ماجرای انتخاب رهبری پس از ارتحال امام خمینی ره

عملکرد مجلس خبرگان رهبری در انتخاب مقام معظم رهبری، براساس احراز دقیق و کامل شرایط و صلاحیت های مذکور در آموزه های اسلامی و اصل پنجم و اصل یکصدونهم قانون اساسی، صورت پذیرفت. در بررسی این موضوع ابتدا از منظر تاریخی مروری بر حوادث آن زمان داشته و سپس به پاره ای از ویژگی ها و صلاحیت های حضرت آیت اللَّه خامنه ای برای احراز منصب رهبری نظام، که مد نظر خبرگان رهبری در شناسایی و معرفی ایشان به عنوان ولی فقیه جامع الشرایط و شایسته ترین فرد برای رهبری ، اشاره می شود:در قانون اساسی مصوب 1358 مرجعیت یکی از اصلی ترین شروط رهبری به شمار می رفت. در جریان بازنگری قانون اساسی در سال 1368 امام خمینی(ره) با ارسال نامه ای به حضرت آیت الله مشکینی، رئیس مجمع بازنگری قانون اساسی، نظر صریح خود، مبنی بر حذف شرط مرجعیت از مجموع شروط رهبری را اعلام فرمودند. در این نامه آمده بود: « ...خواسته بودید نظرم را در مورد متمم قانون اساسی بیان کنم. هرگونه آقایان صلاح دانستند عمل کنند، من دخالتی نمی کنم. فقط در مورد رهبری، ما که نمی توانیم نظام اسلامیمان را بدون سرپرست رها کنیم. باید فردی را انتخاب کنیم که از حیثیت اسلامیمان در جهان سیاست و نیرنگ دفاع کند. من از ابتدا معتقد بودم و اصرار داشتم که شرط مرجعیت لازم نیست. مجتهد عادل مورد تأیید خبرگان محترم سراسر کشور کفایت می کند. اگر مردم به خبرگان رأی دادند تا مجتهد عادلی را برای رهبری حکومتشان تعیین کنند، وقتی آن ها هم فردی را تعیین کردند تا رهبری را به عهده بگیرد، قهری او مورد قبول مردم است. در این صورت او ولی ّ منتخب مردم می شود و حکمش نافذ است. در اصل قانون اساسی، من این را می گفتم، ولی دوستان در شرط مرجعیت پافشاری کردند من هم قبول کردم. من در آن هنگام می دانستم که این در آینده نه چندان دور، قابل پیاده شدن نیست. توفیق آقایان را از درگاه خداوند متعال خواستارم. »( امام خمینی، 9 اردی بهشت .1368)آیت الله امینی، نایب رئیس مجلس خبرگان رهبری در این باره می گوید: «به دنبال آن ]دستور امام برای حذف شرط مرجعیت[ ما بحث های مفصلی انجام دادیم و افرادی موافق این شرط و عده ای هم مخالف آن بودند، تا این که قبل از ارتحال امام و زمانی که ایشان به بیمارستان منتقل نشده بودند، این جانب و آیت الله موسوی اردبیلی که رئیس کمیسیون ولایت فقیه شورای بازنگری بودند، به اتفاق مرحوم حاج احمد آقا، خدمت امام رسیدیم و عرض کردیم، اجازه بدهید مرجعیت به عنوان یک اولویت در قانون باشد ولو این که شرط رهبری نباشد، امام راحل (ره) تأملی کردند و فرمودند: نه، زیرا نه دلیلی داریم که رهبر باید مرجع باشد و نه صلاح نظام است. آنچه ما داریم این است که ولی فقیه باید مجتهد و فقیه جامع الشرایط باشد. »( آیت الله امینی، خطبه های نماز جمعه قم، 14 آذر .76)از طرفی در اصل مذکور، پیش بینی شورای رهبری نیز شده بود. اصل یکصد و هفتم قانون اساسی، مجلس خبرگان را مکلّف می کرد تا در صورت نیافتن مرجعی دارای ویژگی ها و برجستگی های خاص برای رهبری، از میان مراجع سه یا پنج مرجع واجد شرایط رهبری را به عنوان اعضای شورای رهبری، تعیین و به مردم معرفی کنند.تشکیل اجلاس اضطراریهنوز کار بازنگری قانون اساسی به اتمام نرسیده بود که بنیان گذار انقلاب اسلامی ندای حق را لبیک گفته و جهان اسلام را با مرگ خود داغدار فرمودند. پس از ارتحال امام خمینی(ره)، در شامگاه سیزدهم خرداد 1368، مجلس خبرگان رهبری با تشکیل یک اجلاس اضطراری در همان شب، مسأله تعیین رهبر یا اعضای شورای رهبری را به بحث گذاشت. از آنجا که کار بازنگری و اصلاح قانون اساسی همچنان در جریان و اعتبار قانون اساسی مصوب سال 1358 نیز به قوت خود باقی بود، می بایست ساز و کاری درباره رهبری، در چارچوب همان اصول اتخاذ گردد، لکن در خصوص شرط مرجعیت، مجلس خبرگان، براساس نامه حضرت امام به آیت الله مشکینی، در اولین اقدام، این شرط را از میان برداشت و به همان اجتهاد مطلق بسنده کرد.مرحله تعیین مصداقبه این ترتیب مرحله ای دشوارتر که تعیین مصداق بود، پیش روی خبرگان قرار گرفت. در این مرحله تعدادی از نمایندگان مجلس خبرگان، برخی از مراجع عظام تقلید را پیشنهاد کردند که به دلیل حساسیت موضوع رهبری، دشواری ها و پیچیدگی های عالم سیاست، آن هم در جهان پیچیده کنونی، با استقبال خبرگان روبرو نشد . از آنجا که در بحث شورای رهبری، یکی از شخصیت های مورد توجه خبرگان، شخص حضرت آیت الله خامنه ای بود، در این مرحله نیز با هدایت الهی، قلب ها به سوی ایشان معطوف و پیشنهاد رهبری ایشان، مطرح گردید که به رغم مخالفت صریح و شدید معظم له، این پیشنهاد به رأی گذاشته شد که در نتیجه آن، حضرت آیت الله خامنه ای با اکثریت قاطع خبرگان امّت، به زعامت و رهبری انقلاب پس از امام خمینی(ره) برگزیده شدند. مقام معظم رهبری، نحوه این انتخاب تاریخی و وضعیت روحی خود در آن شرایط حساس را چنین تشریح می کنند:«آنچه که در خصوص تعیین رهبر واقع شد و بار این مسئولیت، بر دوش بنده کوچک ضعیف حقیر گذاشته شد؛ برای خود من حتی یک لحظه و یک آن از آنات گذشته زندگی، متوقع و منتظر نبود. اگر کسی تصوّر کند که در طول دوران مبارزه و بعدها در طول دوران انقلاب و مسئولیت ریاست قوه اجرایی، حتی یک لحظه در ذهن خودم خطور می دادم که این مسئولیت به من متوجه خواهد شد، قطعاً اشتباه کرده است. من همیشه خودم را نه فقط از این منصب بسیار خطیر و مهم، بلکه حتی از مناصبی که به مراتب پایین تر از این منصب بوده است - مثل ریاست جمهوری و دیگر مسئولیت هایی که در طول انقلاب داشتم - کوچک تر می دانستم... البته در آن ساعات بسیار حساسی که سخت ترین ساعات عمرمان را گذراندیم و خدا می داند که در آن شب شنبه و صبح شنبه چه بر ما گذشت؛ برادرها از روی مسئولیت و احساس وظیفه، با فشردگی تمام، فکر و تلاش می کردند که چگونه قضایا را جمع و جور کنند، مکرر از من به عنوان عضو شورای رهبری اسم می آوردند، که البته در ذهن خودم آن را رد می کردم؛ اگر چه به نحو یک احتمال، برایم مطرح می شد که شاید واقعاً این مسئولیت را به من متوجه کنند. در همان موقع، به خدا پناه بردم و روز شنبه، قبل از تشکیل مجلس خبرگان با تضرع و توجه و التماس، به خدای متعال عرض کردم: پروردگارا! تو که مدبّر و مقدر امور هستی؛ چون ممکن است به عنوان عضوی از مجموعه شورای رهبری، این مسئولیت متوجه من شود؛ خواهش می کنم اگر این کار ممکن است اندکی برای دین و آخرت من زیان داشته باشد، طوری ترتیب کار را بده که چنین وضعیتی پیش نیاید. واقعاً از ته دل می خواستم که این مسئولیت متوجه من نشود. هر چه تلاش کردم نتیجه نداد بالاخره در مجلس خبرگان، بحث هایی پیش آمد و حرف هایی زده شد که نهایتاً به این انتخاب منتهی شد. در همان مجلس، کوشش و تلاش و استدلال و بحث کردم تا این کار انجام نگیرد؛ ولی انجام گرفت و این مرحله گذشت. من، همین الان خودم را یک طلبه معمولی و بدون برجستگی و امتیازی خاص می دانم؛ نه فقط برای این شغل با عظمت و مسئولیت بزرگ، بلکه - همان طور که صادقانه گفتم - برای مسئولیت های به مراتب کوچک تر از آن، مثل ریاست جمهوری و کارهای دیگری که در طول این ده سال داشتم؛ امّا حالا که این بار را روی دوش من گذاشتند، با قوّت خواهم گرفت؛ آنچنان که خدای متعال به پیامبرانش توصیه فرمود: «خذها بقوه » برای این مسئولیت، از خدا استمداد کردم و باز هم استمداد می کنم و هر لحظه و هر آن، در حال استمداد از پروردگار هستم تا بتوانم این مسئولیت را در حد وسع خود - که تکلیف هم بیش از وسع نیست - با قدرت و قوت و حفظ شأن والای این مقام، حفظ کنم و انجام بدهم. این، تکلیف من است که امیدوارم ان شاءالله مشمول لطف و ترحم الهی و دعای ولی عصر(عج) و مؤمنان صالح باشم. »( مقام معظم رهبری ، 12 / 4 / 68 در جمع ائمه جمعه سراسر کشور به اتفاق مجلس خبرگان رهبری.)مقام معظم رهبری چند سال بعد به مناسبتی با اشاره به این موضوع، می فرماید: «بعد از رحلت امام (ره)، در آن روز اول که در مجلس خبرگان شرکت کردند، بنده هم عضو مجلس خبرگان بودم و بالاخره اسم این بنده حقیر به میان آمد و بحث کردند چه کسی را انتخاب کنیم و اتفاق کردند بر این که این موجود حقیر ضعیف را به این منصب خطیر انتخاب بکنند. من فعالیت کردم. مخالفت جدی کردم، نه این که می خواستم تعارف بکنم، خدا خودش می داند که در دل من، در آن لحظات چه می گذشت. رفتم آنجا ایستادم و گفتم: آقایان صبر کنید، اجازه بدهید! - این ها همه ضبط شده و موجود است، هم تصویر و هم صدای آن هست - شروع کردم به استدلال که من را برای این مقام انتخاب نکنید. هر چه اصرار کردم، قبول نکردند. هر چه من استدلال کردم، آقایان مجتهدین و فضلایی که در آنجا بودند، استدلال های مرا جواب دادند. من قاطع بودم که قبول نکنم؛ ولی بعد دیدم چاره ای نیست. چرا چاره ای نبود؟ زیرا به گفته افرادی که من به آنها اطمینان دارم، این واجب، در من متعین شده بود؛ یعنی اگر من این بار را برنمی داشتم، این بار زمین می ماند. این بود که گفتم: قبول می کنم. چون دیدیم بار بر زمین می ماند، برای این که بار بر زمین نماند، آن را برداشتم. اگر کس دیگری آنجا بود یا من می شناختم که ممکن بود این بار را بردارد و دیگران هم او را قبول می کردند، یقیناً من قبول نمی کردم که این بار را بردارم. بعد هم گفتم: پروردگارا! توکل بر تو و خدا هم تا امروز کمک کرد. »( معظم رهبری، 23 آذر 1373، در دیدار عمومی به مناسبت روز ولادت با سعادت حضرت امام جواد (ع).) ملاک های این انتخاب تاریخیمهم ترین ملاک های مجلس خبرگان رهبری برای این تصمیم خطیر، عبارت بودند از: .1 صلاحیت علمی لازم معظم له برای افتاء در تمامی ابواب فقه ، .2 عدالت و تقوای لازم برای رهبری امت اسلام، .3 بینش عمیق سیاسی، شجاعت، تدبیر، توان مدیریتی بالا و یک دهه تجربه بسیار ارزشمند در سطوح بالای مدیریتی که 8 سال ریاست جمهوری در سخت ترین شرایط جنگی، از جمله آنها بود. افزون بر همه اینها، نظر صریح و بی پرده بنیان گذار انقلاب اسلامی نسبت به صلاحیت کامل معظم له برای تصدی امر رهبری که با شهادت تعدادی از افراد امین و مورد اعتماد امام به اثبات رسیده بود، خبرگان را در این تصمیم دلگرم تر نمود. در همان جلسه بود که حضرت آیت الله موسوی اردبیلی، ریاست قوه قضائیه، حاج سید احمد آقا خمینی؛ و نیز حجه الاسلام والمسلمین هاشمی رفسنجانی که همگی از یاران نزدیک و امین امام راحل بودند، شهادت دادند که بارها از زبان امام جملاتی را شنیدند که صراحت در صلاحیت حضرت آیت الله خامنه ای برای رهبری داشت. آقای هاشمی رفسنجانی در یکی از سخنان خود، با اشاره به نخستین جلسه ای که برای حل مشکل قائم مقام رهبری در محضر امام برگزار شده بود و در آن جلسه سران سه قوه و حاج احمد آقا خمینی؛ و آقای مهندس میرحسین موسوی (نخست وزیر وقت) هم حضور داشتند، می گوید: «رهبری آیت الله خامنه ای را اولین بار امام مطرح فرمودند، در حالی که هیچ کدام از ما اساساً تصوری از این موضوع نداشتیم. »( آقای هاشمی رفسنجانی، خطبه های نماز جمعه تهران، 7 آذر .1376)ایشان همچنین اضافه می کند: مسأله دوم ما این بود که کسی را [برای رهبری بعد از امام] نداشتیم. یکی از بحث ها، همان جا همین بود که در آن جلسه ما گفتیم که خوب چه کسی؟ ما که آقایان را می شناسیم، ما که علمأ را می شناسیم، ما که همکارانمان را می شناسیم، چنین چیزی نمی شود. در آن جلسه بود که ایشان (امام خمینی ره) فرمودند: «همین آقای خامنه ای» به هر حال اولین بار امام فرمودند، ما اصلاً چنین تصوری نداشتیم، برای ما که غیرمنتظره بود و برای شخص رهبری هم اصلاً شوک آور بود. »( همان. ) همچنین ایشان در مجلس خبرگان رهبری در سال 68 در حضور شاهدان این قضیه را نقل می کند : در قضایای مهدی هاشمی همراه با آقایان خامنه ای، موسوی اردبیلی و میرحسین موسوی خدمت امام(رحمه الله) رسیدیم و سید احمد خمینی نیز حضور داشت، در آنجا به امام گفتیم: شما با اقدامات خود ما را درباره رهبری آینده در بن بست قرار می دهید. امام با اشاره به آقای خامنه ای فرمود: «در میان شما کسی است که شایسته رهبری است و شما در بن بست قرار نخواهید گرفت».همچنین، مرحوم حجه الاسلام والمسلمین حاج احمد آقا خمینی؛ یار و امین امام راحل (ره)، در حضور خبرگان ملت فرمود: وقتی حضرت آیت الله خامنه ای در سفر به کره شمالی بودند، امام گزارش های آن سفر را از تلویزیون می دیدند، آن منظره دیدار از کره، استقبال مردم یا سخنرانی ها و مذاکرات ایشان در آن سفر خیلی برایشان جالب بود و فرموده بودند: «الحق که ایشان شایستگی رهبری را دارند. »( مجله ارزش ها (منتظری از اوج تا فرود)، بهمن 1376، ص .95) او همچنین در یکی از سخنان خود، خطاب به مقام معظم رهبری فرمودند: «حضرت امام بارها از جناب عالی به عنوان مجتهدی مسلم و بهترین فرد برای رهبری نام بردند. »( روزنامه رسالت، 16 خرداد .68)خانم زهرا مصطفوی، صبیه حضرت امام خمینی نیز می گوید: «من مدت ها قبل از برکناری قائم مقام رهبری، شخصاً از محضر امام درباره رهبری پرسیدم و ایشان از آیت الله خامنه ای نام بردند و پرسیدم که آیا شرایط مرجعیت و اعلمیت در رهبری لازم نیست و ایشان نفی کردند و از مراتب علمی ایشان پرسیدم و صریحاً فرمودند که «ایشان اجتهادی را که برای ولی فقیه لازم است، دارد. »( مجله ارزش ها (منتظری از اوج تا فرود)، بهمن 76، ص .80 )پس از انتخاب حضرت آیت الله خامنه ای به رهبری امت اسلامی، استقبال بی نظیری از سوی شخصیت ها، علمای مذهبی و سیاسی و نیز تشکل ها و احزاب صورت گرفت. صدای زنگ کاروان هایی که از دور و نزدیک خود را به جماران می رساندند تا با جانشین آن یار سفرکرده بیعت نمایند، تا ماه ها پس از رحلت امام (ره) همچنان به گوش می رسید. پیام های تبریک مراجع عظام و شخصیت های طراز اوّل علمی و سیاسی و نیز احزاب و گروه ها یادآور صحنه های پرشور و هیجانی بود که در غدیر، نقشی ماندگار از خاطره ها بر جای گذاشت. پس از این انتخاب، مراجع بزرگوار تقلید، علما و شخصیت های مذهبی، سیاسی، فرهنگی و...، هر یک در پیام ها، سخنرانی ها، مصاحبه ها، باتمجید فراوان از این انتخاب، آن را «هدایتی الهی»، «انتخابی شایسته»، «مایه دل گرمی و امیدواری ملت ایران و یأس دشمنان» شمرده، از ایشان با عنوان «شخصیتی ممتاز»، «واجد همه شرایط رهبری» و «صالح ترین فرد برای این منصب» نام بردند پرسش ها و پاسخ هایی درباره مجلس خبرگان رهبری، پیشین.. به عنوان نمونه آیةاللَّه العظمی اراکی(رحمه الله) در پیامی به مقام معظم رهبری فرمودند: «انتخاب شایسته حضرت عالی به مقام رهبری جمهوری اسلامی ایران، مایه دلگرمی و امیدواری ملت قهرمان ایران است» روزنامه جمهوری اسلامی 22/3/68..و آیةاللَّه العظمی گلپایگانی(رحمه الله) در بخشی از پیام خود خطاب به ایشان چنین می نگارد: «از خداوند متعال مسألت دارم که تأییدات خود را بر شما در منصب حساس رهبری جمهوری اسلامی ایران مستدام بدارد» علی مؤمن، قیادة آیةاللَّه الخامنه ای، ص 91. و آیةاللَّه یوسف صانعی نیز چنین بیان می نماید: «آیةاللَّه خامنه ای، نه تنها مجتهد مسلّم می باشد، بلکه فقیه جامع الشرایط واجب الاتباع می باشد» حکایت نامه سلاله زهرا(سلام الله علیها)، ص 225.. و آیةاللَّه العظمی میرزا هاشم آملی نیز چنین بیان داشت: «انتخاب شایسته شما از سوی مجلس خبرگان، موجب امید و آرامش گردید؛ چرا که شما شخصیتی متفکر، عارف به اسلام و صاحب درایت و تدبیر هستید» قیادة آیةاللَّه الخامنه ای، پیشین، ص 92.. (لوح فشرده پرسمان، اداره مشاوره نهاد رهبری، کد: 5/100117263) .

پرسمان دانشگاهیان

مرجع:

ایجاد شده در 1401/03/25

لینک کوتاه