تخمین زمان مطالعه: 6 دقیقه
خداوند در قرآن کریم در داستان اصحاب کهف میفرماید: «و دلهایشان را محکم ساختیم در آن موقع که قیام کردند و گفتند: «پروردگار ما، پروردگار آسمانها و زمین است. هرگز غیر او معبودی را نمیخوانیم که اگر چنین کنیم، سخنی بگزاف گفتهایم».[1]
این آیه در مقام بیان چگونگی هدایت و توفیق اصحاب کهف است.[2] اصحاب کهف در جامعهای میزیستند که آیین آنان شرک و بتپرستی بود. این گروه خداپرست مجبور بودند که به ظاهر مجالس خود را به تقیه برگزار نمایند. عدهای از این خداپرستان از درباریان پادشاه و از اشراف جامعه بودند و در مورد نارضایتی از محیط شرک و پنهان نمودن عقیده خودشان به طور نهانی با یکدیگر مذاکراتی داشتند و سرانجام تصمیم گرفتند که در مجالس آنان برخیزند و صریحاً اظهار خداپرستی نمایند و از شرک و مرام پادشاه و مردم آن سرزمین اعلام بیزاری نمایند.
پروردگار نیز دلهای آنان را از هر گونه تزلزل و بیم خطر ایمن داشت. بر این اساس دستجمعی از مجالس آنان برخاسته و صریحاً مرام خداپرستی و یکتاپرستی را اعلام نمودند و فریاد برآوردند معبود ما جهان آفرین است که آسمان و زمین را آفریده و زمام تدبیر جهان در حیطه قدرت او است. و بدین سان شعار خداپرستی خود را در به طور جمعی به مردم اعلام نمودند: «لَنْ نَدْعُوَا مِنْ دُونِهِ إِلهاً». به صراحت از آیین بتپرستی بیزاری نموده و اظهار داشتند که هرگز جز آفریدگار جهان را که تدبیر نظام یکنواخت آن در حیطه قدرت توانای او است، پرستش ننموده و نمینماییم.[3] چنانچه دعوت و الزام پادشاه و مرام بتپرستی را بپذیریم، اندیشه باطل و سخنان بیهودهای را پیروی نمودهایم: «لَقَدْ قُلْنا إِذاً شَطَطاً».
در اثر این نهضت در برابر مرام پادشاه و مردم آن سرزمین؛ به دلیل بیم و هراس از اینکه پادشاه در باره آنان حکم قتل صادر نماید، ناگزیر شدند عزلت گزیدند و از معاشرت با مردم و حضور در دربار پادشاهی خودداری نموده و در مجالس آنان به هیچ وجه شرکت ننمایند.
شایان توجه است که خداوند در این آیه؛ نخست بر ایمان آنان صحّه میگذارد و میفرماید: آنان جوانمردانی بودند که به پروردگارشان ایمان داشتند و ما نیز بر هدایت آنان افزودیم.
معلوم میشود که اگر کسی به خدا ایمان داشته باشد و گامی به سوی او بردارد، خداوند با لطف و مرحمت خود بر مراتب هدایت و ایمان او میافزاید و به کمک او میشتابد. این حقیقت در آیات دیگر هم آمده است: «وَ الَّذِینَ اهْتَدَوْا زادَهُمْ هُدیً وَ آتاهُمْ تَقْواهُمْ»؛[4] کسانی که هدایت یافتهاند، خداوند بر هدایتشان میافزاید و روح تقوا به آنان میبخشد.
پس از تأیید ایمان آنان میفرماید: ما دلهایشان را استوار ساختیم و آرامش دادیم به گونهای که آنها به پا خاستند و گفتند: پروردگار ما همان پروردگار آسمانها و زمین است و جز او را نمیخوانیم که اگر چنین کنیم سخنی باطل گفتهایم.
از این آیه فهمیده میشود که اصحاب کهف، ایمان خود را در یک محیط خفقانآور و مخالف اظهار کردهاند و بر ضد کفر حاکم بر آن محیط قیام کردهاند و این زمانی بود که آنها را مجبور کردهاند که بتها را عبادت کنند و آنها در پاسخ، از پروردگار آسمانها و زمین سخن گفتهاند و سخن بتپرستان را رد کردهاند. همچنین از این آیه معلوم میشود که خداوند به لطف خود بر قوّت قلب و شهامت آنها افزوده است، به گونهای که آنها جرأت آنرا پیدا کردهاند که در آن محیط کفر، آشکارا ایمان خود به خدا را بیان کنند و از عواقب کار خود بیم نداشته باشند.
پیامهای آیه
1. جوانمردی و ایمان: همیشه روح توحید با یک سلسله صفات عالی انسانی همراه است، هم از آنها سرچشمه میگیرد و هم در آنها تأثیر متقابل دارد؛ به همین دلیل در داستان اصحاب کهف میخوانیم آنها جوانمردانی بودند که به پروردگارشان ایمان آوردند.
2. امدادهای الهی، در سایه ایمان، وحدت، قیام و توکّل: «رَبَطْنا عَلی قُلُوبِهِمْ إِذْ قامُوا». در چند مورد از پیشتر این سوره این حقیقت به خوبی منعکس است که اگر انسان گامهای نخستین را در راه خدا بردارد، و برای او بپا خیزد، کمک و امداد الهی به سراغ او میشتابد. در یک جا میگوید: آنها جوانمردانی بودند که ایمان آوردند و ما بر هدایتشان افزودیم. در مورد دیگر میگوید: ما دلهای آنها را محکم ساختیم و نیرو و توان بخشیدیم.
آیات دیگر قرآن نیز این حقیقت را به روشنی تأیید میکند. آنجا که میفرماید؛ اگر انسان برای خدا مجاهده کند خدا او را به راه حق هدایت مینماید: «وَ الَّذِینَ جاهَدُوا فِینا لَنَهْدِیَنَّهُمْ سُبُلَنا»؛[5]
میدانیم راه حق راهی است با موانع بسیار و دشواریهای فراوان که اگر لطف خدا شامل حال انسان نشود پیمودن آن تا رسیدن به مقصد کار مشکلی است.
اینرا نیز میدانیم که لطف خداوند بالاتر از آن است که بنده حقجو و حق طلبش را در این مسیر تک و تنها بگذارد.
3. آرامش و پایداری دلها به دست خدا است: «وَ رَبَطْنا عَلی قُلُوبِهِمْ».
4. در برابر انحرافات جامعه، سکوت و نشستن جایز نیست: «إِذْ قامُوا».
5. در راه خدا باید عزم و استقامت نمود: «إِذْ قامُوا».
6. موحّد واقعی، هرگز سراغ شرک نمیرود: «لَنْ نَدْعُوَا مِنْ دُونِهِ إِلهاً».
7. ثمره توحید در ربوبیّت، توحید در بندگی است: «لَنْ نَدْعُوَا مِنْ دُونِهِ إِلهاً».
8. شرک، انحراف فاحشی است که هرگز قابل عفو نیست: «شَطَطاً».[6]
9. خواندن غیر خدا تجاوز از حد و غلو در حق مخلوق و بالا بردن آن تا حد خالق است: «لَقَدْ قُلْنا إِذاً شَطَطاً». [1] . کهف، 14. «وَ رَبَطْنا عَلی قُلُوبِهِمْ إِذْ قامُوا فَقالُوا رَبُّنا رَبُّ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ لَنْ نَدْعُوَا مِنْ دُونِهِ إِلهاً لَقَدْ قُلْنا إِذاً شَطَطا». [2] . گروهی جوانمرد با ایمان بودند که در زمان پادشاهی دقیانوس زندگی میکردند. [3] . حسینی همدانی، سید محمد حسین، انوار درخشان، تحقیق، بهبودی، محمد باقر، ج 10، ص 246- 247، تهران، کتابفروشی لطفی، چاپ اول، 1404ق. [4] . محمد، 17. [5] . عنکبوت، 69. [6] . ر. ک: مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج 12، ص 364- 365، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ اول، 1374ش؛ قرائتی، محسن، تفسیر نور، ج 7، ص 147- 148، تهران، مرکز فرهنگی درسهایی از قرآن، چاپ یازدهم، 1383ش؛ طباطبایی، سید محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ج 13، ص 251، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ پنجم، 1417ق. .
موتور جستجوی پرسش و پاسخ دینی امین
تماس با ما
آدرس : آزمايشگاه داده کاوي و پردازش تصوير، دانشکده مهندسي کامپيوتر، دانشگاه صنعتي شاهرود
09111169156
info@parsaqa.com
حامیان
همكاران ما
کلیه حقوق این سامانه متعلق به عموم محققین عالم تشیع است.