حضرت علي ـ عليه السلام ـ در نامه خود به مالک اشتر امر مي فرمايد: فرمانداران خود را از انسان هاي اصل و نسب داري انتخاب کن. پس چرا خودشان ، زياد بن ابيه که حرامزاده بود را به فرمانداري انتخاب مي کند؟

حضرت علي ـ عليه السلام ـ بعد از اين که مردم عليه عثمان شوريدند و او را به خاطر اعمال ناشايستش به قتل رساندند، و براي بيعت با حضرت هجوم آوردند، بيعت مردم را قبول کرد و بعد از اين که حکومت ظاهري را به دست گرفت برخي اصلاحات را لازم ديد از جمله اصلاح در امور فرمانداري ها طوري که اکثر قريب به اتفاق واليان منصوب از طرف عثمان را برکنار کرد. وقتي که مالک اشتر نخعي را براي فرمانداري مصر فرستاد، توصيه هايي در قالب نامه که در نهج البلاغه، تحت عنوان نامه 53 آمده است، به مالک نمود، در نحوه گزينش همکاران و نحوه مراوده با مردم و مشورت گرفتن از آنها و اموري ديگر، در بندي از اين نامه آمده است که: «ثم الصق بذوي (المروءات) و الاحساب و اهل البيوتات الصالحه و السوابق الحسنة؛». يعني با مردمان با مروت و جوان مرد و صاحبان مکرمت و کرامت مراوده کن و با مردمي از خاندان هاي صالح و نيکو پيشينه الفت گير. يا مي توان چنين معني کرد که با خانواده هاي ريشه دار، داراي شخصيت حساب شده، خانداني پارسا، داراي سوابق نيکو و درخشان که دلاور و سلحشور و بخشنده و بلند نظرند، روابط نزديک برقرار کن. پس آنچه قابل ذکر است اين هست که امام در اين فراز از نامه به نحوه مراوده و ارتباط برقرار کردن مالک و يا به اصطلاح مشورت کردن وي با چنين خانواده هايي اشاره مي کند هر چند که چنين خصوصياتي اگر در افراد همکار هم باشد در اولويت هستند. امّا اين که چرا حضرت علي ـ عليه السلام ـ زياد بن ابيه را حاکم فارس نمود. ابتداء بايد ديد زياد کيست؟ زياد بن ابيه يا زياد بن سميه يا زياد بن عبيد که مادرش سميه نام داشت در سال فتح مکه متولد شد، سميه که کنيز حارث بن کلده بود از زنان بدکاره دوران جاهليت بود، که با عبيد، برده مردي از قبيله ثقيف ازدواج کرد و زياد از اين ازدواج متولد شد.زياد جواني زبان آور و تيزهوش و اديب بار آمد که مغيرة بن شعبه وقتي که در زمان عمر فرماندار بصره شد او را به عنوان دبير خويش انتخاب کرد. اين که ازدواج مادر زياد با چه کساني بوده و چگونه نطفه او بسته شد در منابع تاريخي با اختلاف زياد نقل شدده است ولي آنچه به مسئله رنگ و بوي ديگر مي دهد اين است که معاويه بعد از شهادت امام علي با وعده پول و مقام، زياد را برادر خود مي کند. يعني اين که پدر زياد ابوسفيان است و به اين خاطر زياد بن ابوسفيان هم گفته شده است. گويا ابوسفيان هم در زمان عمر چنين مطلبي را متذکر شده بود. و زماني که در دوره حکومت امام علي ـ عليه السلام ـ معاويه تلاش مي کند از طريق برقراري ارتباط، زياد را به طرف خود جذب کند، حضرت به زياد مي نويسند: من تو را به واليگري فارس برگزيدم زيرا در تو شايستگي اين مقام را مي ديدم بايد بداني که ازناحيه ابوسفيان يک بي فکري و خطايي که ناشي از خود پسندي و آرزوهاي بي جا بود، سر زد که نه ميراثي براي تو ثابت مي کند و نه نسب تورا درست مي سازد، مواظب باش که معاويه با مکر و فريب، شخصي را از چهار جانب فرو مي گيرد. از وي پرهيز کن: باز هم مي گويم از وي پرهيز کن و السلام. لذا در اين فرمايش حضرت، ادعاي ابوسفيان را بي مبنا و اساس مي داند چرا که در اسلام يک قاعده کلي هست که مي گويد: «الولد للفراش» فرزند مال کسي است که در فراش او متولد شده است. پس بر اساس اين قاعده، زياد، فرزند عبيد مي باشد. و اين که معاويه وي را به پدر خود ابوسفيان ملحق نمود، يک کار غير ديني و غير اسلامي انجام داد. امّا اين که چرا حضرت، زياد را براي واليگري برگزيد، در اين زمينه بايد گفت: يکي از اصول اساسي در گزينش، مس،له شايسته سالاري است. برخورداري از تعهد به تنهايي نمي تواند محور گزينش باشد، بلکه بايد در کنار آن توان کاري نيز وجود داشته باشد، به عبارت ديگر مجموعه تعهد و تخصص معيار گزينش است. حضرت علي در گفتار و عمل خويش بر اين ويژگي تأکيد خاصي داشت و مي فرمود: اي مردم همانا سزاوارترين مردم به امر خلافت و رهبري امّت، تواناترين بر اداره آن و داناترين به فرمان خداوند در فهم مسائل مي باشد. از اين فراز از سخن حضرت استفاده مي شود که بايد در تمامي مسائل مربوط به حکومت از صدر که رهبري امت است تا ذيل و پايين ترين مسئوليت ها و در تمام مسائل ديگر شايستگي را محور قرار داد چرا که علي ـ عليه السلام ـ عقيده دارد: کسي که درست از عهده اداره امور بر آيد شايستگي رهبري بخشي از جامعه را دارد. بنابراين يکي از عللي که حضرت علي ـ عليه السلام ـ زياد بن ابيه را به فرمانداري فارس بر مي گزينند، توانائي مديريتي زياد بوده است. و ديگر اين که، زياد بن ابيه بعد از استلحاق به ابوسفيان و همراهي با معاويه دست به جنايت هاي فراواني زد و حتي پسرش در جريان عاشورا نقش موثري ايفا کرد و لکن در دوره امام علي ـ عليه اسلام ـ از صراط مستقيم انحراف نداشت و به نظر مي رسد حضرت علي ـ عليه اسلام با جذب زياد مي خواستند از حوادث آينده و انحراف زياد ، جلوگيري کنند چنان چه در نامه خود به اين مسئله و اين که زياد بايد از وسوسه هاي معاويه به هوش باشد، اشاره مي کنندو تلاش کردند که او را در جمع یاران خود نگه دارند. البته بايد اين نکته را متذکر شد که حضرت علي ـ عليه السلام ـ در سال 39 هجري زياد را که معاون و جانشين ابن عباس بود، به امارت فارس برگزيد، اين در زماني است که وضعيت داخلي حکومت اسلامي آشفته است و حضرت سه جنگ را پشت سرگذاشته اند و اکثر افراد سست عقيده، منحرف شده اند (مثل طلحه و زبير، خوارج) لذا مي توان گفت که حضرت از آنجا که فرد مناسب و شايسته اي نداشتند زياد بن ابيه را بگزيدند چرا که مردم فارس عليه حاکم خود شورش کرده و او را از شهر اخراج نموده بودند، علي ـ عليه السلام ـ با صاحبان رأي مشورت کرد که مردي سياستمدار، دانا، مدبر، آگاه به اوضاع سياست و با کفايت انتخاب کند. ابن عباس، زياد را براي ولايت فارس پيشنهاد کرده بود و جارية بن قدامه نيز او را تأييد نمود لذا حضرت، زياد را با تعداد بسياري نيروي نظامي با همکاري ابن عباس به فارس فرستاد و زياد هم نزديک، يک رؤسا و دهقان ها نماينده فرستاد و آنها را به اطاعت و تسليم و ترک اختلاف دعوت نموده و وعده مساعدت مي داد. بنابراين بايد گفت که حضرت در نامه خود به مالک اشتر به نحوه ارتباط مراوده با مردماني آزاده و کريم و داراي سابقه خوش تأکيد مي کنند و در گزينش نيرو، خود حضرت علاوه بر ايمان افراد به سابقه ديني و تخصص و شايستگي در اداره امور توجه و دقت لازم داشتند و اين که زياد بن ابيه را چرا برگزيد بايد گفت: اولا زياد در دوره امام انحرافي نداشت و اگر لغزشي از خود نشان مي داد حضرت فوراً به او تذکر مي دادند. و ثانيا: زياد در اداره امور، شايستگي و تخصص لازم را داشت و ثالثا: حضرت مي خواست از حوادث آينده، و انحراف زياد پيش گيري کنند و رابعا، افرادي که مورد اطمينان حضرت باشند خيلي کم بود و انتخاب زياد در آخرين سال هاي حکومت آن حضرت صورت گرفت که تعداد زيادي از اطرافيان حضرت منحرف شده بودند و اين از مظلوميت حضرت حکايت دارد. خامسا: بسياري از ياران اصلي آن حضرت از قبيل عمار ياسر و... در اين زمان شهيد شده بودند. .

مرجع:

ایجاد شده در 1400/10/19

لینک کوتاه