اگر خدا ارحم الراحمين است پس چرا فرموده {Qفمن يعمل مثقال ذرة شرا يرهQ} يعني هر کس بدي که کرده ولو اينکه کم باشد عذاب مي شود؟

خداوند متعال در قرآن کريم و در آيات مورد سوال به سرانجام كار هر يك از دو گروه مؤمن و كافر، نيكوكار و بدكار، اشاره كرده مى‏فرمايد: « پس كسى كه به اندازه سنگينى ذره‏اى كار خير انجام داده آن را مى‏بيند» فَمَنْ يَعْمَلْ مِثْقالَ ذَرَّةٍ خَيْراً يَرَهُ و هر كس به اندازه سنگينى ذره‏اى كار بد كرده آن را مى‏بيند!» وَ مَنْ يَعْمَلْ مِثْقالَ ذَرَّةٍ شَرًّا يَرَهُ. در اينجا تفسيرهاى مختلفى ذكر شده كه آيا جزاى اعمال را مى‏بيند و يا نامه اعمال را مشاهده مى‏كند و يا خود عمل را؟ ظاهر اين آيات نيز تاكيدی است بر مساله تجسم اعمال و مشاهده خود عمل، اعم از نيك و بد در روز قيامت كه حتى اگر سر سوزنى كار نيك يا بد باشد در برابر صاحب آن مجسم مى‏شود و آن را مشاهده مى‏كند. «مثقال» در لغت هم به معنى ثقل و سنگينى آمده ، و هم ترازويى كه با آن سنگينى اشياء را مى‏سنجند، و در اينجا به همان معنى اول است. براى« ذرة» نيز در لغت و كلمات مفسران تفسيرهاى گوناگونى ذكر شده است: گاه به معنى مورچه كوچك، و گاه گرد و غبارى كه وقتى دست را بر زمين بگذاريم و برداريم به آن مى‏چسبد، و گاه به معنى ذرات بسيار كوچك غبار كه در فضا معلق است و به هنگامى كه آفتاب از روزنه‏اى به اطاق تاريك مى‏تابد آشكار مى‏گردد تفسير شده است. به هر حال اين آيه از آياتى است كه پشت را مى‏لرزاند و نشان مى‏دهد كه حسابرسى خداوند در آن روز فوق العاده دقيق و حساس است، و ترازوهاى سنجش عمل در قيامت آن قدر ظريف است كه حتى كوچك ترين اعمال انسانى را وزن مى‏كنند و به حساب مى‏آورند. نه تنها از اين آيات بلکه از آيات مختلف قرآن به خوبى استفاده مى‏شود كه در حسابرسى اعمال در قيامت فوق العاده دقت و موشكافى مى‏شود، در آيه 16 سوره لقمان مى‏خوانيم: يا بُنَيَّ إِنَّها إِنْ تَكُ مِثْقالَ حَبَّةٍ مِنْ خَرْدَلٍ فَتَكُنْ فِي صَخْرَةٍ أَوْ فِي السَّماواتِ أَوْ فِي الْأَرْضِ يَأْتِ بِهَا اللَّهُ إِنَّ اللَّهَ لَطِيفٌ خَبِيرٌ پسرم! اگر به اندازه سنگينى دانه خردلى (عمل نيك يا بد) باشد و در دل سنگى يا در گوشه‏اى از آسمانها يا زمين پنهان گردد، خداوند آن را (در قيامت) براى حسابرسى مى‏آورد، خداوند دقيق و آگاه است." خردل" دانه بسيار كوچكى از گياه معروفى است كه ضرب المثل در كوچكى مى‏باشد. اين تعبيرات نشان مى‏دهد كه در آن حسابرسى بزرگ كوچك ترين كارها محاسبه مى‏شود، ضمنا اين آيات هشدار مى‏دهد كه نه گناهان كوچك را كم اهميت بشمرند، و نه اعمال خير كوچك را، چيزى كه مورد محاسبه الهى قرار مى‏گيرد هر چه باشد كم اهميت نيست. لذا بعضى از مفسران گفته‏اند اين آيات زمانى نازل شد كه بعضى از ياران پيغمبر اكرم ص نسبت به انفاق اموال كمی بى اعتنا بودند، و مى‏گفتند: اجر و پاداش بر چيزهايى داده مى‏شود كه ما آن را دوست داريم، و اشياء كوچك چيزى نيست كه مورد علاقه ما باشد، و همچنين نسبت به گناهان كوچك بى اعتنا بودند، آيات نازل شد و آنها را به خيرات كوچك ترغيب كرد، و از گناهان كوچك بر حذر داشت. در اينجا سؤال پرسشگر ارجمند مطرح است و آن اين كه مطابق اين تفسيرآيات که انسان جزاى همه اعمال خود را در قيامت اعم از نيك و بد كوچك و بزرگ مى‏بيند، اين معنى چگونه با آيات احباط و تكفير و عفو و توبه سازگار است؟ زيرا آيات احباط مى‏گويد: بعضى از اعمال مانند شرك تمام حسنات انسان را از بين مى‏برد لَئِنْ أَشْرَكْتَ لَيَحْبَطَنَّ عَمَلُكَ و طبق آيات تكفير گاهى حسنات سيئات را از بين مى‏برد إِنَّ الْحَسَناتِ يُذْهِبْنَ السَّيِّئاتِ. و آيات عفو و توبه مى‏گويد: در سايه عفو الهى (و اين که خداوند متعال ارحم الراحمين است ) يا توبه كردن، گناهان محو مى‏شوند، اين مفاهيم چگونه با مساله مشاهده تمام اعمال نيك و بد تطبيق مى‏كند؟ در پاسخ اين سؤال بايد به يك نكته توجه كرد و آن اينكه: دو اصلى كه در آيات فوق آمده است كه مى‏گويد انسان هر ذره‏اى از كار نيك و بد را مى‏بيند به صورت يك قانون كلى است، و مى‏دانيم هر قانونی ممكن است استثناهايى داشته باشد، آيات عفو و رحمت و توبه و احباط و تكفير در حقيقت به منزله استثناء اين قانون كلى است. یا می توان گفت چند قانون داریم که باید برایند و مجموع آنها را ملاحظه کرد نه به تنهایی. پاسخ ديگر اينكه: در مورد احباط و تكفير در حقيقت موازنه و كسر و انكسارى رخ مى‏دهد، و درست مانند مطالبات و بدهي ها است كه از يكديگر كسر مى‏شود، هنگامى كه انسان نتيجه اين موازنه را مى‏بيند در حقيقت تمام اعمال نيك و بد خود را ديده است، همين سخن در مورد عفو و رحمت و توبه نيز جارى است، چرا كه عفو و ترحم بدون لياقت و شايستگى صورت نمى‏گيرد، و توبه خود نيز يكى از اعمال نيك است. بعضى در اينجا جواب ديگرى گفته‏اند كه صحيح به نظر نمى‏رسد و آن اين كه افراد كافر نتيجه اعمال خوب خود را در اين دنيا مى‏بينند، همانگونه كه افراد مؤمن كيفر اعمال بد خود را در اين جهان مى‏بينند. ولى ظاهر اين است كه آيات مورد بحث مربوط به قيامت است نه دنيا به علاوه اين كليت ندارد كه هر مؤمن و كافرى نتيجه اعمالش را در دنيا ببيند. در روايتی از ابو سعيد خدرى آمده است كه وقتى آيه فَمَنْ يَعْمَلْ ... نازل شد عرض كردم اى رسول خدا آيا من همه اعمالم را مى‏بينم؟ فرمود: آرى. گفتم: آن كارهاى بزرگ را؟ فرمود: بله، گفتم: كارهاى كوچك كوچك را؟ فرمود: بله، عرض كردم:« اى واى بر من! مادرم بنشيند و براى من عزادارى كند» فرمود:« بشارت باد بر تو اى ابو سعيد! چرا كه حسنات به ده برابر حساب مى‏شود، تا هفتصد برابر، و خدا براى هر كس بخواهد آن را هم مضاعف مى‏كند، و اما هر گناه به اندازه يك گناه مجازات دارد، يا خداوند عفو مى‏كند و بدان احدى با عملش نجات نخواهد يافت! (جز اينكه كرم خدا شامل او گردد) عرض كردم حتى تو هم اى رسول خدا؟! فرمود: حتى من، مگر اين كه خداوند مرا مشمول رحمتش سازد!». .

مرجع:

ایجاد شده در 1400/10/19

لینک کوتاه