بالاخره حديث «الشقي شقي في بطن امه و السعيد سعيد في بطن امه» صحيح و قابل توجيه است يا چنانکه بسياري از نويسندگان گفته اند مجهول و موضوع مي باشد؟

اين روايت در کتب روائي و متون اسلامي به چندين صورت نقل شده است، يکي به همان ترتيبي که در متن سئوال آمده، و ديگری به اين صورت آمده است که پيامبر اکرم فرمودند: «الشقي من شقي في بطن امه و السعيد من سعد في بطن امه». و با اندکي تفاوت در کافي نيز آمده است: «الشقي من شقي في بطن امه و السعيد من وعظ بغيره و...». در متون ديگر نيز گاهي بخشي و گاهي تمام روايت نقل شده است. براي حديثي که در متن سئوال آمده سندي ذکر نکرده اند ولي از آنجا که برخي آن را از کتاب توحيد شيخ صدوق نقل کرده اند مي توان گفت که همان حديث بوده لکن کلمه «من» از حديث افتاده است. و سند آن عبارت است شيخ صدوق از ابو علي محمد بن احمد (از مشايخ صدوق است) از علي بن محمد بن قتيبه نيشابوري که از افراد مدح شده مي باشد و روايتش مورد قبول است و کشي بر وي اعتماد کرده است. و همچنين اين شخص از دوستان و هم بحثي هاي فضل بن شاذان بوده است. از فضل بن شاذان که از ثقات مشهور و معروف راويان حديث شيعه و از اصحاب ائمه مي باشد، از محمد بن ابي عمير، که وي نيز از راويان موثق و مورد اعتماد بوده و از اصحاب ائمه ـ عليهم السلام ـ به شمار مي رود و از امام موسي بن جعفر، امام جعفر صادق ـ عليهم السلام ـ روايت نقل کرده و از شاگردان آن بزرگواران بود. اما سند روايت کليني به اين ترتيب است که کليني از حميد بن زياد، که از ثقات و راويان مورد اعتماد است، از حسن بن محمد کندي، که نجاشي وي را هم ثقه معرفي کرده، از احمد بن عديس (عبدوس) که نه مدح شده و نه ذم شده، از ابان بن عثمان، که به گفته شيخ طوسي يکي از شش نفري است که صدق گفتارشان براي همه علما ثابت شده است. از ابي الصباح کناني از امام صادق ـ عليه السلام ـ : کناني مي گويد به خدمت امام عرض کردم: اين کلام را (حديث مذکور را) از پيامبر اکرم ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ از علي ـ عليه السلام ـ شنيدم، امام فرمودند: اين قول رسول خداست مي شناسم حضرت فرمودند «شقي کسي است که در شکم مادر شقي است . و سعيد و خوشبخت کسي است که توسط ديگران موعظه و پند پذير باشد». بنابراين حديث از حيث سندي مشکلي ندارد و اگر نگوييم که صحيحه است مي توان گفت، حسن و مقبول است. و از طرفي آنقدر در محافل علمي درباره اين حديث بحث شده است که از احاديث مشهور و پذيرفته شده تلقي مي شود. و در مباحث کلامي و اصولي از اين حديث به عنوان شاهد مثال استفاده مي کنند. همچنين در کتب معتبر حديثي شيعه به دفعات آمده و درباره آن توضيحاتي نوشته شده است و حتي شيخ آقا بزرگ تهراني کتابي با عنوان «شرح حديث الشقي شقي في بطن امه» از شيخ ياسين بن صلاح الدين... نام مي برد که در شرح اين حديث نوشته است. محمد بن ابي عمير مي گويد: از امام موسي بن جعفر ـ عليه السلام ـ درباره معني اين قول رسول الله ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ پرسيدم حضرت فرمودند: منظور اين است که خداوند به اين امر علم دارد آنکه در رحم مادر است توسط اعمالي که در آينده، انجام خواهد داد، جزو اشقياء خواهد شد و نيز مي داند آنکه سعيد است به خاطر اعمالي که انجام مي دهد به سعادت و خوشبختي مي رسد. طبق اين روايت، خداوند از نطفه اي که در رحم مادر است با خبر است و از آينده او خبر دار است. اما بايد متذکر شد که علم خداوند به اينکه فلان شخص از همان ابتداي خلقتش شقي است، علت براي افعال بندگان نيست. ممکن است معني حديث اين باشد که شقي کسي است که نطفه اش در رحم مادر از مال حرام بسته شده باشد. و سعيد کسي است که نطفه اش از مال حلال بسته شده باشد. برخي از دانشمندان اين حديث را اين گونه توجيه کرده اند، که اگر منظور از ((ام)) همان مادر باشد پس به سبب لقمه حرام، شقاوت حاصل مي شود. ولي اگر ام را حمل کنيم بر مرتبه اي که در آن مرتبه انسان رشد و نمو مي کند و حکمت مي آموزد که از آن به دنيا تعبير مي شود. پس در اين صورت معني حديث چنين مي شود. همانا شقي کسي است که در دنيا (که به عنوان مادر انسان است چون اصل انسان از خاک همين دنياست) به سبب تحصيل اسباب شقاوت، شقي مي شود و سعيد کسي است که اسباب سعادت را تحصيل مي کند. از حديث اين معني استخراج نمي شود که خداوند گروهي از انسان ها را شقي و گروه ديگر را سعيد خلق مي کند، بلکه علم خداوند بر اين است که شخص سعيد به خاطر قدم گذاشتن در طريق و راه خدا و ثابت قدم ماندن در آن راه، به سعادت مي رسد و نيز خداوند علم دارد که چه کساني در راه شيطان قرار مي گيرند. و اين در حالي است که هنوز افراد متولد نشده اند و خداوند از وضع آينده آنها مطلع است. برخي از محققين نيز سعادت و شقاوت را اين گونه معني کرده اند که: ممکن است مراد از سعادت، راحتي، نعمت فراوان، سلامتي و ساير نعمات دنيوي باشد و در مقابل آن مراد از شقاوت، تنگدستي، زحمت، محنت و مرض و گرفتاري دنيوي باشد. يعني خداوند علم دارد آنکه در شکم مادر است در آينده جزو کدام دسته از انسان ها خواهد شد. اما آنچه به نظر مي رسد و از مجموع آنچه که گفته شد، استنباط مي شود مي توان به اين نکته اشاره کرد که رحم مادر به منزله خاک و زمين آماده کشت مي باشد، بدين جهت، خوشبختي و بدبختي در گرو زمينه و شرايطي است که آن را کمک کرده و يا از بين مي برد. البته اگر آلودگي هاي اوليه، او را براي بدبختي ساخته باشد، با ابزارهاي تربيتي ممکن است، وي را به خوشبختي رساند. بنابراين بدبختي فرد در گرو تربيت فرد است و اين تربيت هم از همان نطفه آغاز مي شود. چون رحم براي بدبختي و خوشبختي کودک، زميني است آماده و اين از مقدرات تغيير ناپذير الهي نيست، زيرا مي توان بد را با تربيت و محيط سالم، خوب و خوب را با محيط ناسالم بد کرد. امام صادق ـ عليه السلام ـ مي فرمايند: ((همانا حقيقت خوشبختي پايان کار مرد است به خوشبختي و حقيقت بدبختي کار او است به بدبختي)). از اين سخن در مي يابيم که حالات رحم مادر جز آمادگي براي پذيرش خوبي يا بدي براي فرد نيست مانند زمين است که فقط آمادگي روييدن بذر را فراهم کرده و تمام کارهايش به اراده شخص بستگي دارد، خوب باشد يا بد. چرا که خود حضرت پيامبر اکرم ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ مي فرمايند: گاهي خوشبخت، بدبخت مي شود و گاهي بدبخت، خوشبخت مي گردد. بنابراين مي توان گفت که اين رحم مادر است که به عنوان زميني آماده براي پرورش انسان است و حال در اين زمين براي نهال و نطفه انسان سعادت بياموزند (با اعمال و رفتار مادر) يا شقاوت بياموزند. .

مرجع:

ایجاد شده در 1400/10/19

لینک کوتاه