می خواستم بدانم که وظایف واجب و ضروری خانمها در قبال همسرشان چیست؟

هنگامى که خداوند زمینه تشکیل خانواده را با آفرینش زن و مرد هموار نمود ، در جهت بهتر زیستن آنان و در راستاى تعامل و پیشرفت این نهاد نوبنیاد وظایفى براى هر کدام از آنها مقرر فرمود . به دلیل اینکه بدون قانون و مقررات ، بدون تقسیم وظایف و بدون در نظر گرفتن توانمندى ها در واگذارى مسئولیت ها ، هیچ گروه و سازمانى به سامان نمى رسد در خانواده نیز به عنوان یک نهاد اجتماعى ، امور مذکور ضرورى و حتمى مى باشد لذا مشاهده مى گردد که در هر عصر و آیینى قانون وجود داشته و محدوده اختیارات و وظایف همسران به گونه اى مشخص معین گردیده است . در آموزه ها و تعالیم آسمانى اسلام نیز به دلیل جامع و کامل بودن این دین ابدى و جهانى ، عنایت وافرى به مقررات و قوانین اجتماعى به ویژه وظایف و نقش هاى ضرورى همسران ، شده است . تعالیم آسمانى اسلام در بردارنده کارآمدترین ، منطقى ترین ، واقع بینانه ترین و متّرقى ترین ، قوانین مربوط به خانواده و همسران است به طورى که از کوچک ترین مسائل لازم در رابطه با وظایف همسران ، چشم پوشى نشده است . در رابطه با وظایف طرفینى زن و مرد با دو نوع وظایف و احکام روبه رو هستیم : نخست احکام و وظایف حقوقى و سپس احکام و وظایف اخلاقى که البته در موارد زیادى مرز بین احکام و وظایف حقوقى با احکام و وظایف اخلاقى براى افراد مشخص نیست . در سوالات بعدى به تفاوت احکام حقوقى و اخلاقى خواهیم پرداخت . اما وظایف الزامى زن نسبت به شوهر 1 - تمکین یکى از موضوعات اساسى در روابط همسرى ، مسئله تمکین و اطاعت زن از شوهر است . تمکین ( اطاعت از شوهر ) یکى از وظایف مهم بلکه از اصلى ترین وظایف زن به شمار مى رود و از مسائل ضرورى و مسلّم در آیین اسلام مى باشد . زن وظیفه دارد شرعاً و قانوناً از شوهر خود در امور مشخص شده اى اطاعت کند و اگر چنانچه در وظایف مشخص شده ، نافرمانى کند ( ناشزه ) نفقه اى بر عهده مرد نمى اید و زن حق تقاضاى نفقه ندارد . تعریف تمکین تمکین در لغت به معناى جاى دادن ، پا بر جا کردن ، قادر و مسلط گردانیدن کسى بر چیزى و غیره آمده 1 و در اصطلاح فقها و حقوقدانان به معناى آماده بودن زن براى شوهر یعنى آماده بودن و اطاعت شوهر در روابط جنسى در هر زمان که شوهر بخواهد مگر اینکه زن عذر شرعى داشته باشد . 2 انواع تمکین در ادبیات دینى و در آموزه هاى اسلامى ، تمکین به دو معنى و مفهوم آمده که هر دوى آنها بر زن واجب است . الف ) تمکین عام تمکین عام یعنى اطاعت زن از شوهر در امور همچون : قبول سکونت و زندگى در خانه اى که شوهر انتخاب و تهیه کرده است ، خارج نشدن از منزل مگر با اجازه شوهر ، خوش رفتارى و مدارا با شوهر ، پیروى و همکارى در امور منزل ، نظافت و آرایش براى شوهر در حد عرف و تناسب زمان و مکان و همچنین تصرف نکردن در اموال شوهر مگر با اجازه او و مسائل دیگر . ب ) تمکین خاص مراد از تمکین خاص ، اطاعت و فرمانبردارى بدون قید و شرط در امور جنسى و زناشویى به طورى که هر موقع شوهر اراده کند و شرایط مهیا باشد ، مى باید زن اطاعت کند مگر اینکه مانعى مثل روزه واجب ، قاعدگى و . . . در کار باشد . 3 در ماده 1108 قانون مدنى به این وظیفه ( تمکین عام و خاص ) اشاره شده و چنین آمده : هر گاه زن بدون مانع شرعى از اداى وظایف زوجیت امتناع کند ، مستحق نفقه نیست . محدوده و مصادیق تمکین در دستورات دینى و حقوقى به محدوده تمکین و نمودهاى آن به طور مشخص اشاره گردیده است . نمونه هایى از آن مصادیق عبارت اند از : - اطاعت و فرمانبردارى در مسائل جنسى بانو ملزم است و وظیفه دارد در هر نوع کامجویى جنسى که مشروع باشد ، از شوهرش در هر زمانى که تقاضا کند ، اطاعت نماید مگر در مواردى که ممنوع و حرام است مثل ایام روزه هاى واجب ، عادت ماهیانه ( پرید ) و یا مریضى هایى که امکان بهره جنسى نیست . درباره وظیفه فوق الذکر روایات زیادى از معصومین ( رسیده که به نمونه هایى اشاره مى شود : در روایتى پیامبر گرامى اسلام مى فرمایند : زن نباید مانع بهره جنسى شوهرش شود ، گرچه روى شتر سوار باشد . 4 یعنى در هر شرایطى باشد . و همچنین حضرت فرمودند : زن نباید دست به دست کند ( یعنى در اجابت خواسته زن تأخیر کند ) و خود را سرگرم کند که شوهر به خواب رود . 5 حضرت پیامبر ( صلى الله علیه و آله ) در روایتى دیگر درباره وجوب اطاعت جنسى زن و عرضه کردن خود بر شوهر مى فرمایند : جایز نیست که زن بخوابد مگر هنگامى که خود را بر شوهر عرضه کند ، به این نحو که لباس خود را در آورد و کنار او بخوابد و بدنش را به بدن شوهر بمالد . اگر زن چنین کرد به وظیفه خود عمل کرده است و خود را عرضه نموده است . 6 در این روایت شریف کیفیت عرضه کردن همسر خودش را به شوهر بیان شده است زیرا عرضه کردن و خود را به او نزدیک کردن از وظایف زن است . و لزوم عرضه کردن در روایتى که از محضر حضرت پیامبر ( صلى الله علیه و آله ) نقل گردیده بیان شده است ، حضرت در این روایت مى فرمایند : زن باید به خوشبوترین عطرها خود را خوشبو کند و بهترین و جذاب ترین لباسش را بپوشد و بهترین آرایش و زینت را بکند و خود را هر شب به شوهر عرضه کند . بر اساس روایات فوق و احادیث زیاد دیگرى که در کتاب هاى روایى نقل شده ، این بهره را مى توان برد که بر زن واجب است در تمام امور جنسى کاملاً مطیع شوهر باشد و تمام سعى خود را در راستاى تأمین نیاز جنسى خود و شوهر بنماید و از هر زینت ، عشق ، محبت ، دلربایى و بهره جنسى که براى شوهر مطلوب است ، دریغ ننماید . - کسب اجازه شوهر براى خروج از منزل یکى دیگر از مصادیق تمکین و اطاعت از شوهر ، لزوم اجازه گرفتن از شوهر براى خارج شدن از منزل است . وظیفه زن حضور در منزل ، تربیت فرزند ، گرمى بخشى و طراوت بخشى به محیط خانه ، همسردارى و اداره امور منزل است . اگر زن بخواهد براى امور غیر ضرورى از خانه خارج شود مى باید از شوهر خود اجازه بگیرد و یا بداند که شوهرش راضى است . لذا حق ندارد بدون رضایت شوهر و اجازه او به خانه فامیل ، پدر و مادر ، مجالس عروسى ، عزاها و حتى مجالس مذهبى مثل مجلس روضه و دعا برود . البته در مواردى مثل یادگیرى مسائل شرعى واجب که در خانه امکان یادگیرى ندارد و حج واجب اجازه شوهر لازم نیست . پیامبر گرامى اسلام حضرت محمد ( صلى الله علیه و آله ) در این باره مى فرمایند : زن نباید بدون اجازه شوهر از خانه بیرون رود و اگر بدون اجازه خارج شود ، ملائکه آسمان و ملائکه زمین و ملائکه رحمت و غضب ، همگى او را لعنت مى کنند تا برگردد . 7 در روایتى حضرت امام صادق ( علیه السلام ) فرمودند : هر زنى بدون اجازه شوهر از خانه بیرون رود ، حق خرجى و نفقه ندارد تا اینکه برگردد . یعنى با خروج بدون اجازه ، ناشزه ( نافرمانى ) صدق مى کند . 8 . 2 پرهیز از آزردن شوهر معاشرت نیکو و تعامل پسندیده از وظایف طرفینى در رابطه با همسران است . یعنى هم زن و هم مرد وظیفه دارند با یکدیگر معاشرت داشته باشند و حق آزار و اذیت یکدیگر را ندارند . زن مى باید از هرگونه عملى که رنجش خاطر شوهر را فراهم مى کند ، پرهیز نماید و سعى کند از کارى ، حرکتى و حرفى که باعث ناراحتى شوهر است ، اجتناب نماید و چون فرشته اى در قلب شوهر جاى کند و هرگز درصدد آزار شوهر که از گناهان بزرگ است ، برنیاید . البته مرد نیز وظیفه دارد که معاشرت نیکو داشته باشد که البته در این باره در بحث حسن معاشرت مطالبى خواهیم گفت . پیامبر گرامى اسلام مى فرمایند : زنى که با زبان ، شوهر را بیازارد ، خداوند هیچ عمل خوب و هیچ حسنه و نماز و روزه اى را از او قبول نمى کند ، هرچند همواره روزها در روزه باشد و شب ها در حال نماز مگر آنکه همسرش از او راضى گردد . 9 و در روایتى دیگر که از محضر نورانى امام صادق ( علیه السلام ) نقل شده چنین آمده : هر زنى که شوهر خود را بیازارد و با او بدخلقى کند و شوهر از او ناراضى باشد ( در موردى حق ) نمازش قبول نمى شود مگر اینکه شوهر را راضى نماید . 10 3 - تصرف نکردن در اموال شوهر مگر با اجازه زن ، امین شوهر است و باید پاسدار خوبى براى امانت و اموال شوهر باشد . اگر زن بخواهد در اموال همسرش تصرف نماید ( هزینه کند ) باید از شوهرش اجازه داشته باشد اگرچه براى صدقه دادن باشد . البته اگر شوهر اجازه کلى داده باشد ، زن مى تواند از پول هاى در مواردى که تشخیص مى دهد هزینه کند . امام صادق ( علیه السلام ) درباره لزوم اجازه زن در رابطه با تصرف در اموال شوهر مى فرمایند : حق تصرف و هزینه کردن در اموال شوهر را ندارد مگر اینکه اجازه داشته باشد و اگر بدون اجازه تصرف و هزینه کند ، گناهکار است . 11 و پیامبر گرامى اسلام مى فرمایند : زن حتى براى صدقه باید اجازه بگیرد و بدون اجازه شوهر نباشد . 12 . 4 لزوم اجازه شوهر براى روزه مستحبى زن مى باید در هر حال در اختیار شوهر باشد و نباید کارى کند که امکان بهره جنسى از او ممکن نشود . از این رو زن حق ندارد روزه مستحبى بگیرد مگر اینکه شوهرش راضى باشد . به دلیل اینکه وقتى زن روزه است از طرفى ناتوان و بى نشاط مى شود و از طرف دیگر امکان ارتباط جنسى در حال روزه نیست . البته روزه واجب بحثى دیگر است که هیچ کس نمى تواند مانع آن بشود و انسان مکلف باید آن را انجام دهد . حضرت محمد ( صلى الله علیه و آله ) درباره لزوم کسب اجازه شوهر در روزه مستحبى مى فرمایند : زن حق ندارد بدون اجازه شوهر روزه مستحبى بگیرد . 13 5 - پاک دامنى و عفت یکى از وظایف و مسئولیت هاى مهم زن و مرد در زندگى زناشویى رعایت پاک دامنى و عفت است که البته پاک دامنى در رابطه با زنان مهم تر و تأثیرگذارتر است . به دلیل اهمیت این ویژگى و تأثیر آن در روابط خانوادگى و تربیت فرزندان ، مناسب است به این بحث با تفصیل بیشترى پرداخته شود و جوانب مختلف آن بررسى گردد . مفهوم عفاف و پاکدامنى عفت در لغت ، به معناى حفظ نفس از تمایلات و شهوت نفسانى آمده . و به عبارت ساده تر و عمومى تر در معنى و مفهوم عفاف مى توان گفت : عفت یعنى نگاه داشتن نفس از چیزهاى حرام که بیشتر جنبه شهوانى دارد یا چیزى که شایسته نیست . استاد شهید مطهرى در تعریف عفاف مى گوید : عفت حالتى نفسانى است به معنى رام بودن قوه شهوت و تحت حکومت عقل و ایمان در آمدن ، یعنى تحت تأثیر قوه شهوانى نبودن . حضرت على ( علیه السلام ) درباره حقیقت عفت مى فرماید : عفت ، مقاومت در برابر شهوت هاست . 14 در یک جمع بندى مى توان گفت : اگرچه عفت در لغت به معنى خوددارى از غلبه مطلق شهوت و تمایلات درونى و همچنین پارسایى و باز ایستادن از هر زشتى است ولى در آیات و روایات غالباً در خصوص خوددارى از شهوت جنسى و شهوت شکم به کار رفته است که در فارسى از آن به پاکدامنى تعبیر مى شود ، و همچنین واژه عفت و پاکدامنى در مورد زنان بیشتر استفاده مى شود اهمیت پاکدامنى و عفت عفت و پاکدامنى در آموزه هاى قرآنى و روایى جایگاه ویژه و قابل توجهى دارد . قرآن کریم از این ارزش انسانى و اسلامى با عظمت خاصى یاد کرده و یکى از ویژگى هاى مؤمنان راستین را ، پاکدامنى و عفت مى داند و مى فرماید : آنان ( مؤمنین ) کسانى هستند که خویشتن را از بى عفتى حفظ مى کنند . 15 حضرت على ( علیه السلام ) درباره صفات پرهیزکاران مى فرمایند : پرهیزکاران نفس هایشان عفیف است و حاجاتشان سبک است و خیرشان بیشتر و شرّشان کمتر است . 16 پیامبر گرامى اسلام حضرت محمد ( صلى الله علیه و آله ) مى فرمایند : بیشترین چیزى که امتم را به دوزخ در مى آورد ، دو میان خالى است یعنى شکم و فرج . 17 پى نوشت ها . 1 على‌اکبر دهخدا ، لغت‌نامه دهخدا ، ج 4 ، ص . 6118 . 2 محمدحسن نجفى ، جواهر الکلام ، ج 31 ، ص . 289 . 3 همان . . 4 وَ لاتَمنَعَهُ نفسَها و إن کانَت عَلى ظَهرِ قَتَبٍ ( الحر العاملى ، وسائل الشیعه ، ج 20 ، ص 158 ) . . 5 وَ لا تُسوِّفْهُ حَتّى ینامَ الرَّجُل ( همان ، ص 165 ) . . 6 لایحِلُّ لامرَاَهٍ اَن تَنامَ حَتّى تَعرِضَ نَفسَها عَلى زَوجها تَخَلعَ ثٍیابَها وَ تَدخُلُ مَعَهُ فى لِحافِهِ فَتُلزقُ جِلدَها بجِلِدِهِ فاذا فَعَلَت ذلکَ فَقَد عَرَضَت ( همان ، ص 176 ) . . 7 لاتَخرُجُ مِن بَیتهِ اِلا بِاذنِهِ فَإن فَعَلَت لَعَنَتها ملائِکَهُ السَّمواتِ و مَلائِکَهُ الارض وَ مَلائِکَهُ الغَضب وَ ملائکَهُ الرَّحمهِ حَتّى تَرجع ( همان ، ص 158 ) . . 8 اَیما امرَاَهٍ خَرَجت مِن بَیتِها بِغیر اِذنِ زَوجِها فلانَفَقه لها حتّى ترجعَ ( همان ، ج 21 ، ص 116 ) . . 9 ایما امرَاهٍ آذَت زَوجها بلِسانِها لَم یقبل الله منِها صَرفاً و لا عَدلاً و لاحَسَنهً من عَمَلها حَتى تُرضیهُ و إن صامَت نهارَها و قامَت لیلَها ( مجلسى ، بحارالانوار ، ج 100 ، ص 244 ) . . 10 أیما امرأه باتَت و زوجها علیها ساخط فى حق لم یتقبل منها صلاه حتّى یرضى عنها ( الحر العاملى ، وسائل الشیعه ، ج 20 ، ص 159 ) . . 11 ولا تعطى شیئاً إلا باذنه فإن فَعَلت فعلیها الوزر ( الحر العاملى ، همان ، ج 20 ، ص 159 ) . . 12 و لا تصدق مِن بیتهِ اِلا باذنه ( همان ، ص 158 ) . . 13 و لاتصوم تطوعاً اِلا بإذنِهِ ( همان ) . . 14 الصَّبرُ عَلَى الشهوه عِفَّهُ جمال‌الدین محمد خوانسارى ، شرح غررالحکم و دررالکلم ، ج 2 ، ص 82 ، ح . 1927 . 15 « وَالَّذِینَ هُمْ لِفُرُوجِهِمْ حَافِظُونَ » سوره مؤمنون ، آیه . 5 . 16 المتَّقُون اَنفُسَهُم عَفیفَهٌ حاجاتُهُم خفیفه و خیراتُهُم مأمُولَهٌ ( امیدآفرین ) و شُرُورُهُم مَامُونَهٌ جمال‌الدین محمد خوانسارى ، شرح غررالحکم و دررالکلم ، ج 2 ، ص 83 ، ح . 1931 . 17 اکثَرُ ما تَلِجُ بِهِ اُمّتى النّارَ الأجوفان : البَطنُ و الفَرج ( کلینى ، اصول کافى ، ج 3 ، ص 126 ، ح 1635 ، باب عفت ) . .

پرسمان دانشگاهیان

مرجع:

ایجاد شده در 1401/03/25

لینک کوتاه