دولت پیامبر ۱۱ (آخر)

این آخرین قسمت از مجموعه مقالات دولت پیامبر است. این مقالات در سه بخش کلی و در قالب یازده قسمت تقدیم حضورتان شد. در طول درج این مقالات، نظرات و آراء شما بسیار برای ما راهگشا بود. همچنان منتظر نظرات شما هستیم.   5. تقسیمات کشوری      رسول خدا(ص) پس از فتح عربستان، جهت اداره کشور پهناور خویش، استانداران، ولایتداران و امیرانی برای نواحی و شهرهای بزرگ معیّن و نصب نمودند.[1]چنانکه عتاب بن اسید را به فرمانداری مکه منصوب نمودند و قیس بن مالک در همدان، عدی بن حاتم در منطقه طی و عمرو بن حزم در یمن... از جمله استانداران آن حضرت بودند، ایشان یمن را به مقاطعاتی تقسیم نمود و بر هر مقاطعه یکی از خانواده «لوذان» را که حاکم اصلی یمن بودند، نصب کرد.[2]   6. سیاست خارجی 1-6. اعزام سفیر و ارسال نامه به سران کشورها: ماموریت و رسالت الهی پیامبر(ص) جهانی بود و به هیچ وجه منحصر در مدینه یا حجاز نمی گردید؛ بدین خاط آن حضرت پس از تشکیل دولت خود در مدینه با دولت های بیگانه روابط برقرار ساخت و با اعزام سفیر و ارسال نامه به سران کشورها رسالت خود و اصول سیاست خارجی دولت خویش را اعلام می نمود. [3] و مشخص می ساخت که هدف او به هیچ وجه کشورگشایی نیست؛ بلکه ابلاغ پیام الهی است. چنانکه در سال هفتم هجری نامه هایی به بعضی از سران کشورها ارسال کرد و از آنها دعوت نمود اسلام را بپذیرند. و تذکر داد اگر مسلمان شدند، در سِلْم و امان خواهند بود و گرنه مسؤولیت گمراهی مردم نیز به عهده آنهاست.[4] مجموعه اسناد سیاسى و ادارى که صدور آن ها از پیامبر(ص)روایت شده، بالغ بر 246فقره است که شامل: نامه، عهدنامه، صلح نامه، امان نامه، دعوت نامه به قیاصره و پادشاهان و امیران و سران قبایل مى باشد.[5] در این نامه ها، پیامبر اکرم (ص) بر رعایت اموری نظیر؛ نکات ادبی و کاربرد الفاظ و القاب تشریفاتی به تناسب مقام [6]، استدلال و منطق، تطمیع و تهدید و اطمینان از بسط نفوذ و پیروزی اسلام و...تاکید داشتند.[7] سفیران پیامبر اکرم(ص) که به کشور های خارجی اعزام می شدند، از نظم و سازماندهی خوبی برخوردار بودند  و به زبان مردم کشوری که به سوی آن اعزام شده بودند، سخن می گفتند. مشهورترین اعزام ها عبارت بود از اعزام سفیر به سوی؛ کسری پادشاه فارس؛ مقوقس، عظیم و بزرگ قبط؛ هرقل، پادشاه روم و عظیم بصری؛ نجاشی سلطان حبشه؛ حارث غسانی، پادشاه تخوم شام؛ هوذة بن علی حنفی، پادشاه یمامه و همچنین به سلطان های عمان،   بحرین، حارث و یمن سفیرانی فرستاده شد.  2-6. اداره رسایل و ترجمه: این اداره از چند نفر از اصحاب تشکیل شده بود که وظیفه ترجمه نامه ها و گفتگو ها و مذاکرات رسول اکرم(ص) و هیأتهای خارجی را برعهده داشت. بارزترین آنها زید بن ثابت بود که سمت مترجم را داشت و به زبانهای فارسی، رومی، قبطی و حبشی آشنا بود. همچنین  عبداللّه بن ارقم، سرجیل بن حسنه، حنظلة بن ربیع، حنظلة بن صیفى و على بن ابى طالب(ع) از ارکان ورؤساى کاتبان پیامبر بودند. [8] 3-6. عقد پیمان هاى سیاسى: بهترین نمودار دیپلماسیِ دولت اسلامى در عصر رسول خدا، عهدنامه ها و پیمان هایى است که بین حضرت و اقوام و فرق مختلف به امضا رسیده است. از مهم ترین آن ها پیمان حضرت با یهودیان مدینه [9] و پیمان صلح حدیبیّه با قریش است.[10] 4-6. پذیرش هیأتهای خارجی: در بدو ورود گروه مشخصی از  اصحاب  از هیأتهای خارجی استقبال می نمودند. پیامبر (ص)در مدینه دارالضیافه اى ترتیب داد تا وفود و هیأت های سیاسى که براى دیدار آن حضرت و تشرف به اسلام و یا مقاصد دیگر به مدینه وارد مى شدند، از آنها پذیرایى شود.[11] مغیرة بن شعبه مأمور بود به میهمانان و وفود بیاموزد چگونه به رسول خدا(ص) تحیّت گفته و سکینه و وقار نزد رسول خدا(ص) را رعایت نمایند. گاهی مواقع پیامبر(ص) متواضعانه از هیأت های سیاسى پذیرایی می کرد. این امر در خصوص هیأت نجاشی و شخص او در تاریخ ثبت است.[12]   جمع بندی  همانگونه که مشاهده می شود پیامبر گرامی اسلام (ص)، به دلیل برخورداری از شئون و اختیارات مختلف الهی و در راستای فعلیت بخشیدن به اهداف عالى خویش در زمینه هاى گوناگون سیاسى، اقتصادى، اجتماعى، فرهنگى، داخلی و خارجی، اقدام به تاسیس دولت نموده  و پیشرفته ترین و کارآمدترین تشکیلات اداری و سازمان های مورد نیاز عصر خویش را به وجود آوردند به نحوی که علیرغم مدت زمان کوتاه و مشکلات و موانع متعدد، بیشترین و موثرترین دستاوردهای درخشان را در جهت آزادی، عدالت، هدایت، تکامل و ترقی مادی و معنوی جامعه بشری به ارمغان آورد. چنانکه گوستو لوبون می نویسد: «نفوذ اخلاقی همین اعراب زاییده اسلام، آن اقوام وحشی اروپا را که سلطنت روم را زیر و زبر نمودند، در طریق آدمیت داخل کرد و نیز نفوذ عقلانی آنان دروازه علوم و فنون و فلسفه را که از آن به کلی بی خبر بودند، به روی آنها باز کرد و تا ششصد سال استاد اروپائیان بودند.»[13] و فریدریش دیترسی، خاورشناس و محقق آلمانی نیز اذعان دارد؛ ‌«علوم طبیعی، ریاضی، فلسفه، و ستاره شناسی که در قرن دهم، اروپا را جلو برد؛ سرچشمه آنها قرآن محمد(ص) می باشد و اروپا به آیین محمد(ص) بدهکار است.»[14] پایان پی نوشت ها: [1] - نظام الاداره والحکم فی الاسلام، ص 555. [2] - ساختار حکومت پیامبر(ص)، پیشین. [3] - مسلمانان در بستر تاریخ، یعقوب جعفری، ج 1، ص 80. [4] - این نامه ها به عنوان اسناد سیاسی اسلام در کتب تاریخ مضبوط است و در کتاب «جمهرة رسائل العرب» و «مکاتیب الرسول» آمده است. [5] - ر. ک: مجموعه الوثاقه السیاسیه للعهد النبوی و الخلافه الراشده، محمد حمید الله،  بیروت: دارالارشاد، 1968، ص 204. [6] - مانند: «الی هرقل عظیم الروم»، «الی کسری عظیم فارس» و امثال اینها. [7] - ر. ک: ساختار اجتماعی و سیاسی  نخستین حکومت اسلامی در مدینه، پیشین، صص 232 – 236. [8] - ر. ک: دولةالرسول، ص 274؛ تراتیب الاداریة، ج 1، ص 251؛ اسدالغابه، ج 2، ص 279. [9] - ر. ک:  سیره ابن هشام، ج 2، ص 501. [10] - ر.ک: مکاتیب الرسول، علی احمدی، ص 282. [11] - دولةالرسول، ص 289. [12] - ر. ک: سیره ابن هشام، ج 4، ص 184؛ تراتیب الاداریة، ج 1، ص 39؛ دولةالرسول، ص 289. [13] - تمدن اسلام و عرب، ص 751. [14] - اسلام از دیدگاه اندیشمندان غرب، نصرالله نیک بین، دورود: سیمان و فارسیت، بی تا، ص 52. .

پرسمان دانشگاهیان

مرجع:

ایجاد شده در 1401/03/25

لینک کوتاه