بر اساس مطالعات و بررسى هاى صورت گرفته در متون دینى مذاهب مختلف و باورها و اعتقادات اقوام و ملل جهان، اعتقاد به ظهور «منجى و مصلح جهانى» و باورداشت آینده اى روشن و مطلوب، عقیده اى عمومى و فراگیر است و اختصاص به یک یا دو مذهب ندارد.

بر اساس مطالعات و بررسى هاى صورت گرفته در متون دینى مذاهب مختلف و باورها و اعتقادات اقوام و ملل جهان، اعتقاد به ظهور «منجى و مصلح جهانى» و باورداشت آینده اى روشن و مطلوب، عقیده اى عمومى و فراگیر است و اختصاص به یک یا دو مذهب ندارد. تمامى ادیان ابراهیمى و بیشتر مذاهب موجود، معتقد و منتظر آمدن «نجات دهنده اى» در واپسین دوره از تاریخ هستند که در آن عصر طلایى، جامعه جهانى، آکنده از صلح و صفا، معنویت و نورانیت و قسط و عدالت خواهد بود. کاستى ها و دشوارى ها، زدوده شده و رذایل و ناراستى ها از بین خواهد رفت. انسان ها به مراحل بالاى کمال و تعالى معنوى و مادى دست یافته، از نعمت و برکات بى شمار بهره مند خواهند شد. مسئله عقیده به ظهور یک رهبر الهى و آمدن نجات دهنده اى در آخرالزمان، به قدرى اصیل و ریشه دار است که در اعماق دل ملّت ها و پیروان همه ادیان الهى و تمام اقوام و ملل جهان جا گرفته است تا جایى که در طول تاریخ بشریت، انسان ها در فراز و نشیب هاى زندگى، با یادآورى ظهور چنین رهبر مقتدرى، پیوسته خود را از یأس و ناامیدى دور کرده و در انتظار ظهور «مصلح موعود جهانى» در پایان جهان، لحظه شمارى مى کنند. نام هاى موعود در بعضى از کتاب هاى ادیان و ملل مختلف چنین است : 1. «صاحب»، در صحف ابراهیم ؛ 2. «قائم»، در زبور سیزدهم ؛ 3. «قید مو»، در تورات به لغت ترکوم ؛ 4. «ماشیح» (مهدى بزرگ)، در تورات عبرانى ؛ 5. «مهمید آخر»، در انجیل ؛ 6. «سروش ایزد»، در زمزم زرتشت ؛ 7. «بهرام»، در ابستاق زند و پازند ؛ 8. «بنده یزدان»، در زند و پازند ؛ 9. «لند بطاوا»، در هزارنامه هندیان ؛ 10. «خوراند» در جاویدان ؛ 11. «خجسته» (احمد)، در کندرال فرنگیان ؛ 12. «خسرو» در کتاب مجوس ؛ 13. «پرویز»، در کتاب برزین آذر فارسیاب ؛ 14. «فردوس اکبر»، در کتاب قبروس رومیان ؛ 15. «کلمه الحق»، در صحیفه آسمانى ؛ 16. «صمصام الاکبر»، در کتاب کندرال ؛ 17. «بقیة اللّه »، در کتاب دوهر ؛ 18. «قاطع»، در کتاب قنطره ؛ 19. «سوشیانس»، در کتاب زند و هومومن یس (زرتشتیان) ؛ 20. «منصور» در کتاب دید براهمه ؛ 21. «ایستاده» (قائم)، در کتاب شاکمونى ؛ 22. «ویشنو»، در کتاب ریگ ودا ؛ 23. «فرخنده» (محمد)، در کتاب وشن جوک ؛ 24. «راهنما» (هادى و مهدى)، در کتاب پاتیکل ؛ 25. «پسر انسان»، در عهد جدید (اناجیل) و...[1]. البته اعتقاد به وجود «منجى موعود» (مهدویت) یک عقیده اصیل اسلامى است که ریشه قرآنى دارد و احادیث متواترى - به ویژه در منابع معتبر روایى شیعه - درباره آن وارد شده است. به عبارت دقیق تر این باورداشت در بین اسلام و مذهب شیعه، ملموس تر، یقینى تر و روشن تر است و یکى از ارکان مهم اعتقادى آن به شمار مى رود. با این حال این حقیقت معهود و اندیشه اصیل، ریشه در کهن ترین آموزه هاى آسمانى و فرهنگ هاى بشرى دارد. فوتوریسم (آینده گرایى): توجّه ویژه به آینده و چشمداشت تغییر و تحوّلى ژرف در آتیه، با تعابیر و اصطلاحات مختلفى - چون فوتوریسم و فلسفه تاریخ - تبیین شده است. «فوتوریسم» (Futurism) ؛ یعنى، اعتقاد به دوره آخرالزمان و انتظار ظهور منجى غیبى و مصلح جهانى و بزرگ... .  فوتوریسم عقیده اى است که در کیش هاى آسمانى : زوراستر یانسیم (مذهب زرتشت)، جودائیسم (مذهب یهود) و سه مذهب عمده مسیحیت (کاتولیک، پروتستان و ارتودوکس) و به طور کلى در میان مدعیان نبوّت، به مثابه یک اصل مسلّم قبول شده و همگى بالاتفاق، بشارت ظهور همچو مصلحى را داده اند. در این راستا دو مذهب عمده اسلام - تشیّع و تسنّن - هم در ظهور یک «مهدى» در دوران واپسین زمان اتفاق نظر دارند[2]. بر این اساس فوتوریسم، یکى از مسائلى است که در بحث هاى تئولوژیک تمام مذاهب آسمانى، درباره آن گفت و گو شده است. «دارمستتر» طى کنفرانسى مى گوید : «مى دانید که محمد[ص] چگونه شریعت خود را بنیان نهاد؟ وقتى که او ظهور کرد، در عربستان علاوه بر شرک ملى باستانى، سه دیانت بیگانه موجود بود (آیین یهود، دیانت عیسوى و کیش زرتشت)... . نکته مشترکى که در این سه دیانت یافت مى شد، عبارت بود از: اعتقاد به یک وجود فوق الطبیعه که بایستى در آخرالزمان ظهور کند و نظم و عدالت را به جهان باز آرد و مقدمه خلود و سعادت دائم انسان را فراهم سازد...»[3]. بشاراتى که در این باره در کتاب هاى آسمانى مقدس و کتب مدعیان نبوت وارد شده، بى شمار است ؛ از جمله : زبور، زند، حکى، صفیناه، اشعیاء، شاکمونى (هندو)، انجیل متى، دید و پاتکیل (هند)، جاماسب، انجیل یوحنا، دانیال و... . در اینجا به بعضى از این باورها و اعتقادات اشاره مى شود : 1. در کتاب معروف زند، آمده است : «پس از پیروزى ایزدان و برانداختن تبار اهریمنان، عالم کیهان به سعادت اصلى خود رسیده، آدمیان بر تخت نیک بختى خواهند نشست». 2. در کتاب جاماسب نامه از زرتشت نقل مى کند : «مردى بیرون آید از زمین تازیان... مردى بزرگ سر و بزرگ تن و بزرگ ساق و بر آیین نیاى خویش و با سپاه بسیار، روى به ایران نهد و آبادانى کند و زمین را پر داد کند»[4]. زرتشتیان، منتظر سه موعود هستند که هر یک از آنان به فاصله هزار سال از دیگرى، ظهور خواهند کرد (هوشیدَر، هوشیدِر ماه و سوشیانس). از نظر اینان: «در آخرین هزاره از عمر جهان، از خاندان بهروز خداپرست و پرهیزکار، آخرین آفریده اهورامزدا، متولّد مى شود. در سى سالگى امانت رسالت به وى واگذار شده و به واسطه نشانه متوقف شده خورشید در وسط آسمان، ظهور او به عالمیان بشارت داده خواهد شد. از ظهور وى، اهریمن و دیو دروغ، نیست و نابود گردد. یاران آن موعود - که از جاودانان هستند - قیام مى کنند و همراه وى خواهند بود تا مردگان برخیزند و جهان معنوى روى نماید»[5]. 3. در آیین بودا اندیشه منجى موعود، با مفهوم میتریه (مهربان) تبیین شده است. بوداییان او را آخرین بودا از بودایان زمینى مى دانند که هنوز نیامده است ؛ اما خواهد آمد تا همه انسان ها را نجات دهد. در بعضى از کتاب ها آمده است : «پنج هزار سال پس از آخرین بودا، آفتاب آموزه هاى بودایى افول مى کند... [پس ]یک راهنما خواهد بود. او براى مردم رفاه و بهروزى مى آورد. آن گاه که چنین فضایى بهشت گون فراهم آمد، میتریه از آسمان نزول مى کند ؛ بودایى خویش را به کمال مى رساند و درمه را به فرهیختگان مى آموزد»[6]. 4. یهودیان در انتظار طولانى، باور به آمدن مصلح (مسیحا یا ماشیح) دارند. به نظر آنان روزى «مسیحا» خواهد آمد و سرزمین بنى اسرائیل (ارض موعود) را به آبادانى خواهد کشاند[7]. 5. مسیحیان معتقدند : سرانجام روزى خواهد آمد که عیسى مسیح، بار دیگر بازگشته، جهان را به سعادت خواهد رساند و مسیحیان را نجات خواهد داد. در کتاب مقدّس از آمدن مسیح، با عنوان «تحقّق ملکوت خدا» یاد شده است. در انجیل متى مى گوید : «چون فرزند انسان در جلال خود خواهد آمد ؛ با جمیع ملائکه مقدسه بر کرسى بزرگى خود قرار خواهد گرفت. همه قبایل نزد وى جمع خواهند شد و آنها را از همدیگر جدا خواهد کرد ؛ چنان که شبانى میش ها را از بزها جدا مى کند[8]...». در انجیل لوقا آمده است : «پس باید که بسته باشد کمرهاى شما و افروخته باشد چراغ هاى شما و مانند آن کسانى باشید که آقاى خود را انتظار مى کشند ؛ کى از عروسى باز آید که چون آید و در زند، دفعتا در را گشایند. خوشا به حال آن نوکران که چون آقا آید، آنها را بیدار یابد و من با شما مى گویم : به درستى کمر خود را بسته، آنها را نشانید و نزدشان آمده، آنان را خدمت خواهد کرد»[9]. 6. در کتاب باسک - یکى از کتاب هاى هندویان - آمده است : «دور دنیا تمام شود به پادشاه عدلى که در آخرالزمان که پیشواى ملائکه و پریان و آدمیان باشد و حق و راستى با او باشد و آنچه در دریا و زمین ها و کوه ها، پنهان باشد، همه را به دست آورد و از آسمان ها و زمین آنچه باشد، خبر دهد و از او بزرگ تر کسى به دنیا نیاید»[10]. 7. «شاکمونى» - پیغمبر هندویان - در کتاب مذهبى خود مى گوید : «پادشاهى دولت دنیا به فرزند سیّد خلایق دو جهان «کشن» بزرگوار تمام شود و او کسى باشد که بر کوه هاى مشرق و مغرب دنیا حکم براند و بر ابرها شود و دین خدا، یک دین شود و دین خدا زنده گردد»[11]. 8. در کتاب وشن جوک (از کتاب هندوها) چنین آمده است : «سرانجام دنیا، به کسى برگردد که خدا را دوست دارد و از بندگان خاص او باشد و نام او فرخنده و خجسته باشد»[12]. 9. در کتاب دیگرى به نام «دید» آمده است : «پس از خرابى دنیا، پادشاهى در آخرالزمان پیدا شود که پیشواى خلایق باشد و نام او منصور باشد و تمام عالم را بگیرد و به آیین خود آورد»[13]. در آیین هندو، موعود نجات بخش موسوم به «کالکى» (Kalki)، در پایان آخرین دوره زمانى از ادوار چهارگانه جهانى ؛ یعنى، «کالى گه» ظهور خواهد کرد. بنابر تفکر هندویى جهان از چهار دوره رو به انحطاط تشکیل شده است. در چهارمین دوره (عصر کالى) فساد و تباهى سراسر جهان را فرا مى گیرد، زندگانى اجتماعى و معنوى به نازل ترین حدّ خود مى رسد و موجبات زوال نهایى را فراهم مى سازد. این عصر کالى یوگه است که بنا بر باورهاى هندویى ما اکنون در آن به سر مى بریم[14]. در پایان چنین دوران سیاهى، آخرین و دهمین تجلّى «ویشنو» (موسوم به کالکى) سوار بر اسبى سفید و به هیأت انسان ظهور خواهد کرد. وى سراسر جهان را سواره و با شمشیرى آخته و رخشان در مى نوردد تا بدى و فساد را نابود کند. با نابود کردن جهان، شرایط براى آفرینش نو مهیا مى شود تا در مهایوگاى آتى، دیگر بار عدالت و فضیلت ارزش یابد[15]. 10. دیدگاه اسلام نیز درباره «منجى موعود» تحت اندیشه مهدویت، مطرح است... . نتیجه آنکه در تمامى دین هاى الهى و نیز بسیارى از مکاتب بشرى و مسلک هاى مختلف، این باور وجود دارد که ستم و شرّ و بدبختى، نخواهد پایید و بالاخره عرصه گیتى، شاهد خیزش کسى خواهد بود که غلبه نهایى عدل، نیکى و آسایش را به ارمغان خواهد آورد. مى توان نتایج و آموزه هاى زیر را از این باور برداشت کرد : - اصل وجود «منجى و مصلح موعود»، امرى پذیرفته شده است. - ظهور و قیام این نجات دهنده بزرگ، در برهه اى حساس از زمان خواهد بود. - تغییر و تحوّلات فراوانى در جهان (قبل و بعد از ظهور) روى خواهد داد. - ریشه شرّ و فساد و ظلم برکنده شده و پلیدى ها و اهریمنان نابود خواهند شد. - جهان رو به عمران و آبادانى خواهد گذشت و طبیعت و زندگى طراوت و حلاوتى ویژه خواهد یافت. - در آن زمان، یکتاپرستان، ستمدیدگان و فرودستان نجات یافته و حاکمان و سروران روى زمین خواهند شد. - خیر و نیکى و تقوا در جهان حاکم شده و آیین حق و یکتاپرستى، همگانى و فراگیر خواهد شد. - بیشتر مؤلّفه هاى این «قیام آسمانى» در ادیان یکسان است و ما تنها شاهد تعابیر و الفاظ مختلف از آن واقعه و یا اسامى متعدد «یک منجى خاص» هستیم. در واقع همه اینها، یک نفر است ؛ چنان که گفته اند : سوشیانت مزدیسنان، به منزله کریشناى برهمنان، بوداى پنجم بوادائیان، مسیح یهودیان، فارقلیط عیسویان و مهدى مسلمانان است[16]. منابع [1]. ر.ک : اسداللّه  هاشمى شهیدى، ظهور حضرت مهدى از دیدگاه اسلام و مذاهب جهان، (انتشارات مسجد جمکران، قم : 1380، ج اول)، ص 46و47. [2]. ر.ک : سید هادى خسرو شاهى، مصلح جهانى و مهدى موعود از دیدگاه اهل سنّت، انتشارات اطلاعات، تهران : 1374، ج دوم، ص 55. [3]. دار مستتر، مهدى از صدر اسلام تا قرن سیزدهم، ترجمه محسن جهانسوز تهران : کتابفروشى ادب، 1317، ص 5. [4]. حکومت جهانى مهدىعج، ص 53. [5]. فصلنامه انتظار، ش 15، ص 163. [6]. همان، ص 158. [7]. کتاب مقدس ترجمه فاضل خان همدانى، کتاب دانیال، فصل 12، بندهاى 1 - 3. [8]. متى، باب 25، بندهاى 31 - 33. [9]. لوقا، باب 12، بندهاى 35 - 37. [10]. حکومت جهانى مهدىعج، ص 54 ؛ بشارات عهدین، ص 246. [11]. مصلح جهانى و مهدى موعود، ص 60. [12]. مهدى انقلابى بزرگ، ص 54 ؛ بشارات عهدین، ص 272. [13]. بشارات عهدین، ص 245. [14]. فصلنامه انتظار، ش 15، ص 157. [15]. اوپانیشاد، ترجمه محمد داراشکوه، ج 2، ص 637. [16]. دایره المعارف فارسى، ج 1، ص 1373 ؛ خورشید مغرب، ص 53. .

پرسمان دانشگاهیان

مرجع:

ایجاد شده در 1401/03/25

لینک کوتاه