دانشجوی گرامی پیش از پرداختن به رابطه ایران و آمریکا لازم است به عنوان مقدمه به اطلاع برسانیم که پیشینه روابط ایران و آمریکا به دوران امیر کبیر و سیاستی که امیر کبیر در عرصه ارتباطات بین المللی اتخاذ کرده بود باز می گردد در آن مقطع تاریخی که البته به دلیل در پیش گرفتن سیاست انزوا از سوی ایالات متحده آمریکا هنوز ماهیت استکباری و امپریالیستی آن آشکار نشده بودو با توجه به اینکه امیر کبیر نه به روسها اطمینان داشت نه به انگلیسی‌ها اعتماد و لذا به میرزا محمدخان کارگزار ایران در استانبول نامه نوشت تا با نماینده سیاسی امریکا در آن شهر وارد گفتگو شده و قراردادی را منعقد نماید.

دانشجوی گرامی پیش از پرداختن به رابطه ایران و آمریکا لازم است به عنوان مقدمه به اطلاع برسانیم که پیشینه روابط ایران و آمریکا به دوران امیر کبیر و سیاستی که امیر کبیر در عرصه ارتباطات بین المللی اتخاذ کرده بود باز می گردد در آن مقطع تاریخی که البته به دلیل در پیش گرفتن سیاست انزوا از سوی ایالات متحده آمریکا هنوز ماهیت استکباری و امپریالیستی آن آشکار نشده بودو با توجه به اینکه امیر کبیر نه به روسها اطمینان داشت نه به انگلیسی‌ها اعتماد و لذا به میرزا محمدخان کارگزار ایران در استانبول نامه نوشت تا با نماینده سیاسی امریکا در آن شهر وارد گفتگو شده و قراردادی را منعقد نماید. حاصل این مذاکرات که در اکتبر 1851 برابر ذی‌‌الحجه 1267 به امضاء رسید پیمان دوستی و کشتیرانی ایران و امریکا بود. این معاهده به آمریکا اجازه می‌داد تا حضور رسمی خود در خلیج فارس را تثبیت و کنسولگری خود را در بوشهر تاسیس نماید. امتیازی که پیش از این فقط انگلیسی‌ها از آن بهره‌مند بودند. اما با مرگ امیرکبیر که یک ماه پس از امضای این معاهده اتفاق افتاد، این قرارداد نیز به مرحله اجرا در نیامد. پس از مرگ امیرکبیر و در زمان صدارت آقاخان نوری، انگلیسی‌ها بار دیگر با تحمیل معاهده پاریس بخش دیگری از خاک ایران یعنی افغانستان را جدا کردند به همین منظور ناصرالدین شاه به دیپلمات‌های ایران مقیم اروپا، میرزا قاسم خان والی در پترزبورگ، میرزا احمدخان خویی در استانبول، و جان داوودخان در وین، دستور داد تا زمینه‌های برقرار مجدد روابط با امریکا را بررسی کرده و با ماموران سیاسی این کشور تماس حاصل نمایند. نتیجه این ملاقاتها این شد که دولت آمریکا درخواست دولت ایران را پذیرفته و معاهده‌ای را جهت همکاری مشترک به امضاء رساندند اما نه در وین یا استانبول بلکه در پیترزبورگ تا از چشمان انگلیس و فرانسه بدور بوده و خللی در مذاکرات ایجاد نشود. پس از امضای همین معاهده بود که دولت ایران از دولت امریکا خواست تا سفارت خود را در ایران افتتاح کند (1856). هدف ایران حضور نمادین دولت امریکا در ایران بود تا مثلا سدی در برابر مطامع روسی انگلیسی باشد. کنگره آمریکا نیز استقبال کرده مجوز افتتاح را صادر نمود. مورخان آغاز روابط رسمی دو کشور را به سال غریص می‌دانند. غریص در ابجد یعنی سال 1300 هجری قمری و این‌ همان سالی است که اولین سفیر آمریکایی پس از افتتاح سفارت این کشور در تهران وارد ایران شد. (خبرگزاری فارس مقاله ویژه سی سالگی تصرف لانه جاسوسی آمریکا نگاهی به تاریخچه روابط ایران و آمریکا) اما همانگونه که اشاره شد روابط دو کشور به دلیل در پیش گرفتن سیاست انزوا از سوی ایالات متحده آمریکا همچنان به عنوان روابط دو کشور عادی که دخالتی در امور یکدیگر ندارند پیگیری می شد و جز موارد اندکی از برخی برخوردهایی که به ویژه در دوران رضاخان بین دو کشور به وجود آمد نکته قابل توجهی در روابط دو کشور به چشم نمی خورد اما مهمترین مقطعی که به آغاز دخالت آمریکا در امور داخلی ایران منجر شد دوران جنگ جهانی دوم بود که طی آن آمریکا نیز از سیاست انزوای خویش دست برداشته و سیاستی فعالانه در سطح جهان به منظور استیلا بر کل جهان و جایگزینی به جای استعمارگران کهنه کاری همچون انگلیس و روسیه و سایر دول غربی اتخاذ نموده بود . در این مقطع تاریخی آمریکا که به همراه متفقین پس از کنار زدن رضاشاه از قدرت از شاه جوان حمایت می کرد به مرور پای خویش را در عرصه تحولات داخلی کشور ایران باز کرده و زمینه را برای انجام بزرگترین کودتای تاریخ ایران و بسط دیکتاتوری محمد رضاشاه فراهم نمود که نتیجه آن استعمار غیر مستقیم کشور ایران به دنبال وقایع پس از کودتای 28 مرداد 1332 توسط ایالات متحده آمریکا بود که نقش این کشور در طراحی و اجرای این کودتا به قدری واضح بود که حتی وزیر امور خارجه آمریکا مادلین آلبرایت حدود 50 سال پس از کودتا رسما به دخالت دولت متبوعش در کودتا اعتراف کرده و اسنادی که پس از سالها توسط وز ارت خارجه آمریکا و انگلیس از طبقه بندی سری و فوق سری خارج شده و انتشار عمومی یافته نیز موید همین مطلب می باشد . اما در باره پاسخ به سوال اصلی شما نیز لازم است گفته شود اولا قطع روابط سیاسی و دیپلماتیک میان ایران و آمریکا توسط آمریکا ییها انجام شده است با این توضیح که جیمی کارتر رئیس جمهور امریکا در شامگاه 18 فروردین 1359 طی دستوری قطع روابط سیاسی و بازرگانی با جمهوری اسلامی ایران را اعلام کرد. بنابر این قطع رابطه از سوی جمهوری اسلامی ایران انجام نشده است تا جمهوری اسلامی ایران پیش قدم برقراری مجدد روابط میان دو کشور گردد ثانیا پیشینه روابط ایران و آمریکا در دوران پیش از انقلاب اسلامی و نیز خصومتهایی که پس از انقلاب اسلامی ایران با نظام مردمی جمهوری اسلامی ایران در پیش گرفته بود و بالاتر از همه تجربه عملکرد این کشور در کشورهای مخالف خود در سایر نقاط جهان نشان داد که تداوم قطع رابطه نه تنها بر خلاف منافع ملی کشور ما نبوده است بلکه کاملا در راستای دفاع از منافع ملی ما بوده و امروزه نیز تلاشهای ایالات متحده برای برقراری رابطه با کشورما در واقع ناشی از نیازی است که این کشور به منظور حضور مستقیم خویش در عرصه داخلی کشور ما و سازماندهی مستقیم به جریانات حامی فروپاشی از درون نظام اسلامی احساس می کند همچون توطئه هایی که این کشور برای سرنگونی دولتهای مخالف خویش در سطح دنیا با استفاده از حضور مستقیم در این کشورها در طول تاریخ معاصر انجام داده اند . برای روشن شدن این سخن دو مساله بایستی تبیین شود اول اینکه رژیم ایالات متحده آمریکا به دنبال خروج از سیاست انزوا در اوایل قرن بیستم میلادی و به ویژه در شرایط پس از جنگ جهانی دوم که اکثر کشورهای درگیر در جنگ دچار زیانهای اقتصادی فراوان شده بودند و با توجه به اینکه این کشور به دلیل موقعیت جغرافیایی که داشت از عرصه اصلی نبردها دور مانده بود تبدیل به قدرتمند ترین دولتی شد که در عین حال کمترین آسیب را از جنگ به خود دیده بود و حتی طرحهایی برای بازسازی اروپا ارائه نمود و تلاش نمود تا به تنهایی بار استعمار گری کلیه دولتهای استعماری را یک تنه بر دوش بکشد و به همین منظور سیاست های امپریالیستی خویش را که مبتنی بر دخالت در اقصا نقاط جهان به بهانه مبارزه با کمونیسم بود به مرحله اجرا در آورد و در این راستا از هیچ یک از پلیدترین اقدامات خودداری ننمود . در همین راستا جنایاتی که دولت ایالات متحده آمریکا در طی این مدت نسبت به ملتهای جهان انجام نموده است روی جنایتکارترین چهره های منفور تاریخ جهان را سفید نموده است به ویژه که اقدامات این دولتمردان با عنوان مفاهیمی زیبا همچون آزادی ، حقوق بشر و ... انجام می پذیرفت و با توجه به اینکه سازمانهای بین المللی نیز ابزار دست خود او بوده و رسانه های بین المللی نیز همگی توجیه گران همین قدرت نو ظهور و سیاستهای آن بودند لذا به راحتی از کنار این همه بار جنایت گذر می شد . به عنوان مثال اولین تهاجم اتمی به انسانها توسط ایالات متحده آمریکا انجام شد که طی آن در چند لحظه حدود دویست هزار نفر از مردم بی گناه نیست و نابود شدند و یا در جریان تهاجم به ویتنام آمریکا علاوه بر بر جای گذاشتن بیش از یک میلیون قربانی در این کشور چنان بلایی بر سر این کشور در آورد که زمینهای کشاورزی آن تا سالهای سال قابل استفاده نباشد و هنوز هم عوارض بمبهای به کار گرفته شده در جریان این تهاجمات پس از 40 سال در نسل های مختلف قربانی می گیرد و جالب است که شدت جنایتهایی که توسط آمریکایی ها در این کشور کوچک انجام شد به اندازه ای زیاد بود که سروصدای خود آمریکاییها را در آورده و در دهه 80 میلادی شاهد ساخت فیلمهایی در آمریکا بودیم که جنایات سربازان آمریکایی ها را در این کشور نشان می داد و به قول معروف آش آن قدر شور بوده که صدای آشپز را هم در آورده بود . علاوه بر این دو مثال دهها نمونه تهاجم توسط این دولت به ملتهای مختلف جهان انجام شده است که برای مطالعه بیشتر می توانید به منابع موجود از جمله کتاب خواندنی دولت خودسر اثر ویلیام بلوم که در ایران نیز ترجمه شده است مراجعه فرمایید . در حال حاضر نیز این دولت با توجه به سیاستهای کلی خویش که در راستای ایجاد امپراتوری عظیم جهانی بامحوریت آمریکا طراحی شده است در بخشهای مختلف دنیا که با سیاستهای این کشور مغایرتی داشته باشد دخالت می کند که علاوه بر تهاجمات نظامی و برخوردهای مهمترین و جدید ترین نمونه های آن می باشد . ثانیا علاوه بر اقداماتی که این کشور در سطح جهان انجام داده است کارنامه این کشور در قبال ایران چه در پیش از پیروزی انقلاب اسلامی ایران و چه پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران پر است از خیانتها و جنایتهایی که در حق ملت ایران روا داشته شده است که به برخی از مهمترین آنها در این جا اشاره می نماییم :· طراحی و اجرای کوتای 28مرداد و ساقط کردن دولت کمابیش مردمی مصدق که مهمترین نمود نخستین دخالتهای ایالات متحده در امور داخلی کشور ما به شمار می رود و متجر به تحکیم پایه های استبداد محمد رضا شاه در ایران شد . · حمایت بی دریغ از جنایتهای شاه در طی 25 سال پس از کودتا و چراغ سبز نشان دادن به شاه برای سرکوب اعتراضات مردم ایران و کشتارهای فجیع مردم ایران به ویژه در ماهها و روزهای منتهی به پیروزی انقلاب اسلامی به گونه ای که حتی در روزهای منجر به پیروزی انقلاب اسلامی قصد انجام کودتا و قتل عام وسیع مردم و به ویژه رهبران انقلاب اسلامی و در راس آنها امام خمینی را داشتند که این کودتا به لطف خدا در نطفه خفه شد اما اسناد آن از جمله خاطرات ژنرال هایزر با عنوان ماموریت در تهران گواه این مطلب می باشد . · اهانت به ملت ایران که از جمله نمودهای آن گرفتن حق توحش و نیز فشار بر شاه برای تصویب قوانینی از جمله کاپیتولاسیون و سرکوبی منتقدان آمریکا در ایران از جمله روحانیت می باشد .· حمایت از شاه پس از خروج از کشور و پناه دادن به سلطنت طلبانی که علاوه بر غارت اموال ملت ایران دستشان به خون این ملت آلوده بود . · توطئه برای سرنگونی و شکست انقلاب اسلامی از آغازین روزهای پیروزی انقلاب اسلامی که مهمترین جلوه آن طراحی انواع کودتاها و حمایت از گروهکهای تجزیه طلب و ... بود .· حمایت از گروهکهای تروریستی ، اقدامات تروریستی آنان و پناه دادن به آنان پس از طرد آنان از سوی ملت ایران به گونه ای که به عنوان مثال هنوز مخوفترین گروهک تروریستی یعنی سازمان مجاهدین خلق (منافقین) که با توصیه مسئولین آمریکایی در این کشور گاه با نام های دیگری غیر از نام این سازمان فعالیت می کنند در حوالی ساختمان وزارت خارجه آمریکا دارای دفاتر متعدد بوده و هر از چند گاهی به بهانه های مختلف گردهما یی هایی بر علیه نظام اسلامی بر گزار می کنند که در آن ها معمولا مقامات رسمی ایالات متحده شرکت و حتی به ایراد نطق می پردازند .· انواع حمایت ها از هر گروهی که به نوعی بانظام جمهوری اسلامی مشکلی داشته باشد ولو اینکه زمانی خود جزء هواداران و منتسبان نظام اسلامی و از جمله دشمنان آمریکا بوده باشد .· تحریک صدام برای بر پا کردن جنگ تحمیلی علیه ایران که منجر به شهادت نزدیک به نیم میلیون نفر از ملت ایران از جمله بهترین جوانان این ملت شده و باعث بروز خسارتهای جبران ناپذیر فراوانی شد که مهمترین آن اخلال در روند پیشرفت کشور بود .· حمایت علنی از صدام و به ویژه در اختیار قرار دادن انواع امکانات پیشرفته از جمله انواع سلاحهای کشتار جمعی و حتی ورود مستقیم به جنگ با ایران در ماههای منتهی به پایان جنگ که از جمله مهمترین آنها جنگ نفتکش ها و حمله به جزیره خارک و ... را می توان نام برد و در طی این مدت دست به اقدامات خصمانه دیگری نیز زد که شاید مهمترین آنها حمله نظامی به هواپیمای مسافربری کشورمان باشد که طی آن حدود 300 تن از شهروندان بی گناه کشورمان مظلومانه به شهادت رسیدند . · سالها تحریم بر علیه ایران که فارغ از موثر بودن یا بی تاثیر بودن آن نشاندهنده نهایت تخاصم یک کشور نسبت به کشور دیگر می باشد . · بلوکه کردن اموال و دارایی های ایران و برداشت غیر قانونی از آنها به بهانه های مختلف · حمایت از هر گونه توطئه ای که بر علیه ملت ایران توسط بدخواهان طراحی می شود به ویژه حمایت از فتنه های گوناگونی که درطول تاریخ انقلاب اسلامی ملت از سر گذرانده که آخرین نمونه آن حمایت رسمی و علنی دولتمردان کاخ سفید از فتنه های پس از انتخابات 88 بود که طی آن حتی رئیس جمهور آمریکا شخصا وارد عمل شده و به حمایت از قانون شکنان و آشوبگران پرداخت . · سنگ اندازی در مسیر توسعه و پیشرفت ایران اسلامی از طریق تحریم بر علیه جمهوری اسلامی ایران و ممنوعیت ورود بسیاری از تجهیزات مورد نیاز در عرصه توسعه تکنولوژیکی و مهمتر از همه سنگ اندازی در راه رسیدن ایران به حقوق خویش در زمینه فناوری هسته ای · دخالت در امور داخلی کشورمان به ویژه با بهانه قرار دادن مسائلی همچون حقوق بشر و ... با وجود اینکه خود این کشور با داشتن پرونده هایی همچون جنایتهای فراوان بر علیه ملتهای جهان ، پرونده زندان گوانتانامو و ابوغریب و سایر زندانهای مخفی در اروپا ، بدرفتاری و قتل های مکرر رنگین پوستان در این کشور و صدها جنایت دیگر بر علیه بشریت بزرگترین ناقض حقوق بشر می باشد · و .... . بنابر این با توجه به اینکه اولا دولت ایالات متحده آمریکا دولتی است جنایتکار که ذره ای در برخورد با کشورهای دیگر دارای حسن نیت نبوده و در راستای رسیدن به منافع خویش از هیچ اقدامی حتی جنایت بر علیه بشریت دریغ نمی کند و ثانیا پرونده آن در قبال ملت ایران نیز پرونده سیاهی است که در آن اثری از حسن نیت و در نظر گرفتن منافع ملت ایران به چشم نمی خورد ، و ثالثا مروری بر سابقه روابط آمریکا با ایران در زمان پهلوی و خیانت ها و عقب ماندگی هایی که از ناحیه این رابطه بر کشور ما تحمیل شد و همچنین در ابتدای انقلاب و کارشکنی های سفارت آمریکا در ایران ، با صراحت تمام می توان ادعا کرد ارتباط با این کشور ذره ای همراستا با منافع ملی ایران نمی باشد مگر اینکه این کشور رفتارهای خصمانه خویش را کنار گذاشته و حسن نیت خویش را نشان دهد که در آن صورت این کشور نیز همچون سایر کشورهای جهان خواهد بود که جمهوری اسلامی ایران با آنان با در نظر گرفتن سه محور اصلی سیاست خارجی یعنی عزت ، حکمت و مصلحت روابط دیپلماتیک برقرار کرده است و اساسا از منظر سران و دولتمردان جمهوری اسلامی نیز قطع رابطه ایران و آمریکا امری دائمی نبوده و منوط به تغییر رفتار دولتمردان آمریکا که مسبب این قطع ارتباط می باشند شده است چنانکه امام خمینی در سخنانی ضمن اشاره به جنایتهای آمریکا و برخی تلاشهایی که برای برقراری ارتباط ایران با آمریکا انجام می شود چنین فرموده بودند : «اینها می خواهند یک هیاهو راه بیندازند تا با آمریکا روابط داشته باشیم .... و ما تا آخر ایستاده ایم و با آمریکا روابط ایجاد نخواهیم کرد مگر این که آدم بشود و از ظلم کردن دست بردارد » همین موضع گیری و لزوم تغییر در سیاستهای ظالمانه دولتمردان ایالات متحده آمریکا به منظور قراری رابطه با این کشور در دیدگاههای کلیه مسئولان ارشد نظام اسلامی پس از امام خمینی نیز بارها و بارها تکرار شده است . بدیهی است که در صورت تغییر رفتار دولتمردان ایالات متحده در قبال ملتها ماهیت این کشور از یک کشور امپریالیست به کشوری همچون دهها کشور دیگر جهان تغییر خواهد یافت که ارتباط با آن نه تنها مغایر منافع ملی نخواهد بود بلکه کاملا در راستای منافع ملی کشور خواهد بود اما طبیعی است که ارتباط با کشوری که هم جنایتکار است و هم بر جنایتهای خویش اصرار دارد نمی تواند در راستای منافع ملی باشد به عنوان مثال اگر فرض شود روزی شخصی همچون بن لادن که امروزه به عنوان یکی از نمادهای جنایت و ترور در جهان مطرح می شود در افغانستان به حکومت برسد و جمهوری اسلامی ایران بخواهد با این کشور ارتباط برقرار نماید همگان این امر را مورد نکوهش قرار خواهند داد چرا که ارتباط سیاسی با مظهر جنایت و ترور مغایر منافع ملی ما می باشد و این در حالی است که برخی ارتباط با بزرگترین مظهر جنایت و آدمکشی در سطح جهان را - که به برخی از نمونه رفتارهای جنایتکارانه آنها در بالا اشاره شد – در راستای منافع ملی قلمداد می کنند در حالی که در مثال اول ما دولتی مثل دولت بن لادن (به فرض اینکه تمامی داستانها در باره او و دشمنی آن با آمریکا راست بوده و حوادثی همچون 11 سپتامبر نیز کار عوامل وی باشد) متهم به کشتن چند هزار انسان است (هر چند حتی کشتن یک انسان نیز گناهی نابخشودنی می باشد ) اما سردمداران ایالات متحده آمریکا متهم به نابودی میلیونها انسان کره زمین هستند که تنها در یک نمونه در ویتنام بیش از یک میلیون نفر انسان بی گناه صرفا به خاطر مخالف بودن با سیاستهای این کشور قتل عام شدند . و یا امروزه در عراق حضور اشغالگران با بهانه های واهی در این کشور منجر به کشتار صدها هزار انسان بی گناه عراقی شده است اما به دلیل قرار داشتن امپراتوری رسانه ای در اختیار آمریکا ظاهرا قبح ارتباط با چنین دولت جنایتکاری در پس پرده فرو می رود . نتیجه اینکه اولا با توجه به پرونده سیاه عملکرد آمریکا در سطح جهان و ایران و نیز نیات استعماری این کشور و سیاستهای امپریالیستی که در قبال ملتهای دیگر و به ویژه ملت ایران اتخاذ می کند ارتباط با این کشور نه تنها در راستای منافع ملی کشور نمی باشد بلکه کاملا مغایر با منافع ملی کشور ما می باشد و ثانیا با توجه به اینکه سیاست خارجی کشور ما بر محور سه اصل عزت حکمت و مصلحت بنا شده است در صورتی که رفتار خصمانه و حاکی از روحیه امپریالیستی دولتمردان ایالات متحده تغییر یافته و به جای نگاه قلدرمآبانه به ملت ایران همچون سایر کشورها نگاه دوستانه و توام با حسن نیت داشته و به جبران گذشته بپردازند جمهوری اسلامی ایران با در نظر گرفتن سه اصل مذکور مشکلی از جهت ارتباط با این کشور نخواهد داشت . دوست عزیز در پایان ضمن آرزوی موفقیت برای شما به منظور مطالعه هر چه بیشتر با موضوع ارتباط ایران و آمریکا چند کتاب خدمت شما معرفی می گردد : 1. ایران و آمریکا (حسن واعظی) نشر انتشارات سروش2. ایران و آمریکا ،‌ امام خمینی و تبیین سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران (به اهتمام سید علی بنی لوحی) نشر موسسه فرهنگی دانش و اندیشه معاصر3. آمریکا دنیا را به کدام سو می برد ؟ (به کوشش بنیاد فرهنگی پژوهشی غرب شناسی) نشر انتشارات سروش (لوح فشرده پرسمان، اداره مشاوره نهاد رهبری، کد: 6/100126390) .

پرسمان دانشگاهیان

مرجع:

ایجاد شده در 1401/03/25

لینک کوتاه