درباره آسیب هایى که ممکن است در ارتباط با مرید و مراد و استادان ناشناخته اخلاق و سیر و سلوک پیش آید برایم توضیح دهید.

قبل از آسیب شناسى رابطه استاد و شاگرد به مختصات هر کدام از آنها نیز اشاراتى فهرست گونه خواهیم داشت : {J مختصات مراد و پیر راه J} . 1 علم او براى خدا باشد نه دنیا . . 2 گفتار و کردارش هم خوانى و وحدت داشته باشند . . 3 معتدل و میانه رو در سیر و سلوک عملى باشد . . 4 مراقبت صغرى و کبرى داشته باشد . . 5 در دستگیرى مستعدان و مریدان کوشا ، دلسوز و اهل هدایت و هدّیت باشد . . 6 حضور در محضر او زبان را از بیهوده گویى و جسارت آمیزى باز دارد و نفس را به یاد خدا آرام نماید . . 7 اهل فکر ، ذکر و شیدایى درونى و شکستگى قلبى باشد . . 8 داراى علم عِنایى ولدّنى باشد . . 9 « عبد خدا » باشد . . 10 « قیام لله » در همه امور اعم از سخن و سکوت ، قال و قدم و . . . باشد . {J مختصات مرید و شاگرد پیر طریق J} . 1 اهل بصیرت ، فطانت ، و فراست بوده ، اشارت شناس و رازیاب باشد . . 2 روشن دل باشد تا بزرگى و عظمت « پیر » را دریابد . . 3 صادق و مخلص باشد . . 4 اهل وفا ، صفا و پایدار در پیمان ها باشد . . 5 آزادمرد و آزاده باشد . . 6 رازدار و سرّ نگه دار باشد . . 7 پند پذیر و نصیحت شنو باشد . . 8 تسلیم و مطیع پیر راه باشد . . 9 شریعت محور باشد . . 10 مراد را براى خدا باور داشته و دوست بدارد و ارادت ورزد . . 11 در صدد امتحان شیخ و مراد خویش بر نیاید . . 12 ولایت شناس و ولایت مدار باشد . لازم به یادآورى است که در نسبت و تعامل استاد و شاگرد ، شاگرد و استاد در عرفان اسلامى شیعى توجه به حداقل چند نکته یک ضرورت اجتناب ناپذیر است : الف ) معیار معرفت و معنویت تنها قرآن و سنّت معصومین ( علیه السلام ) باشد که تنها « خط قرمز » محسوب شده و همه در برابر « ثقلین » تعهد و التزام داریم و هرگز مراد و پیر را فراتر از کتاب و سنّت ندانیم که کژاندیشى و کژروى محض است . ب ) در طول سلوک عملى از بدایت تا نهایت و آغاز تا انجام فقط « شریعت » ملاک است یعنى « شریعت محورى » در همه سطوح و ساحت هاى سلوکى مبنا و میزان عمل خواهد بود که شریعت از حدوث تا بقاء حضور داشته و به بهانه طریقت یا حقیقت ساقط نخواهد شد بلکه تکلیف در مراحل بالاتر و سطوح والاتر بیشتر و سنگین تر است . 1 ج ) معیار سنجش اعمال و میزان تشخیص کشف و شهود انسان کامل معصوم و صاحبان ولایت کلّیه الهیّه هستند و بس . {J آسیب شناسى رابطه مرید و مرادى J} چنانکه اهل معرفت و سلوک قائده « الرفیق ثم الطریق » را در اهمیت ، منزلت ، ضرورت و میزان تأثیرگذارى استاد راه و پیر طریق مطرح کردند ، به همان اندازه نیز شناخت آفات درونى و برونى و آسیب هاى نظرى و عملى ساحت سلوکى و عرفان عملى مهم و حسّاس است به خصوص اگر به واقعیت هاى تلخ و شیرین عصر جدید پیرامون عرفان عملى و گرایش به سلوکِ عرفانى توجه نمائیم این اهمیت و حسّاسیت بیشتر خودنمایى مى کند . واقعیت هاى عمومى در سطح جامعه اعم از وجود انسان هاى سالک حقیقى و راستین و در کنار آن باز شدن دکّان داعیه داران و مدّعیان سیر و سلوک و حتى درآمیختگى نامتجانس و بلکه ناجوانمردانه عرفان ناب با عرفان کاذب و دروغین به گونه ایى که عرفان هاى غیر دینى و سکولار و لیبرالیستى نیز با سوء استفاده از عرفان گرایى جامعه اسلامى انقلابى و استفاده ابزارى از عرفان و سیر سلوک در قالب عرفان درمانى ، انرژى درمانى ، تله پاتى ، هیپنوتیزم ، احضار روح ، تجربه هاى عرفانى شهودى ، دعا درمانى ، معناگرایى و . . . هسته ها ، حلقات و انجمن هاى ذهن خوانى ، تقویت اراده ، تسخیر طبیعت ، مثبت اندیشى و . . . را تشکیل داده و برخى نیز به نام مهدویت ، عرفان عملى و سیر و سلوک ، اجازه داشتن از بزرگان معرفت و معنا خواسته و ناخواسته ، با غرض و بى غرض عرفان ناب را دچار آفات و خطراتى کردند که به جاى راهنمایى ، رهزنى مى کنند و چون راه رفته و طىّ مقامات معنوى نکرده اند و زمام هدایت فکرى و معنوى نسل جوان را به دست گرفته اند یا آنها را خلوت گزیده و عزلت پیشه و در خود و خلسه فرو رفته و یا دچار توهّمات و تخیلات و پندارزدگى در حوزه عرفان مى نمایند و هنوز با الفباى معارف اسلامى و عرفان ناب آشنایى نداشته خود را عارف و استادان خویش را قطب و قدوه عارفان و سالکان مى نامند و مى دانند و تسلیم مطلق آنها گشته اند و یک جانبه گرایانه مى روند و مراد و استادان آنها نیز انحصارگرایانه دستورهاى ولایى صادر مى نمایند و خویش را نماینده اسلام و جانشین امام زمان ( عج ) معرفى مى کنند و از صفاى ذهنى و صدق درونى و گرایش هاى معنویت گرایانه نسل جوان استفاده هاى نادرست مى کنند پس : {S اى بسا ابلیس آدم رو که هست # پس به هر دستى نشاید داد دست S} اینک به برخى از آسیب هاى رابطه مرید و مرادى اشاره مى شود : . 1 چون عرفان درونى و رازها و اسرار آن در سلوک عملى پنهان است شناخت صادق از کاذب ، صالح از طالح در حوزه مُرادشناسى و مریدى کردن بسیار دشوار مى نماید و خود سرچشمه آسیب هاى فراوانى خواهد شد . . 2 عارفان راستین و استادان عامِ ّ شایسته ، جامع و کامل معمولاً و غالباً مجهول ، در پرده ، و اهل خلوت هستند و از « شهرت » و شناخته شدن اجتناب مى نمایند و غیبت آنها در جامعه ، زمینه حضور نااهلان و ناواردان در عرصه سیر و سلوک خواهد شد . . 3 نبودن شاخص هاى ثابت و معیارهاى دقیق براى ارزیابى مدعیان راهبرى و ارشاد . . 4 وجود انحراف در فرقه هاى مختلف صوفیه به خصوص پس از قرن دهم و یازدهم به این طرف و وجود عناصر درس ناخوانده ، غیرمجتهد در اصول و فروع دینى و برپا داشتن حلقات ذکر و مجالس وعظ و اندرز و نماز جماعت هاى . . . که جامه چوپانى پوشیده و باطن درنّده خو و خون آشام دارند و خود را در میان گوسفندان رام و بى آزار پنهان سازى کردند و دنبال شکار مى گردند و شکارچى نامردى هستند . تا جایى که برخى ساده اندیشان مراد خویش را تا حد عصمت پیش برده و اطاعت محض و بى چون و چرا از آنها مى نمایند و اصل را با فرع اشتباه گرفته و فروع را به جاى اصول نشانده اند و عقل خویش را تعطیل کرده و چشم و گوش بسته دنباله روى مدّعیان دروغین سیر و سلوک هستند . {J نشانه هاى مدعیان دروغین J} . 1 ریاست طلب است و این طلب را پنهان کرده و فریب کارانه متواضع مى نماید . . 2 حسادت دارد ( حسدورزى ) . . 3 براى خودش تبلیغ مى کند ( یا مستقیم و یا غیر مستقیم از طریق برخى مریدان غافل و . . . ) . . 4 مرید پرورى و جمع دوستانِ ارادتمند و مطیع محض که سخن هیچ احدى را گوش فرا نداده و تنها تسلیم محض افکار و اراده هاى او باشند و اگر انسان بهترى از حیث علمى و عملى پیدا شد آنها را به سوى آن فرانخوانده و بلکه به بهانه هاى مختلف از مراجعه به عالمان و وارستگان دیگر باز مى دارد در حالى که هر گلى یک بویى دارد و همه علم ها نزد یک نفر نیست . 2 در این صورت باید با هوشیارى رابطه خویش را با او قطع کرد و خود را نجات داد . {J ویژگى هاى استاد عرفان J} . 1 استاد و مُراد سعى و اهتمام نسبت به دارا شدن روح و روحیه اجتهادى در شاگرد و مرادش ورزد . . 2 شاگردان را نسبت به قرآن و عترت متعبد و اهل تسلیم تربیت کند . . 3 همواره تعادل و تعالى ، عقلانیت و معنویت را توأمان در سالک پرورش دهد . . 4 معیارهایى را در اختیار شاگرد قرار دهد که بر نفس و تجلّیات نفسانى اش اشراف پیدا کند . . 5 تنها انسان کاملِ معصوم و سنت و سیره آنها را ملاک ابدى و تغییرناپذیر براى سنجش همه چیز معرفى کند . . 6 خود هرگز از جاده توحید ، ولایت ، عبودیت ، و شریعت خارج نشود . به هر حال در مکانیسم روابط راهرو و راهبر و فرایند تعلیم و تربیت مرید همواره آسیب هایى رخنه مى نماید که به تناسب زمان و زمینه ها نشانه هایى دارد و مرید باید اهل عقل و درایت ، بینش و بصیرت و فراست و فطانت باشد تا گرفتار دام هاى شیطانى و تلبیسات ابلیسى نشود و شرایط استاد ، راه هاى شناسایى استاد ، مختصات و ویژگى هاى استاد ، نوع و مکانیسم رابطه مرید و مراد ، ویژگى هاى سالک و مرید همه و همه ما را در شناخت آسیب ها و درمانهایش کمک و یارى مى نماید تا ضمن فهم و درک لزوم استاد خبیر و الهى و اهل ولایت و شریعت خویش را از خطرات این راه خطیر و خطرخیز مصون و معصوم ندانیم و سعى نمائیم اسلام شناسى ، عرفان شناسى و عارف شناسى همه جانبه داشته و محمّد و آل پاکش ( علیهم السلام ) را الگوى جاودانه و جامع قرار دهیم و تحت ولایت مطلقه و الهیّه حجت بالغه حقّ و ولىّ اللَّه الاعظم ( عج ) قرار گیریم که بیمه خواهیم شد : {S رندان تشنه لب را آبى نمى دهد کس # گویى ولىّ شناسان رفتند از این ولایت S} به تعبیر حضرت امام خمینى ( ره ) : {S بگذارید که از بتکده یادى بکنم # من که با دست بتِ میکده بیدار شدم S} {S یوسفم گر زند بر سَرِ بالینم سَر # همچو یعقوب دل آشفته بویش باشم S} کتابنامه . 13 قرآن کریم . . 14 نهج البلاغه . . 15 عباس قمى ، مفاتیح الجنان . . 16 سیدیحیى یثربى ، آب طربناک ، تهران : آفتاب توسعه ، چ اول ، . 17 . 1381 مرتضى مطهرى ، آشنایى با علوم اسلامى ، قم : اسلامى . . 18 کلینى ، اصول کافى ، بیروت : دارالصعب ، دارالتعارف ، چ چهارم ، 1401 ق . . 19 کلینى ، اصول کافى ، شرح مولى صالح مازندرانى ، تهران : مکتبه الاسلامیه ، 1383 ق . . 20 حسین ابوعلى ، الاشارات و التنبیهات ، با شرح خواجه نصیر الدین طوسى و قطب الدین رازى ، قم : مطبوعات دینى ، . 21 . 1384 ابوالقاسم قشیرى ، الرساله القشیریه ، ترجمه ابوعلى حسن بن احمد عثمانى ، با تصحیحات و استدراکات فروزانفر ، تهران : انتشارات علمى و فرهنگى ، 1340 ش . . 22 سید محمدحسین حسینى تهرانى ، الله شناسى ، مشهد : انتشارات علامه طباطبایى ، طبع دوم ، 1418 ق . . 23 سید محمدحسین طباطبایى ، المیزان فى تفسیر القرآن ، معرب ، قم : مؤسسه مطبوعاتى اسماعیلیان ، 1412 ق . . 24 مرتضى مطهرى ، انسان کامل ، تهران : صدرا ، 1362 ش . . 25 محمدباقر مجلسى ، بحارالانوار ، بیروت : دار احیاءالتراث العربى ، 1403 ق . . 26 احمد غزالى ، بحر الحقیقه ، به اهتمام نصراللَّه پورجوادى ، تهران : انجمن فلسفه ایران . . 27 قاسم غنى ، تاریخ تصوف در اسلام ، انتشارات زوار . . 28 عبدالله جوادى آملى ، تفسیر موضوعى قرآن ، ج 11 ، قم : نشر اسراء ، 1379 ش . . 29 ناصر مکارم شیرازى ، تفسیر نمونه ، تهران : دارالکتب الاسلامیه ، 1383 ش . . 30 سید حیدر آملى ، جامع الاسرار و منبع الانوار ، مقدمه هانرى کربن و عثمان یحیى با ترجمه فارسى سید جواد طباطبایى ، بیروت : مؤسسه تاریخ العربى ، 1426 ق . . 31 محمد مهدى نراقى ، جامع السعادات ، بیروت : منشورات الاعلمى للمطبوعات ، چاپ چهارم . . 32 روح اللَّه موسوى ( امام خمینى ) ، جهاد اکبر ( به ضمیمه ولایت فقیه ) ، چاپ اول . . 33 بهاءالدین خرمشاهى ، حافظ نامه ، بخش نخست ، تهران : انتشارات علمى فرهنگى و سروش ، 1367 ش . . 34 سنایى ، حدیقه الحقیقه . . 35 ابوالحسن شعرانى ، حیات و اندیشه شعرانى ، کیهان اندیشه ، ش . 36 . 45 محمدتقى جعفرى ، خودشناسى ، تکامل و عرفان ، گردآورى محمدرضا جوادى ، تهران : دفتر نشر فرهنگ اسلامى ، چاپ اول ، 1378 ش . . 37 حسن حسن زاده آملى ، در آسمان معرفت ، قم : تشیع ، 1379 ش . . 38 محمدعلى مجاهدى ، در محضر لاهوتیان ، قم : لاهوت ، . 39 . 1384 حسن حسن زاده آملى ، دروس شرح اشارات و تنبیهات ، نمط نهم ، قم : مطبوعات دینى ، چاپ اول ، 1383 ش . . 40 شمس الدین حافظ ، دیوان حافظ ، نسخه قزوینى ، نشر طلوع ، بى تا ، بى جا . . 41 على شیخ الاسلامى ، راه و رسم منزلها ، تهران : نشر فرهنگى آیه ، 1379 ش . . 42 داوود بن محمد قیصرى ، رسائل قیصرى ، تهران : انجمن حکمت و فلسفه ، 1357 ش . . 43 حسن حسن زاده آملى ، رساله انه الحق ، قم : قیام ، چاپ اول ، 1373 ش . . 44 محمدحسین طباطبایى ، رساله الولایه ، ترجمه صادق حسن زاده ، قم : نشر بخشایش ، . 45 . 1381 سید محمدحسین حسینى تهرانى ، رساله سیر و سلوک ، منسوب به بحرالعلوم ، مشهد ، طبع ششم ، 1422 ق . . 46 سید محمدحسین حسینى تهرانى ، رساله لب اللباب در سیر و سلوک اولى الالباب ، مشهد : انتشارات علامه طباطبایى ، طبع دهم ، 1421 ق . . 47 سید محمدحسین حسینى تهرانى ، روح مجرد ، مشهد : انتشارات علامه طباطبایى ، 1423 ق . . 48 هیئت تحریریه مؤسسه فرهنگى مطالعاتى شمس الشموس ، سوخته ، تهران : 1383 ش . . 49 حیدرى کاشانى ، سیرى در آفاق ، قم : تهذیب ، 1381 ش . . 50 عبدالواحد آمدى ، شرح الغرر و الدرر ، تحقیق و شرح جمال الدین محمد خوانسارى ، تهران : دانشگاه تهران ، چاپ چهارم ، . 51 . 1373 روح اللَّه موسوى ( امام خمینى ) ، شرح جنود عقل و جهل ، تهران : مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى ( ره ) . . 52 روح اللَّه موسوى ( امام خمینى ) ، شرح چهل حدیث ، تهران : مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى ( ره ) ، چاپ چهارم ، 1373 ش . . 53 سیدیحیى یثربى ، عرفان نظرى ، قم : بوستان کتاب ، 1377 ش . . 54 محمدرضا کاشفى ، عرفان و تصرف ، قم : نشر معارف ، . 55 . 1384 عبدالقائم شوشترى ، غم عشق ، قم : طوباى محبت ، 1384 ش . . 56 محى الدین ابن عربى ، فتوحات مکیه ، بیروت : دار صادر . . 57 احمدعلى رجائى ، فرهنگ اشعار حافظ ، تهران : علمى ، 1364 ش . . 58 روح اللَّه موسوى ( امام خمینى ) ، فرهنگ دیوان امام خمینى ، تهران : مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى ( ره ) . . 59 سیدیحیى یثربى ، فلسفه عرفان ، قم : بوستان کتاب ، 1377 ش . . 60 عبدالرزاق کاشانى ، کمال الدین ، اصطلاحات الصوفیه ، قم : بیدار ، 1370 ش . . 61 محمود شبسترى ، گلشن راز ، تهران : نشر اشراقیه ، چاپ اول ، 1368 ش . . 62 على اکبر دهخدا ، لغت نامه دهخدا ، زیر نظر دکتر معین و دکتر شهیدى ، تهران : انتشارات دانشگاه تهران . . 63 جلال الدین مولوى ، مثنوى معنوى ، ( بر اساس نسخه نیکلسون ) ، انتشارات راستین ، 1375 ش . . 64 مرتضى مطهرى ، مجموعه آثار ، ج 23 ، تهران : صدرا ، 1383 ش . . 65 سعیدبن محمد فرغانى ، مشارق الدرارى ، با تصحیح و تعلیق و مقدمه سیدجلال الدین آشتیانى ، قم : بوستان کتاب ، چاپ دوم ، 1379 ش . . 66 روح اللَّه موسوى ( امام خمینى ) ، مصباح الهدایه الى الخلافه و الولایه ، با مقدمه سید جلال الدین آشتیانى ، تهران : مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى ( ره ) ، چاپ اول ، 1372 ش . . 67 عزالدین محمود کاشانى ، مصباح الهدایه و مفتاح الکفایه ، با مقدمه شیخ جلال الدین بهایى ، تهران : مؤسسه نشر هما ، چاپ سوم ، 1367 ش . . 68 محمد لاهیجى ، مفاتیح الاعجاز در شرح گلشن راز ، مقدمه تصحیح و تعلیقات محمد رضا بزرگر خالقى و عفت کرباسى ، تهران : زوار ، 1383 ش . . 69 محمد شجاعى ، مقالات ، ج 1 ، تهران : سروش ، 1385 ش . . 70 خواجه عبدالله انصارى ، منازل السائرین ، قم : بیدار ، چاپ اول . . 71 فریدالدین عطار نیشابورى ، منطق الطیر ، به اهتمام دکتر سید صادق گوهرین ، تهران : بنگاه ترجمه و نشر کتاب ، 1348 ش . . 72 حرّ عاملى ، وسائل الشیعه ، بیروت : مؤسسه آل البیت ، دار احیاءالتراث ، 1414 ق . . 73 فاطمه طباطبایى ، یک ساغر از هزار ، تهران : مؤسسه عروج ، 1379 ش . ( 1 ) . ک : طباطبایى ، محمدحسین ، المیزان ، ج 6 ، ص 270 - 305 رساله الولایه ، ص 46 - 47 ، ترجمه صادق حسن زاده رساله قشیریه ، ص 20 ، 30 و 42 نفحات الانس ، ص 13 حلیه الاولیاء ، ج 10 ، ص 121 فتوحات مکیّه ، ج 4 ، ص 544 و . . . . ( 2 ) . ک : شوشترى ، عبدالقائم ، غم عشق ، ص 103 ، ج اول ، 1384 ، قم : طوباى محبت مجاهدى ، محمدعلى ، در محضر لاهوتیان ، ج 2 ، ص 407 - 412 ، چ دوم ، 1384 ش ، قم : لاهوت آیت نور ، ج 1 ، ص 232 - 263 کاشفى ، محمدرضا ، عرفان و تصوف ، ص 200 - 212 ، قم : نشر معارف ، چ اول ، سال 1384 ش ، قم . .

پرسمان دانشگاهیان

مرجع:

ایجاد شده در 1401/03/25

لینک کوتاه