انواع عناصر و تزئینات ایرانی و فرنگی به گونه‌ای التقاطی به کار رفتند. بسیاری از ترکیبات معماری و تزئینات این دوران که امکان غنی شدن و ارتقای کیفی داشتند در برابر موج مدرنیسم و در کنار آن سلیقه و نحوه فعالیت‌های گروهی از سازندگان سنتی مسکن از میان رفت و نوعی ساده‌گرایی تهی از غنا و ارزش‌های بصری، بسیاری از بناهای کشور را در بر گرفت.وی افزود: در دوران قاجار و در پی گسترش ارتباطات سیاسی، اجتماعی و فرهنگی بین ایران و سایر کشورها به خصوص روسیه، عثمانی و کشورهای اروپایی نوعی شیفتگی به معماری فرنگی در بین برخی گروه‌ها و اقشار جامعه به خصوص درباریان و بعضی اشراف، ثروتمندان و تحصیل کرده‌های خارج از کشور، پدید آمد. آثار این تقلید نخست در بناهای حکومتی و ساختمان‌های متعلق به درباریان و برخی قشرهای ثروتمند و سپس در بعضی ساختمان‌های متعلق به گروه‌های متوسط ظاهر شد.این مدرس هنر اسلامی تصریح کرد: اکنون چند دهه است که سلیقه این گروه از سازندگان و برخی تولیدکنندگان مصالح ساختمانی بر معماری ایران تاثیری قابل توجه و غالباً ناخوشایند بر جای نهاده است. تمامی عناصر ساختاری و تزئینی با توجه به بنیه مالی و نوع تملک صاحبان خانه‌ها، خود دارای ویژگی‌هایی در نحوه اجرا و تلفیق آنها با یکدیگر بوده‌اند. شاید بتوان گفت این تفاوت در قشرهای مختلف، در کم و کیف و تنوع عناصر ساختاری و تزئینی خانه‌های سنتی تاثیر گذارده است.وی با بیان اینکه سه جریان فکری و الگوواره بر طراحی مسکن در معماری معاصر ایران غالب بوده است، افزود: می‌توان گفت نوگرایی ایرانی در طراحی مسکن نیز راه تکاملی خود را پیموده و ورود و حضور سلیقه جدید در معماری ایرانی، از همان آغاز سبب شد مباحث جهانی در این زمینه، رنگ و بوی ایرانی بگیرد و تلاش شود نوآوری‌های بسیاری در قالب و بیان سنتی ایجاد شود.وی افزود: در این شرایط اشکال کهن به طرف شکل‌های منطبق با سلیقه روز سوق داده شود و مسکنی ساخته شود منطبق با روزگار جاری ایرانیان؛ هرچند که در شرایط متأخر شاهد آنیم که با برتری یافتن مسائل اقتصادی بر معنویات و اندیشه‌های معمارانه، الگوی مسکن سازی نیز همچون سایر زمینه‌های معماری در حد ایجاد سرپناهی در چهارچوب قوانین شهرداری رو به انحطاط می‌رود.دکتر شایسته فر به تنوع شدید فضایی- مکانی واحدهای مسکونی در ایران اشاره کرد و گفت: طراحی مسکن معاصر با رویکردهای مختلفی صورت پذیرفته است که همه آنها در خور ستایش نیست چرا که حرکتی از نظر تاریخ معماری هر کشور ارزش دارد که در کنار نقش پیشکسوتان، خود پویایی و استقلال نیز داشته باشد.عضو هیئت علمی تربیت مدرس در پایان گفت: دلایل اقتصادی و نیاز به بودجه برای اجرای معماری در ساخت و سازها، در کم توجهی به رعایت معماری ایرانی- اسلامی تاثیرگذار است. از آنجایی که مسائل و ملاحظات اقتصادی کشور در رأس توجه قرار گرفته است، برخی نهادهای متولی اقدام چندانی در حوزه معماری و شهرسازی انجام نداده‌اند.http://www.3nasl.com/ .

پرسمان دانشگاهیان

مرجع:

ایجاد شده در 1401/03/25

لینک کوتاه