منظور از حروف مقطعه قرآن چیست؟

در ابتداى 29 سوره از سوره هاى قرآن، یک یا چند حرف از حروف الفبا وجود دارد (مجموعاً 87 حرف) که با حذف موارد تکرارى 14 حرف مى شود (یعنى نصف حروف الفباى عربى که 28 حرف است). اینها «حروف مقطعه» نامیده مى شوند. حروف مقطعه در کتابت سرهم و به صورت یک کلمه مثل «الم، المص و...» نوشته؛ ولى هنگام خواندن جدا از هم خوانده مى شوند.براى مثال «الف»، «لام»، «میم» یا «الف»، «لام»، «میم»، «صاد»، این حروف چهارده گانه عبارت است از: « ا . ح . س . ص . ط . ع . ق . ک . ل . م . ن . ه . ر . ى ».بدرالدین زرکشى از ترکیب این حروف، جمله «نصٌ حکمٌ، قاطعٌ لَهُ سرٌ» و فیض کاشانى جمله «صراطُ علىٍ حقٌ نُمْسِکُه» را ساخته اند.در رابطه با «حروف مقطعه» نظرات متفاوتى از سوى قرآن پژوهان ابراز شده که به طور خلاصه به بخشى از آنها اشاره مى شود:1. «حروف مقطعه» نمونه اى از حروف الفباست و آیات قرآن از همین حروف تشکیل شده اما دیگران از آوردن هم مانند آن ناتوانند.2. «حروف مقطعه» از نوع متشابهات قرآنى است که علم آن مخصوص به خداوند است.[ ر.ک: سیوطى، الاتقان، ج 3 ص 24 ؛ تفسیر طبرى، ج 1، ص 72.]3. حروف مقطعه هر سوره نام همان سوره است؛ چنان که سوره هاى «یس» و «طه» و... هر یک به این اسامى نامیده شده اند.[ زمخشرى، کشاف، ج 1، ص 21.] 4. هر یک از این حروف اشاره به اسمى از اسماى حسناى الهى است و بعضى نیز رمز و اشاره به نام پیامبر اکرم صلى الله علیه و آله است.5. حروف مقطعه از ناحیه خدا، سوگندهایى است مبنى بر اینکه این کتاب از سوى او است.[ ر.ک: قرطبى، الجامع لاحکام القرآن، ج 1، ص 110.]6. این حروف براى متنبه کردن مردم و برقرارى آرامش مجلس به هنگام رساندن آیات الهى از سوى پیامبر صلى الله علیه و آله است.[ ر.ک: رشید رضا، تفسیر المنار، ج 8، ص 296.]7. این حروف در واقع رمز و سرى میان خداوند و رسول اکرم صلى الله علیه و آله است که تنها پیامبر و افراد پاک مى توانند از آنها آگاهى یابند.[ بلاغى، محمدجواد، آلاء الرحمن، ج 1، ص 64.] 8. حروف مذکور براى آگاه کردن پیامبر صلى الله علیه و آله از نزول وحى و تمایز آن از سخنان بشرى نازل شده است.[ الاتقان، ج 3، ص 31.]9. با تدبر در سوره هاى داراى حروف مقطعه مشترک، روشن مى شود که مضامین و سیاق آنها با یکدیگر مشابه و متناسب است.[ ر.ک: تفسیر المیزان، ج 18، ص 6 - 8.]10. تمامى بحث ها بر محور حکمت وجود حروف مقطعه دور مى زند و ربطى به کنه و حقیقت وجود آنها ندارد؛ زیرا انسان از آگاهى یافتن بر آنها ناتوان است.[ صبحى صالح، مباحث فى علوم القرآن، ص 283.]11. این حروف گرچه از متشابهات قرآن محسوب مى شود؛ اما گروه راسخان در علم مى توانند از آنها آگاهى یابند.[ ر.ک: قاضى عبدالجبار، متشابه القرآن، ج 1، ص 13.] 12. اینها سرآغاز سوره هایى است که خداوند قرآن را با آنها شروع کرده است. از میان مفسران، مجاهد این قول را پذیرفته است.[ تفسیر المنار، ج 1 ص 122.]گفتنى است تفاسیر دیگرى نیز درباره «حروف مقطعه» از جانب قرآن پژوهان ارائه گشته و روایات زیادى نیز در این باره نقل شده است.[ تفسیر البرهان، ج 1، ص 53 و ج 2، صص 206 و 277؛ بحارالانوار، ج 89، ص 373؛ تفسیر نورالثقلین، ج 3، ص 320.براى آگاهى بیشتر درباره تفسیرهاى حروف مقطعه ر.ک: الف. جوادى آملى، عبداللّه ، تفسیر تسنیم، ج 2، صص 69 - 129.ب. معرفت، محمدهادى، تناسب آیات، صص 135 - 165.] .

پرسمان دانشگاهیان

مرجع:

ایجاد شده در 1401/03/25

لینک کوتاه