حیات الهی یعنی چه؟ مگر در مورد خداوند هم مرگ و زندگي معنا دارد؟

مفهوم حیات از مفاهیمي است که هم در مورد نباتات صدق مي‌كند و هم در مورد حیوانات و انسان. و هم می توانیم بالاترین درجه کمال آن را در مورد خداوند متعال بکار ببریم. یعنی هم نباتات متصف به حیات می شوند و هم حیوانات و انسان و هم می توانیم خداوند را به صفت حیات متصف کنیم. اما این صفت در هر یک دارای ویژگی خاصي است که موجود ديگر نيست. حیات در مورد گیاهان و نباتات یعنی این که آن ها دارای رشد و نمو هستند. این معنا مستلزم نقص و نیاز است زیرا لازمه رشد و نمو این است که موجود رشد یابنده در آغاز فاقد کمالی باشد و در اثر عوامل خارجی تغییراتی در آن پدید آید و تدریجاً به کمال جدیدي برسد. این معنا از حیات را نمی توانیم هرگز به خدا نسبت دهیم. حیات در حیوانات و انسان دارای ویژگی مشترکی است که از آن به شعور یا اراده یا ادراک (علم) و فعالیت ارادی و یا علم و قدرت تعبیر می کنند. در این موجودات اگر دقت کنیم در می یابیم که حیات در انسان نسبت به حیوانات در درجه بالاتری قرار دارد چرا که شعور و اراده در انسان نسبت به حیوانات بیشتر است. این معنای حیات مفهومی است کمالی و هر چند مصادیق آن، توأم با نقص و محدودیت هایی هستند مثلاً انسان موجودی است که در ابتدای حرکت استکمالی خود دارای نقص است اما رو به سوی کمال و کامل شدن دارد. لذا می شود برای آن مرتبه ای نامتناهی در نظر بگیریم که هیچ نقص و محدودیتی نداشته باشد چنان چه مفهوم وجود برای انسان یک مرتبه ای دارد که می توانیم مرتبه کاملی که بدون هیچ نقص باشد برای آن در نظر بگیریم. بر این اساس ما می توانیم آن معنای نهایت کمال یافته از حیات را به خداوند نسبت دهیم و خداوند را به آن متصف کنیم. مطلب دیگری که باید به آن توجه کنیم این است که این معنای حیات که ملازم با شعور و اراده است، لازمه وجود غیر مادّی می باشد یعنی صفت حیات که به جانداران مادی (انسان و حیوانات)، نسبت می دهیم، در حقیقت صفتی است که متعلق به روح و جان آن هاست که امری غیر مادی و مجرد می باشند یعنی گر چه جانداران متصف به صفت حیات می شوند اما در واقع این صفت برای بدن آن ها نیست، بلکه صفتی است برای جان و روح مجرّد آن ها هم چنان که امتداد، خاصیت ذاتی اجسام می باشد حیات هم از خواص ذاتی موجودات مجرّد است و علم و اراده نیز از لوازم حیات است بنابر این انسان و حیوانات به لحاظ داشتن روح مجرّد متصف به حیات می شوند و صفت حیات، صفتی است که متعلق به مجردات است و بالاترین مرتبه حیات مخصوص ذات مقدس الهی است. حیّ بودن خداوند بدین معناست که وجود او واجد حیثیت کمالی خاصی است که به اعتبار آن، متصف به علم و قدرت و فعالیت می گردد و با توجه به این که علم و قدرت از صفات ذاتی خداوندند و با عنایت به رابطه حیات با این دو صفت، روشن می شود که حیات الهی نیز وصفی ذاتی است بر خلاف حیات در موجودات طبیعی که وصفی عرضي و خارج از ذات آنهاست. در روایتی از امام کاظم ـ علیه السلام ـ به حقیقت حیات الهی و تفاوت آن با حیات مخلوقات اشاره می فرمایند که: «خداوند حیّ است و حیات او حادث نیست و وجودی (مستقل) که واجد اوصاف گردد، ندارد و حیاتش کیفیتی که به واسطه آن محدود شود یا نسبتی با مکان که در آن متوقف شود و یا جایی که در آن سکونت گزیند ندارد بلکه خداوند لذاته حیّ است» بنابر این حیات خداوند بر خلاف حیات مخلوقاتش حادث نیست بلکه به تبع ازلیت ذات الهی، حیات او عین ذاتش است حیاتی قدیم و ازلی است. و نیز روشن شد که حیات الهی وجودی مستقل از ذات الهی ندارد تا ذات بتواند بلحاظ آن متصف به اوصافی گردد. استدلال بر حیات الهی از چند طریق قابل بیان است طریق اول این است که ذات مقدس الهی مجرّد است و غیر جسمانی و هر موجود مجرّدی ذاتاً دارای حیاتی است که شعور و اراده از لوازم اوست پس خداوند متعال هم ذاتاً دارای حیات می باشد. دلیل دیگر این است که علم و قدرت (شعور و اراده) از نشانه ها و لوازم حیات هستند وقتی ما علم و قدرت را برای خداوند و آن هم بالاترین درجه آن را که هیچ نقصی در آن نباشد برای خداوند اثبات کردیم، اثبات می شود که خداوند هم دارای صفت حیات است. محقق طوسی در این باره می فرماید که هر موجود قادر و عالمی ضرورتاً حیّ است. راه سوم استدلال بر حیات الهی این است که خداوند علت هستی بخش است چطور ممکن است که مخلوقات خداوند دارای صفتی کمالی مانند حیات باشند اما علت هستی بخش و خالق آن ها از این صفت کمالی خالی باشد؟ بلکه بر عکس بالاترین و کامل ترین درجه حیات برای خداوند بعنوان علت هستی بخش اثبات می شود. .

مرجع:

ایجاد شده در 1400/10/19

لینک کوتاه