احتراما به استحضار مي رساند اينجانب درصدد فراگرفتن اخلاق اسلامي بصورت عملي مي باشم. لطفا اينجانب را راهنمايي فرماييد. چگونه می توانم اين امر مهم را انجام دهم؟

1.مقصود از اخلاق عملي، آداب و دستورهاي خاصي است که در مسير تزکيه و تهذيب، التزام به آنها ضرورت دارد و از طريق عمل ما را به هدف نزديک مي سازد. البته منظور از عمل در اينجا اعم از اعمال قلبي (مثل نيّت، حبّ و بغض، سوء ظن و امثال آن) و اعمال بدني است. لذا علمي که از آداب و دستورهاي اخلاقي و مصاديق اخلاقيات بحث مي کند، علم اخلاق عملي ناميده مي شود. اما تزکیه نفس یا خود سازی به معنی شكل دادن و جهت بخشيدن به فعاليت هاي حياتي و تصحيح انگيزه ها و در نظر گرفتن مقصد نهايي و سوگيري فعاليت ها براي خداوند است و به عبارتي روشن تر، تزكيه يعني پاكيزه نگه داشتن نفس براي رشد و سعادت ابدي. 2. هدف تزكيه نفس: از عبارت هاي بالا دانسته شد كه هدف از تزكيه نفس رسيدن به فوز و فلاح ابدي است. چنانچه ذات باري تعالي در سوره شمس بعد از 11 قسم مي فرمايد: قد افلح من زكيها: "به تحقيق هر كس كه تزكيه كرد رستگار شد" البته رستگاري و فلاح فقط دور شدن از عذاب الهي و يا رسيدن به بهشت موعود نيست بلكه فلاح و رستگاري واقعي رضايت حق تعالي از انسان و عبوديت كامل انسان در برابر خداوند است. 3. راه هاي تزكيه نفس 1. خودشناسي: ويژگى ها و استعدادهاى نفس در بخش گرايش و بينش، بازشناسى گردد تا به حقيقت خود آشنا شود و با يك برنامه ريزى سامان دهى شده و تلاش مستمر براى شكوفاسازى آن، مراحل رشد و ترقى و تعالى را به تدريج سپرى نمايد. در آيات و روايات، مسئله ى شناخت نفس از اهمّيت ويژه اى برخوردار است و بهترين و برترين معرفت پس از شناخت بارى تعالى دانسته شده است; زيرا از آثار مهم اين شناخت، خداشناسى و انسان شناسى است. از پيامبر اكرم (صلى الله عليه وآله) روايت شده كه فرموده است: مَنْ عَرَفَ نفسه فقد عَرَف ربه; هر كس كه خود را شناخت، پروردگارش را نيز شناخته است. تو كه در خود زبون باشى عارف كردگار چون باشى در شناخت از خود است كه شوق تحصيل كمالات و تزكيه ى نفس در انسان جوانه مى زند. اين توجّه را قرآن كريم با لحن عتاب آميزى يادآور مى شود و مى فرمايد: وَ فِي أَنْفُسِكُمْ أَ فَلا تُبْصِرُونَ; اين آيات در وجود شما نهفته است، پس چرا با ديده ى بصيرت به خودتان نمى نگريد؟ در نهايت به اين نكته بايد توجه كرد كه روح انسان از نفخة روح الهي است نفخت فيه من روحي، حجر 29) و به همين جهت بر ديگر موجودات خلقت، برتري داشته و مورد كرامت قرار گرفته و لقد كرّمنا بني آدم، اسراء 70) پس نبايد با كردارهاي زشت، خود را پست تر از حيوانات قرار دهيم. 2. توبه يا بازگشت: براي تزكيه نفس، چيزي مهم تر از گناه نكردن نيست. انساني كه هنوز مزه گناه را نچشيده و به آن عادت نكرده بهتر و آسانتر مي تواند به مقصد برسد تا فردي كه به گناه آلوده شده و مي خواهد ترك كند و به همين جهت است كه اميرالمؤمنين ـ عليه السلام ـ مي فرمايد: "ترك گناه آسانتر از توبه كردن است." چون شيطان مزه گناه را در كام آدم شيرين جلوه مي دهد و با لطائف الحيل فرد را به انجام دادن دوباره آن تشويق مي كند و نهايتاً فرد به گناه عادت كرده و توبه كردن برايش دشوار مي شود. اما اين همه باعث نمي شود انسان از رحمت حق تعالي مأيوس شده و توبه نكند بلكه بايد با عزمي راسخ و جدّي از اعمال گذشته اش اظهار پشيماني و ندامت كند و بهترين راه اظهار ندامت انجام ندادن دوبارة گناه است آن وقت است كه خداوند او را بخشيده و او را دوست خواهد داشت چنانچه خداوند در سوره انعام آيه 54 مي فرمايد: (اي پيامبر) هنگامي كه مؤمنين نزد تو آمدند بگو: سلام بر شما باد، خدا رحمت و مهرباني را بر خودش لازم دانسته هر يك از شما كه در اثر ناداني گناهي انجام دهد سپس توبه كرده و به سوي خدا بازگشته و خودش را اصلاح كند (خداوند او را مي بخشد چون كه) خداوند آمرزنده و مهربان است. 3. عمل به واجبات و مستحبات: يكي از اصلي ترين راه هاي رسيدن به تزكيه نفس عمل به واجبات و مستحبات است و واضح است كه براي عمل كردن، بايد اول آنها را شناخت واجباتي مثل نماز، روزه خمس، زكات و... و بي شك نماز در رأس اين واجبات است نماز انسان را از بديها و زشتيها باز مي دارد و اگر با شرايطش خوانده شود قطعاً انسان را به درجاتي مي رساند. گرچه واجبات در تعالي و رسيدن انسان به درجات عالي كمال مؤثرند اما در نيل انسان به كمال لايق خويش كافي نيستند از اين جهت خداوند در كنار واجبات نوافل را معرفي مي كند تا كساني كه خواهان راهيابي به عالي ترين مراتب تعالي هستند بتوانند به آن مقامات نائل شوند. حديث معروف قُربِ نوافل اين اهميت را به خوبي روشن مي كند. در اين حديث خداي متعال از زبان معصوم ـ عليهم السلام ـ مي فرمايد: هيچ بنده اي به عبادتي بهتر از واجبات به سوي من تقرب نمي جويد سپس او با نوافل (مستحبات) به من تقرب مي جويد تا او را دوست بدارم هنگامي كه او را دوست داشتم گوش او خواهم بود كه با آن مي شنود و ديدة بيناي او، زبان گويا و دست تواناي او خواهم بود اگر مرا خواند اجابت كنم و اگر درخواستي كند عطا نمايم. پس هر چه انسان به انجام مستحبات اهتمام بيشتري ورزد بيشتر تكامل مي يابد و تقرب او به خدا فزوني مي گيرد. (توجه به مستحبات نبايد به حدي شود كه به واجبات آسيب رساند) 4. تفكر: تفكر و شناخت يكي از راه هاي مؤثر در اين راه است. تفكر در آيات الهي و صفات خداوند، هدف آفرينش، نعمت ها و احسان هاي بي پايان او، تفكر درباره تشخيص راه صحيح و طولاني بودن مسير و كم بودن وقت و نيرو، كثرت موانع و بي ارزشي اهداف دنيوي، انديشيدن درباره چيزهايي كه انسان را در پيمودن راه بندگي تشويق مي كند و از خودپرستي و دنيا پرستي باز مي دارد اين همه انسان را براي رسيدن به لذت زياد و پايدار و چشم پوشي از لذات مختصر براي رهايي از رنج ابدي كمك مي كند. 5. ذكر: ذكر به معناي متوجه بودن، غافل نبودن و هشيار بودن است. كمترين درجه آن ذكر لساني (زباني) است كه در اين مورد ذكر تكبير (الله اكبر) كه انسان را به ياد عظمت و جلالت حضرت حق و حقير و ناچيز بودن خود مي اندازد و ذكر تهليل (لا اله الا الله) كه شرك و ترديد را زائل كرده و يقين به بار مي آورد مؤثر است و عالي ترين درجه آن ذكر قلبي است و آن زماني است كه انسان در لحظه لحظه زندگيش خود را مقابل حضرت حق احساس كند و در هر كاري رضايت او را مدنظر داشته باشد و به عبارت ديگر ذكر قلبي يعني حضور خداوند در خلوت و جلوت زندگي فرد. 6. نظم: نظم در تمامي امور بخصوص در امور عبادي مهم است. تنظيم برنامة روزانه براي قرائت قرآن همراه با تدبر و توجه در آن، مطالعه روايات و مواعظ، كلمات حكمت آميز، احكام فقهي و دستورات اخلاقي و در كنار اينها رسيدگي به امور عادي زندگي كه خود سكوي پرشي را براي رسيدن به خداوند است مي تواند ما را از انحرافات نجات دهد. 7. برنامه خودسازي: (مشارطه، مراقبه و محاسبه): حضرت امام خميني (ره) در چهل حديث به اين مراحل اشاره مي كند كه به طور خلاصه چنين است: فرد سالك هر صبح قبل از آغاز كارهاي روزانه با خود و خداي خود عهد مي بندد كه در آن روز از دستورات حق تعالي سرپيچي نكند و در طول روز مراقب خواهد بود كه عهد خود را نشكند و اسير نفس و شيطان نشود و در آخر شب وقت حسابرسي كه شد. اگر آن روز را بدون معصيت و گناه سپري كرده شكر كند و اگر لغزشي انجام داده با عتاب و سرزنش خود را تنبيه كرده و توبه كند و عزم كند كه فردا پايش نلغزد. 8. توسل به ائمه اطهار ـ عليهم السلام ـ : راه ميانبر براي قرب به خداوند و زندگي خداپسندانه چنگ زدن به دامان ائمه اطهار ـ عليهم السلام ـ و بالخصوص امام دوازدهم ـ عليه السلام ـ مي باشد چون كه حضرات ايشان سفينه نجات و مصباح هدايت هستند و مي توانند ما را زودتر و راحتر به مقصد برسانند. 9: مراتب و منازل تزكيه نفس: علماء اخلاق و عرفاء اهل سلوك مراتب و منازل متعددي را براي تزكيه نفس ذكر كرده اند ولي منازلي وجود دارد كه تقريباً همه اهل فن آنها را ذكر كرده اند. كه بعضي از آنها عبارتند از توبه، اطاعت، محبت، يقين، صدق، خلوص، شكر، ورع، فناء، بقاء و لقاء، مي توانيد در اين زمينه به كتب اخلاقي به خصوص كتاب چهل منزل سلوك اثر استاد كاظم ارفع مراجعه كنيد. چند نكته ضروري 1. تكليف به مقدار وسع: خداوند از هر كس به مقدار وسع و ظرفيت خود تكليف مي خواهد چنانچه در آيه 286 بقره مي فرمايد: لا يكلف الله نفسا الا وسعها. مقايسه خود با ديگران که استعدادهاي مختلفی دارند، چيزي جز سرخوردگي و يأس بوجود نمي آورد. ما بايد رقيب خودمان باشيم يعني خودمان را با خودمان بسنجيم و سعي كنيم از تمام ظرفيتمان استفاده كنيم و آن وقت است كه پيروز خواهيم شد. 2. صبر در اين راه: تزكيه و تهذيب نمي تواند يك شبه بدست آيد. اين مجاهده اي است كه گاه چندين سال طول مي كشد. گاهي شيطان و نفس ما را و گاه ما شيطان و نفس را مغلوب مي كنيم؛ اما نبايد مأيوس و نااميد شویم چون نااميدي حيله شيطان براي شقاوت ابدي انسان و انحراف كلي از مسير حق است. پس براي تزكيه نفس صبر و استقامت لازم است. 3. انتخاب هدف هاي كوچك و بعد بزرگتر: توصيه مي شود در ابتداي راه هدف هاي كوچك و نزديك به يقين را انتخاب كنيد چون شكست در هدف هاي بزرگ، اراده را ضعيف و سست مي كند؛ مثلاً براي نماز شب مي توانيد يك يا دو شب را قرار دهيد و بعدها بيشترش كنيد اين كار باعث مي شود نفس به راحتي با آن كنار بيايد. 4. تشويق خود: بعد از رسيدن به هدفي از اهداف خود و يا در پي هر كار نيك خود را تشويق و تقويت كنيد براي اين كار مي توانيد از تفريح و كارهاي مباحي كه دوست داريد استفاده كنيد. 5. موفقين راه تزكيه: خودسازي و رياضت و تزكيه تقريباً مورد توجه همه اديان و آيين هاست؛ امّا دین مبين اسلام هر رياضتي را تأييد نكرده و تزكيه اي را قبول دارد كه در چهارچوب عقل و فطرت و مطابق با استعداد انسان باشد. بسياري از متدينين از صدر اسلام تا به حال به مقامات و آخرين مراحل تزكيه واصل شده اند. افرادي هم در عصر ما وجود دارند كه به اين مقامات نائل شده اند كه به بعضي از آنها همراه با خاطرات و سرگذشتنامة شان اشاره مي شود. سيدعلي آقاي قاضي (اسوه عارفان)، شيخ جواد انصاري همداني (در كوي بي نشان ها) آيت الله بهاءالديني (سيري در آفاق)، آيت الله بهجت (در محضر آيت الله بهجت و كتاب بهجت عارفان) شيخ رجبعلي خياط (كيمياي حجت)، شيخ محمد اسماعيل دولابي (طوباي حجت)، شيخ جعفر مجتهدي (در محضر لاهوتيان) و .... كتاب هاي مفيد دربارة تزكيه: اخلاق عملي اثر آيت الله مهدوي كني، خودسازي اثر آيت الله اميني، به سوي خودسازي اثر آيت الله مصباح يزدي، جهاد اكبر يا مبارزه با نفس اثر امام خميني (ره)، چهل منزل سلوك اثر استاد كاظم ارفع. .

مرجع:

ایجاد شده در 1400/10/19

لینک کوتاه