با سلام و احترام خدمت جنابعالی از اینکه با این مرکز ارتباط برقرار نموده اید ، سپاسگزاریم. با نگاهی به تاریخ اندیشه سیاسی اسلام به این نتیجه می رسیم که در میان متفکران و عالمان مسلمان که در جهت تبیین اندیشه و نظام سیاسی اسلام تلاش کرده اند به طور عمده چهار گرایش و طرز فکر عمده و قابل ملاحظه است: ۱- اندیشه سیاسی فلسفی که توسط فلاسفه پی نهاده شده است و مانند دیگر شعب فلسفه، از نحله های قدیم و از مبانی کتاب و سنت، هر دو استفاده کرده است.

با سلام و احترام خدمت جنابعالی از اینکه با این مرکز ارتباط برقرار نموده اید ، سپاسگزاریم. با نگاهی به تاریخ اندیشه سیاسی اسلام به این نتیجه می رسیم که در میان متفکران و عالمان مسلمان که در جهت تبیین اندیشه و نظام سیاسی اسلام تلاش کرده اند به طور عمده چهار گرایش و طرز فکر عمده و قابل ملاحظه است: 1- اندیشه سیاسی فلسفی که توسط فلاسفه پی نهاده شده است و مانند دیگر شعب فلسفه، از نحله های قدیم و از مبانی کتاب و سنت، هر دو استفاده کرده است. کتابهایی همچون «آراء اهل المدینة الفاضله»، «السیاسات المدینه»، «التنبیه علی سبل السعادة» از فارابی، «سیاسیات شفا» از ابن سینا، «تدبیر المتوحد» از ابن باجه، «نبوات و سیاسات»، «مبدأ و معاد» و «الشواهد الربوبیه» از ملاصدرا و... از این قسم است. ماهیت، حقیقت و واقعیت سیاست محور اصلی بحث و بررسی در این گرایش است. در مرتبه بعد از زاویه حکمت عملی که همان عمل به حکمت است، به ارائه ویژگیهای انسان کامل می پردازند و چون انسان کامل نمی تواند به کمال برسد، مگر در مدینه فاضل و کامل به ارائه ویژگیهای مدینه فاضله و رئیس و رهبر آن و نحوه تدبیر حیات بشر در آن پرداخته اند. 2- اندیشه سیاسی اجتماعی که عمدتاً از جانب مصلحان اجتماعی معاصر ارائه شده است. از چهره های برجسته این شعبه از اندیشه می توان از سید جمال الدین اسدآبادی، سید عبدالرحمن کواکبی، شیخ محمد عبده، سید امیر علی هندی، سید عبدالله ندیم مصری، محمد اقبال لاهوری، شیخ محمد خیابانی، سید عبدالحسین شرف الدین لبنانی و شیخ محمد حسین کاشف الغطا یاد کرد. افکار این گروه در مکتوباتی همچون مجله «العروة الوثقی» و کتابهای «طبایع الاستبداد»، «تفسیر المنار»، «دیوان اقبال»، «الفصول المهمة فی تالیف الامة»، «المثل العلیا فی الاسلام لا فی بحمدون» و ... دریافتنی است. 3- اندیشه سیاسی کلامی: از آنجا که یکی از بحثهای اساسی کلام، بحث «امامت» است، متکلمان مسلمان قسمت عمده مباحث خود را به بحث درباره نیاز جامعه اسلامی به امام و خصائص و شرایط وی اختصاص داده اند و از این نظام سیاسی مطلوب خود را ارائه کرده اند. کتابهایی از قبیل «الشافی فی الامامة» از سید مرتضی علم الهدی، «تجرید العقاید» از خواجه نصیرالدین طوسی، «التمهید» از قاضی ابوبکر باقلانی، «الارشاد» از امام الحرمین جوینی، «المغنی» از قاضی عبدالجبار همدانی، نمونه هایی هستند که می توانند شاهدی بر اینگونه اندیشه ها باشند. دانش کلام پیوسته در معرض مسایل جدید است، از این رو وقتی به دوره شکوفایی علم کلام می نگریم، گرایشات کلامی شیعی اثنی عشری، زیدی و... ، گرایشات کلامی اشعری، معتزلی، گرایشات کلامی مرجئه و... قابل مشاهده است اما سوگمندانه در تاریخ معاصر که جهان اسلام و به ویژه ایران مورد تهاجم و بلکه شبیخون فرهنگی دشمنان اسلام قرار گرفته و هنوز هم قرار دارد، این دانش و اندیشمندان آن از صحنه علمی به دور بوده اند و پاسخگوی معارضات جدید نبوده اند. مهمترین اقدام و بلکه یگانه اقدام مؤثر از سوی حضرت امام خمینی(س) با طر ح «ولایت فقیه» صورت گرفت. 4- اندیشه سیاسی فقهی که از آن به عنوان «فقه سیاسی» نیز یاد می شود، نظام ویژه ای است که فقهای مسلمان در باب حکومت و سیاست، در خلال ابواب فقهی عرضه کرده اند. اثر مشهور آیت الله نائینی بنام «تنبیه الامة و تنزیه الملة» و نیز مباحث فقهی حکومتی که از سوی فقیهانی همچون شهید اول، شهید ثانی، محقق کرکی، شیخ محمد حسن نجفی، شیخ جعفر کاشف الغطاء و ... مطرح شده است از این قبیل است.(نجف لکزایی؛ www.imam-khomeini.ir/fa/c75_21823) بنابر این ، رویکرد فارابی در تحلیل اندیشه سیاسی اسلام ، رویکرد فلسفی از فارابی تا ملاصدرا را در بر می گیرداست و رویکرد سید جمال در اندیشه سیاسی اسلام ، رویکرد اجتماعی است که ناظر به مسایل اجتماعی و مسأله اصلاح جامعه اسلامی و مبارزه با استبداد و استعمار است از این رو هر کدام از منظری خاص به اندیشه سیاسی اسلام پرداخته اند. اما آنچه در مجموع اندیشه سیاسی اسلام با رویکردهای مختلف ، یکسان است ، آمیختگی دین و سیاست و نگاه جامع اسلام و تلاش برای تأمین سعادت مادی و معنوی و تضمین حیات دنیوی و اخروی بر اساس ارزش ها و فضیلت های اسلامی است . .

پرسمان دانشگاهیان

مرجع:

ایجاد شده در 1401/03/25

لینک کوتاه