نظریه تکامل (Evolution) رویکردهای گوناگونی را در میان زیست شناسان (Biologists)، فیلسوفان علم (Philosophers of Scicnce) و عالمان دینی (Religious sclolars) برانگیخته است. این نظریه از بدو پیدایش تاکنون مراحل متعددی را پشت سر گذاشته و همواره مورد نقد و اصلاحاتی واقع شده که اهم آنها عبارتند از: (۱) لامارکیسم، (۲) نیولامارکیسم، (۳) داروینیسم، (۴) نیوداروینیسم، (۵) موتاسیونیسم.

نظریه تکامل (Evolution) رویکردهای گوناگونی را در میان زیست شناسان (Biologists)، فیلسوفان علم (Philosophers of Scicnce) و عالمان دینی (Religious sclolars) برانگیخته است. این نظریه از بدو پیدایش تاکنون مراحل متعددی را پشت سر گذاشته و همواره مورد نقد و اصلاحاتی واقع شده که اهم آنها عبارتند از: (1) لامارکیسم، (2) نیولامارکیسم، (3) داروینیسم، (4) نیوداروینیسم، (5) موتاسیونیسم. الف) از منظر زیست شناختی (Biologic): اشکالات متعددی بر نظریه تکامل وارد ساخته اند، از جمله آنکه با تمام تلاش هایی که داروین در جمع آوری شواهد بر نظریه خویش به عمل آورده، از تفاوت های عمده و اساسی بین انسان و اجداد حیوانی مورد ادعای وی (میمون) غافل بوده است. و برخی از این تفاوت ها که «والاس» (Wallace) به آنها اشاره کرده عبارتند از: (1) فاصله عمیق میان مغز و قوای دماغی انسان ومیمون. (2) تمایز زبانی آشکار بین انسان و میمون. (3) استعداد وتوانایی آفرینش هنری در انسان. (4) عدم تفاوت مغزی بین انسان متمدن کنونی و قبایل بدوی که داروین آنها را حلقه فاصل بین انسان متمدن ومیمون خوانده است. (علم و دین، ایان باربور (Ian Barbour)، ترجمه بهاالدین خرمشاهی، ص 99 - 141). همچنین «فیزیکو» (Phisico) طبیعی دان آلمانی و متخصص در تاریخ طبیعی انسان (Antropologist) می گوید: «پیشرفت های محسوسی که علم تاریخ طبیعی انسان نموده، روز به روز خویشاوندی انسان و میمون را دورترمی سازد.» (علی اطلال المذهب المادی، فرید وجدی 103 - 108). ب) ازمنظر فلسفه علم نیز که معرفتی درجه دوم است، و رهبردهای علمی،متدهای برگزیده توسط دانشمندان، حاصل کار آنها و عوامل دخیل در نظر پردازی های علمی را مورد سنجش و داوری قرار می دهد، دیدگاه های گوناگونی عرضه شده که عبارتند از: (1) پوزیتویسم منطقی (Logical Positirism) (2) مینوگروی (Idealism) (3) واقع گروی خام Naive (Realism) (4) واقع گروی نقدی (Critical Realism) چهارمین نگرش که جدیدترین آنها به شمار می آید، بر آن است که اساسا"تئوری های علمی برآیند مشاهدات صرف و تحویل پذیر به داده های حسی نیست، بلکه تئوری ها برآیند همکنشی داده های حسی و بر ساخته های ذهنی دانشمند است. بنابراین نظریات علمی، اکتشافات محض نیستند وجنبه اختراعی نیز دارند.از این رو نمی توان این گونه نظریات را نسخه طابق النعل بالنعل واقعیت و عینیت خارجی دانست، (علم و دین، ایان باربور،مترجم بهاالدین خرمشاهی، ص 169 - 244). ج) از منظر دینی: در میان عالمان دینی و دیگر دانشمندانی که در پی تبیین دیدگاه اسلام پیرامون نظریه تکامل بر آمده اند، رویکردهای گوناگونی یافت می شود که به اختصار عبارتند از: 1- ادعای اینکه قرآن به صراحت از تکامل تدریجی و تحول انواع و پیوستگی نسلی دم زده است (خلقت انسان، دکتر سحابی) 2-رد تئوری تحولی خلقت (تفسیر المیزان، ج 4، ص 153 - ج 9، ص 8 - ج 16، ص 269). 3- توجیه پذیری نظریه تکامل از طریق آیات قرآن درصورت اثبات آن در علم. (داروینیسم یا تکامل انواع، جعفر سبحانی. نیز: فیلسوف نماها، مکارم شیرازی). 4- در صورت اثبات نظریه تکامل در مورددیگر جانداران، انسان حساب جداگانه و مستقلی دارد و پیوستگی نسلی با دیگر حیوانات ندارد.(خلقت انسان از نظر قرآن، معارف قرآن،خداشناسی، انسان شناسی، کیهان شناسی، محمدتقی مصباح یزدی). 5-تفکیک وحی از مفسران آن (تکامل از نظر قرآن، علی مشکینی اردبیلی). 6- تفکیک زبانی علم و دین (مقالات فلسفی، علل گرایش به مادیگری،مرتضی مطهری) برای توضیح بیشتر علاوه بر متون ذکر شده ر. ک: 1- موضع علم و دین در خلقت انسان احد فرامرز قراملکی نشرآرایه 2- مجله «کلام اسلامی»، شماره 15 18 3- تورات، انجیل، قرآن و علم موریس بوکای ترجمه: مهندس ذبیح الله دبیر. در این جا با مختصر توضیحاتی به ذکردیدگاه علامه طباطبایی می پردازیم: 1- اساسا تئوری تکامل از نظر تجربی ثابت نگردیده است، و وفاق و اجماعی (Conseuse) بر آن نیست. 2- آیات قرآن با صراحت و نص قطعی از هیچ یک از دو نظریه ثبات انواع (Fixism) و تحول انواع (Transformism) دم نزده است. لیکن ظاهر آیات مربوط به خلقت انسان با دیدگاه اول انطباق دارد. 3- ظواهر کتاب و سنت تا زمانی که با حجت دیگری در تعارض نیفتد به حجیت خودباقی هستند.4- با توجه به مقدمات فوق نمی توان از مدلول ظاهری آیات قرآن در این باره دست کشید.(تفسیرالمیزان مراجع یاد شده) .

پرسمان دانشگاهیان

مرجع:

ایجاد شده در 1401/03/25

لینک کوتاه