آیا در قرآن، آیه ای که به ضرورت وجود حجت خدا در هر زمان دلالت دارد، داریم؟این آیات و دلالتشان را ذکر کنید. به عبارت دیگر، آیا اصل ضرورت وجود حجّت خدا در هر زمان قرآنی (بدون استفاده از روایات) هست؟

از اموري که مورد اختلاف بین علمای سنی و شیعه است مسأله وجود حجت خدا و ولی الله الاعظم و قلب عالم امکان در هر زمان تا روز قیامت است خواه این حجت نبی باشد خواه امام. علمای سنّی این مساله را قبول ندارند ولی علمای شیعه به تبع عقل و نقل بر این موضوع پا فشاری می کنند. برای اثبات ضرورت وجود حجت از طریق عقل و قرآن و حدیث می توان آن را به اثبات ضرورت وجود حجت از طریق عقل و قرآن و حدیث می توان آن را به اثبات رساند ولکن ما در این جا تنها به بحث قرآنی آن اشاره می کنیم. هر چند وظیفه قرآن کلی و ایجازگوئی است و تفسیر آن بر عهده رسول است. الف) آیات لیله القدر، إِنَّا أَنزَلْنَاهُ فِي لَيْلَةِ الْقَدْرِ وَمَا أَدْرَاک مَا لَيْلَةُ الْقَدْرِ تا آخر سوره از سوره فوق به خوبی استفاده می می شود ملائکه در هر شب قدر به جهت تمام امور بر زمین فرود می آیند، به این موضوع در سوره دخان نیز اشاره شده است. إِنَّا أَنزَلْنَاهُ فِي لَيْلَةٍ مُّبَارَکةٍ إِنَّا کنَّا مُنذِرِينَ ـ فِيهَا يُفْرَقُ کلُّ أَمْرٍ حَکيمٍ «ما آن قرآن را در شب مبارک فرستادیم تا خلق را از عذاب قیامت آگاه کنیم و بترسانیم ـ در آن شب هر امري با حکمت معین و ممتاز می گردد» شکی نیست که ملائکه در زمان حضرت پیامبر به آن حضرت نازل می شدند و لذا او محل امور تکوینی و تشریعی بوده است. و سخن درباره بعد از وفات آن حضرت است و سوال این است که آیا تاکنون در هر شب قدر ملائکه به زمین فرود آمده و خواهند آمد؟ یا نه با انقطاع وحی بر پیامبر ص نزول ملائکه در شب قدر نیز منقطع گشته است؟ در صورتی که جواب مثبت باشد، سوال دیگر مطرح است و آن این که بعداز پیامبر اسلام ص ملائکه بر چه کسی نازل می شوند؟ این جاست که امامت با تمام صفات و خصوصیاتش مطرح می شود. خلاصه ماه رمضان تا روز قیامت استمرار دارد و لذا لیله القدر نیز استمرار و ادامه دارد. در نتیجه فرود آمدن ملائکه و روح هم تا روز قیامت ادامه دارد و یک محل فرود هم تا روز قیامت ادامه دارد و آن ائمه معصومین ع هستند که در هر زمان حجت هستند. لذا امام باقر ع فرمود. ای گروه شیعه با خصم خود به سوره انا انزلناه استدلال و احتجاج کنید که پیروز خواهید شد پس سوگند به خدا که این سوره حجت خدای تبارک و تعالی بر خلق بعد از رسول ص اوست. این سوره مدرک دین شما و علم ماست ای جماعت شیعه با آیه 3 و 4 سوره دخان بحث کنید زیرا این آیات اختصاص به اولیاء امر دارد. پس مستفاد از این آیات الف ـ ضرورت وجود حجت که همان تنفیذ کننده مقدرات به اذن خدا است و او خلیفه خدا و نبی است. ب) ضرورت وجود واسطه داخلی برای عالم که واسطه فیض الهی است که عبارت است از ولی و حجت خدا و وجود او مقدم بر دیگران است. ج) ضرورت استمرار این سنّت الهی بدون وقفه تا پایان تاریخ بشریت. آیات شهادت و گواهی از جمله آیاتی که دلالت بر ضرورت وجود امام معصوم در هر زمان دارند آیات گواهان و شهادت است. از آیات بسیاری استفاده می شود که خداوند در بین هر امتی کسی را به عنوان شاهد و گواه قرار داده تا در روز قیامت بر آن احتجاج کند برخی از این آیات! 1ـ فَکيْفَ إِذَا جِئْنا مِن کلِّ أمَّةٍ بِشَهِيدٍ وَجِئْنَا بِک عَلَى هَؤُلاء شَهِيدًا چگونه است حال در روز محشر آنگاه که از هر طایفه ای گواهی آریم و تو را بر این امت بگواهی خواهیم. 2ـ وَيَوْمَ نَبْعَثُ مِن کلِّ أُمَّةٍ شَهِيدًا ثُمَّ لاَ يُؤْذَنُ لِلَّذِينَ کفَرُواْ وَلاَ هُمْ يُسْتَعْتَبُونَ بیاد خلق آور آن روزی را که در قیامت ما از هر امتی شاهدی بر انگیزیم. آن گاه ته به کافران اجازه سخن و اعتذار داده می شود و نه توبه و عذری از آنان پذیرفته می شود. 3ـ وَيَوْمَ نَبْعَثُ فِي کلِّ أُمَّةٍ شَهِيدًا عَلَيْهِم مِّنْ أَنفُسِهِمْ روزی که ما بر هر امتی از رسولان خودشان گواهی بر انگیزیم. از این آیات استفاده می شود که در هر زمان و برای هر امتی خداوند افرادی معصوم از خطا و اشتباه قرار داده است تا در روز قیامت بر اعمال آن امت گواهی دهند. کسی که قرار است شاهد باشد در شهادتش نزد خداوند نباید اشتباه کند اینان کسانی هستند که در امر هدایت بشر حجت خداوند در روی زمین اند. حجت باید عالم به شریعت و قادر بر هدایت خلق و از طرفی محیط به اعمال قوم خود باشد تا به طور صحیح شهادت دهد. شاهد هر امت و قومی باید زنده بوده معاصر با آن قوم باشد همان گونه که قرآن از زبان حضرت عیسی نقل می کند: مَا قُلْتُ لَهُمْ إِلاَّ مَا أَمَرْتَنِي بِهِ أَنِ اعْبُدُواْ اللّهَ رَبِّي وَرَبَّکمْ وَکنتُ عَلَيْهِمْ شَهِيدًا مَّا دُمْتُ فِيهِمْ فَلَمَّا تَوَفَّيْتَنِي کنتَ أَنتَ الرَّقِيبَ عَلَيْهِمْ وَأَنتَ عَلَى کلِّ شَيْءٍ شَهِيدٌ من با آن ها هرگز چیزی نگفتم جز آن چه تو مرا بدان امر کردی که خدای یکتا را بپرستید که پروردگار من و شماست و تو خود بر آن مردم گواه و ناظر اعمال بودی مادامی که من در میان آن ها بودم و چون روح مرا به قبضه تصرف گرفتی باز تو نگهبان و ناظر احوال آنان بودی و تو بر همه چیز گواهی. از این آیه استفاده می شود که اعلان نتایج شهادت و گواهی در روز قیامت است ولی احاطه به مورد آن که همان اعمال مردم است در دنیا در خلال معاشرت و حاضر بودن شاهد با امت خود است به همین جهت است که شاهدی را که خداوند به او در روز قیامت احتجاج می کند باید هم عصر کسانی باشد که قرار است برای آن ها شهادت دهد. با این بیان نمی توان شاهدان بر امت ها را منحصر در انبیا دانست زیرا انبیا همیشه وجود نداشته اند، بلکه آن چه ضرورت دارد وجود شاهدی معاصر و زنده در هر عصر و زمان و بر هر امتی از پیامبر و امام می باشد. و از همین آیات شاهد خصوصیات شاهدان نیز استفاده می شود. 1ـ از جنس بشر باشد ـ شهيداً عَلَيْهِم مِّنْ أَنفُسِهِمْ ـ 2ـ در هر زمان یکی است ـ کلَّ أُنَاسٍ بِإِمَامِهِمْ ـ 3ـ دارای احاطه علمی ربّانی باشد. 4ـ شاهد دارای علم الکتاب باشد. 3ـ آیه انذار: وَيَقُولُ الَّذِينَ کفَرُواْ لَوْلآ أُنزِلَ عَلَيْهِ آيَةٌ مِّن رَّبِّهِ إِنَّمَا أَنتَ مُنذِرٌ وَلِکلِّ قَوْمٍ هَادٍ می گویند که چرا خدا بر او آیت و معجزه ای نفرستاد تنها وظیفه تو اندرز و ترسانیدن است و هر قومی را از طرف خدا رهنماست. از صریح آیه فوق استفاده می شود که به طور عموم برای هر قومی هدایت کننده ای است به حق و حقیقت که در هر عصر و زمانی باید وجود داشته باشد این حقیقت با آیات دیگر در روایات معتبر و براهین عقلی سازگاری دارد زیرا مقتضای ربوبیّت الهی آن است که خداوند متعال در هر عصر و زمانی برای مردم حجتی قرار دهد، تا آنان را به حق و غایت و هدف از خلقت هدایت و رهنمون سازد خداوند می فرماید: الَّذِي خَلَقَ فَسَوَّى وَالَّذِي قَدَّرَ فَهَدَى سوره اعلی آیه 2 و 3، این سنت در نوع انسان نیز جاری است به این معنا که خداوند مردم را خلق نمود و هر چیز را در جای خود قرار داد و تقدیر نمود که آنان را به کمالاتشان راهنمایی کند و به طور حتم این هدف را از راه اسباب طبیعی که همان وجود هادیان معصوم از هر خطا و اشتباه است دنبال می کند. و این هادی مانند شاهد منحصر در نبی نیست بلکه طبق آیه لکل قوم هاد شامل پیامبر و امام معصوم نیز می شود. 4ـ آیه نذیر إِنَّا أَرْسَلْنَاک بِالْحَقِّ بَشِيرًا وَنَذِيرًا وَإِن مِّنْ أُمَّةٍ إِلَّا خلَا فِيهَا نَذِيرٌ ما تو را به حق و راستی به سوی خلق فرستادیم تا بشارت دهی و بترسانی و هیچ امتی نبوده جز آن که در میانشان ترساننده و راهنمائی بوده است. از آیه استفاده می شود که در هر زمان باید در بین مردم انذار دهنده ای باشد ـ امام باقر ـ علیه السلام ـ فرمود ای جماعت شیعه خداوند تبارک می فرماید: و ان من امة الا خلا فیها نذیر؛ عرض شد ای ابا جعفر مگر نذیر این امت محمد ص ر نیست حضرت فرمود آری راست می گویی اما آیا محمد ص در زمان حیاتش انذار کننده همه مناطق بود؟ حضرت به قرینه صدور روایت در صدد اثبات لزوم وجود امام معصوم و هادی علی الاطلاق در طول زمان تا زمان قیامت است ـ می فرماید. امکان نداشت که پیامبر به تنهایی همه امت خود را هدایت کند. لذا از اصحاب در این امر مهم کمک می گرفت پس همان گونه که در زمان حیاتش برای هدایت از مردم کمک می گرفت برای بعد از وفاتش نیز از افرادی معصوم برای هدایت بشر کمک می گیرد کسانی که در خط او قرار داشته و از هر گونه خطا و اشتباه در امان باشد. تنها فرقی که بین مبلغ از جانب پیامبر در زمان حیات و بعد از حیات اين است که در قسم اول لازم نیست که مبلّغ معصوم باشد زیرا با حضور پیامبر هر زمان خطا یا اشتباهی از آنان سر زند حضرت کنترل کرده یا عزل می کند به خلاف نذیر و مبلّغی که بعد از وفات حضرت در صدد تبيین شریعت است زیرا از آن جا که بعد از نصب، امکان عزلش نیست لذا باید از مقام عصمت و کمال علمی و اخلاقی برخوردار باشد در تفسیر علی بن ابراهیم در ذیل آیه می خوانیم (برای هر زمانی امامی است) 5ـ آیه هدایت وَمِمَّنْ خَلَقْنَا أُمَّةٌ يَهْدُونَ بِالْحَقِّ وَبِهِ يَعْدِلُونَ از خلقي که آفریده ایم فرقه ای به حق هدایت می کنند و به حق حکم و دادگری می کنند. کلینی به سند خود از عبدالله بن سنان نقل می کند که از امام صادق درباره قول خداوند و ممنّ خلقنا امة یهدون... سوال کردم. فرمود مقصود ائمه است. پس هدایت کننده باید خود هدایت شده باشد و طبق آیه در هر زمانی باید باشد. 6ـ آیه صادقین يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ اتَّقُواْ اللّهَ وَکونُواْ مَعَ الصَّادِقِينَ ای اهل ایمان، خدا ترس باشید و با مردان راستگو با ایمان بپیوندید. این آیه مومنین را امر می کند که همواره با صادقین بوده و از آنان به طور مطلق متابعت کنند صادقین کسانی اند که قائل به حق بوده و به آن عمل می کنند به رسول خدا اقتداء کرده و الگوی عملی سیره آن حضرتند. سوالی که مطرح است این است که آیا مفاد آیه مخصوص زمان نزول آن است و یا این که تا استمرار و بقای دین اسلامی باقی است؟ در جواب می گوییم قول به اختصاص آیه زمان نزول آن مخالف حکمت خداوند و لطف و رحمت او به بندگان است زیرا خداوندی که پیامبرانش را بعد از مدت ها به سوی مردم فرستاد تا آنان را از ظلمات خارج کند آیا صحیح است که به حال خود رها کرده تا باز به تاریکی و جهالت باز گردند؟ جواب به طور حتم منتفی است نتیجه این که باید در هر زمان افرادی صادق علی الاطلاق باشند که امر به اطاعت آن ها علی الاطلاق شده باشد تا با اقتدا به دستوراتشان به حق و حقیقت و سعادت نایل آییم پس صادقین همان حاملین وحی هستند. 7ـ اولی الامر يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ أَطِيعُواْ اللّهَ وَأَطِيعُواْ الرَّسُولَ وَأُوْلِي الأَمْرِ مِنکمْ فَإِن تَنَازَعْتُمْ فِي شَيْءٍ فَرُدُّوهُ إِلَى اللّهِ وَالرَّسُولِ إِن کنتُمْ تُؤْمِنُونَ بِاللّهِ وَالْيَوْمِ الآخِرِ ذَلِک خَيْرٌ وَأَحْسَنُ تَأْوِيلاً ای اهل ایمان فرمان خدا و رسول و فرمانداران از طرف رسول و خدا را اطاعت کنید و چون در چیزی کارتان به گفتگو و نزاع کشد به حکم خدا و رسول باز گردید اگر به خدا و روز قیامت ایمان دارید این کار برای شما بهتر و خوش عاقبت تر خواهد بود. از آیه استفاده می شود که اطاعت اولی الامر مانند خدا و رسول واجب است و بعد از وفات حضرت رسول مردم باید به کسی رجوع کنند (که در جای خود ثابت شده که منظور از اولی الامر ائمه معصوم است) و این کس که در زمان خاصی است باید بعد از آن کسی دیگر مرجع مردم باشد. لذا است که زمین هیچ وقت از اولی الامر خالی نیست و باید این اولی الامر عصمت از هر گونه گناه و اشتباه داشته باشد تا مردم بتوانند جواب خود را از آن ها بگیرند و الا تناقض پیش می آید. 8ـ آیه امام يَوْمَ نَدْعُو کلَّ اُناس بِإِمَامِهِمْ فَمَنْ أُوتِيَ کتَابَهُ بِيَمِينِهِ فَأُوْلَئِک يَقْرَؤُونَ کتَابَهُمْ وَلاَ يُظْلَمُونَ فَتِيلاً (71) وَمَن کانَ فِي هَذِهِ أَعْمَى فَهُوَ فِي الآخِرَةِ أَعْمَى وَأَضَلُّ سَبِيلاً (ای رسول ما) به یاد آر وزري که ما هر گروهی از مردم را با پیشوایشان دعوت می کنیم پس هر کس نامه عملش را بدست راست دهند آن ها نامه خود را قرائت کنند و کمترین ستمی با آن ها نخواهد شد. از آیه استفاده می شود که هر کس در روز قیامت همراه امامش بوده و او را با پیشوایش می خوانند چه امام هدایت باشد چه امام ضلالت. پس باید در هر زمانی امام به حق و حقیقت که از مقام عصمت برخوردار است وجود داشته باشد تا با اعتقاد به او و پیروی از دستوراتش رستگار شده و نامه عملش به دست راستش داده شود و اصحاب يمين گردد. با تاملی در آیات مورد بحث و آیات دیگر پی می بریم امام به حق کسی است که اهلیت و قابلیت احتجاج به او در روز قیامت را دارا باشد. یعنی می تواند مردم را به هدایت رسانده و آنان را به حق و حقیقت رهنمون سازد و به تعبیر دیگر شاهد بر اعمال انسان ها بوده باشد و اطاعت او مستلزم اطاعت خداوند باشد ـ حال باید دیدکه چه کسی چنین صفاتی دارد و در خارج ـ چه کسی است که خود به هدایت مطلق رسیده و قابلیت و اهلیت دستگیری مردم را نیز دارد. مکتب اهل بیت و پیروانش به این سوال به خوبی رسیده و پاسخ گفته آنان معتقدند که در هر زمانی باید امام معصوم در روی زمین داشته باشد تا زمین خالی از حجت نباشد امام زمان ما در این عصر و زمان حضرت حجت بن الحسن المهدی ـ اروحنا فداه ـ است کسی است که امامت او به نص از رسول اکرم و امامان بعد از آن حضرت به اثبات رسیده و نیز از او معجزات فراوانی که دلالت بر امامت او داشته باشد صادر شده است. .

مرجع:

ایجاد شده در 1400/10/19

لینک کوتاه