کنترل پرخاشگری

یک پرسش: من پسری دانشجو سال آخر مهندسی هستم فردی مذهبی (البته ریانشه دوست دارم باشم) دارای خانواده متوسط و مذهبی معمولی، راستش اولین مشکلی که داشتم و فکر کنم تو سالهای دور و دراز واسم پیش اومده از اونجا میگم که یه زمانی پدر ومادرم دعوا وجدل زیاد داشتن فکر میکنم روی من تاثیر گذاشته و اینکه خیلی حساس شدم مخصوصا این اواخر زود عصبانی میشم میخوام همه چیز درست وبه بهترین نحو باشه سر کوچکترین بحث یا موردی عصبی میشم و ممکنه با یکی دعوام بشه اگه کسی بهم بی احترامی یا شوخی نابجا یا حقمو ضایع کنه با اینکه بعدا میفهمم مورد کوچیکی هم بوده ولی این عصبانی شدن و ناراحت شدن از ذهنم بیرون نمیره و تا چند روز وبعضا چندماه تو ذهنم میمو نه و باشخصی که دعوام شده سرسازش ندارم بخاطر این موضوع گاهی با برادر گاهی مادر دوستام ... ممکنه مدتی رابطم بد بشه و خود خوری می کنم که چرا کسی علاقه ای به بودن و همنشینی با من و بحث باهام نداره لطفا کمکم کنید چطور خودمو کنترل کنم و زود به حالت عادی باطرف مقابل برگردم و زندگیم مختل نشه مشکلم بیشتر با کنار اومدن و سریع فراموش کردن موضوعه این اولین مشکلم ممنون میشم کمکم کنید. یک پاسخ: خوشحالیم بار دیگر شما مخاطب ما هستید امیدواریم راهنمای خوبی در رابطه با این موضوع برای شما باشیم. همانطور که خودتان هم اشاره نمودید علت و ریشه تمامی این واکنش های شما به کم بودن تحمل و به تعبیر روانشناسی پایین بودن آستانه تحریک شما می باشد. حال سوال اصلی این است که منشأ کم ظرفیتی و حساسیت و عصبانیت شما چه می باشد؟ با توجه به سابقه خانوادگی می توان گفت تا حدودی الگو برداری از خانواده و مهمتر از آن اقتضای سن شما می تواند عاملی مهم و جدی در این زمینه باشد. البته در کنار این علت عوامل مختلف جسمى، روحى و روانى، محیطى و اجتماعى و غیره می توانند این مشکل را ایجاد و یا تشدید کنند که با هر کدام باید به گونه اى خاص مقابله کرد. ولى مهمتر از همه آن است که شما این اصل را پذیرفته اید که آدمى کم ظرفیت هستید و دقیقاً به علت همین پذیرش، رفتارهایى متناسب با آن از خود بروز مى دهید. درمان شما نیز وارونه کردن این اصل پذیرفته شده است. مثلا فردى که ضعف در رازدارى دارد مى تواند تصمیم جدى بر راز دارى بگیرد و هرگاه به ذهنش آمد رازى را به کسى بگوید فورا خود را از آن باز دارد و در صورت تخلف خود را به نحوى مجازات نماید و یا از پرحرفى و بیهوده گویى دورى کند. قبل از انجام کار ابتدا فکر نماید و سپس وارد عمل شود. اگر این عمل تا مدتى تکرار شود وضعیت فرد کاملا تغییر خواهد کرد. تا آن زمان که شما نتوانید جاى این اصل «من آدم کم ظرفیت و تند مزاجی هستم» را با این اصل که: «من آدمى کم ظرفیت نبوده بلکه رفتارى معتدل و حساب شده دارم» عوض کنید وضع به همین منوال خواهد بود. مطمئن باشید اگر این باور را عوض کنید، همه چیز عوض خواهد شد. «إِنَّ اَللَّهَ لا یُغَیِّرُ ما بِقَوْمٍ حَتَّى یُغَیِّرُوا ما بِأَنْفُسِهِمْ» خداوند حال هیچ قومى را دگرگون نخواهد کرد تا زمانى که آن مردم حالشان را تغییر دهند. در مورد ظرفیت انسان بیان شده این ظرفیت دوگونه است: 1. تحول ناپذیر: برخى از امورى که غالبا جنبه وراثتى دارند و از مقدمات وجودى شخص مى باشند تاحدى دگرگونى ناپذیر یا اندک تحول پذیرند مانند میزان هوش و ... 2. تحول پذیر: مانند بسیاری از اوصاف اخلاقى. این مسائل نوعا حالت اکتسابى دارند یعنى شخص از محیط تربیتى یا با کنش اختیارى خویش شخصیت خود را هرچند به طور ناخواسته و نادانسته چنین پرورش داده است. درمان آنها نیز از طریق کنش متقابل میسر است، که در ابتدای پاسخ به آن اشاره شد. استاد مطهرى در این باره مى گوید در انسان حالت هایى وجود دارد به نام احساسات هیجانات و تحریکات که منشأ آن روح و روان آدمى است که در بعضى افراد به طور قوى و در بعضى نیز متوسط و ضعیف مى باشد و به مجرد برخورد با حادثه تلخ و شیرین آن احساسات و هیجانات از درون آدمى سربرمى آورد و آشکار مى شود، منتهى در نهاد انسان چیز دیگرى نیز وجود دارد به نام عقل که اگر آن احساسات و هیجانات تحت کنترل عقل درآید مسلم از افراط و تفریط احساسات کاسته مى شود و به صورت منطقى ظاهر و آشکار مى شود. در بعضى افراد احساسات و هیجاناتشان تحت کنترل عقل قرار نمى گیرد و در برابر حوادث خارجى به طور سریع و افراطى ظاهر مى شود و یک نحوه بى انضباطى روحى و روانى در آدمى به وجود مى آورد که قهراً خوب نخواهد بود. راهکارهاى درمان عصبانیت: اما دلیل عصبانیت - هر چه که باشد - با راه کارهایى که ارائه مى شود، مى توان تا حدود زیادى از آن پیشگیرى نمود: 1. هنگامى که عصبانى مى شوید، در خودتان یک تغییر حالت فیزیکى ایجاد کنید؛ مثلاً مقدارى قدم بزنید و سعى کنید در آن لحظات تصمیم نگیرید و اگر آب در دسترس شما است، مقدارى آب خنک میل کنید و دست و صورت خود را با آن شست و شو دهید. 2. اگر امکان دارد، هنگام عصبانیت یا بى حوصلگى و کسالت، یک دوش آب ولرم بگیرید. 3. چند لحظه دراز بکشید و چشمان خود را ببندید و همه ماهیچه هاى خود را شل کنید تا آرامش عضلانى پیدا بیابید. و فکر خود را از آنچه موجب عصبانیت شما شده است، منصرف کنید و به عضلات بدن خود تمرکز یابید. 4. به خودتان تلقین کنید: که اتفاق خاصى نیفتاده؛ مگر آسمان به زمین آمده است؟ دیگران در چنین مواردى چه مى کنند؟ آیا همه عزا مى گیرند؟ هر کس به کارى مشغول مى شود و به این گونه موارد اعتنایى نمى کند. 5. همیشه فضاى ذهنى و روانى خود را براى شنیدن و دریافت رفتارهاى نابجا و خلاف انتظار آماده سازید؛ به این معنا که همیشه انتظار داشته باشید دیگران با شما، به بدترین شکل برخورد کنند اگر کسى مدتى چنین کند، به تدریج صفت حلم در او به وجود مى آید و علاوه بر این، حسن خلق نیز براى او حاصل مى شود و خود را براى تحمل آن آماده کنید. 6. اگر گاهى سریع سخن گفتید و عجولانه تصمیم گرفتید و رفتار نابجا از شما سرزد؛ به سرعت خود را سرزنش و حتى در لفظ، اظهار پشیمانى کنید و وعده ها و قول هاى خود را در ذهن خویش، حاضر سازید. 7. از خود ارزندگى نابجا و شخصیت قائل شدن بیش از اندازه براى خود، بپرهیزید و تنها هنجارها را رعایت کنید از این رو به سراغ رفتارهاى متواضعانه - همانند تقدم در سلام، همنشینى مناسب با افراد پایین تر، ابراز ارادت به کوچک ترها، مصافحه و احوال پرسى، تفریح و صحبت با دیگران - اقدام کنید. 8. ذکر شریف «لا حَولَ وَ لا قُوَّةَ إلاّ باللَّه» را زیاد بر زبان جارى سازید و سوره مبارکه «والعصر» را زیاد بخوانید. تکرار اذکار «أستَغفِرُاللَّهَ رَبّى وَ أتوبُ إلَیه» و «أعوذُ بِاللَّهِ مِنَ الشّیطانِ الرّجیم» نیز مفید است. امام صادق (علیه السلام) فرمودند: «خداوند به برخى از انبیا وحى کرد: اى فرزند آدم! در وقتى که غضبناک گردیدى، مرا یاد کن تا من هم تو را در وقت غضبم یاد کنم و تو را هلاک نسازم»[1] بنابراین یاد خدا علاوه بر اینکه آتش خشم را خاموش مى کند، موجب آرامش انسان مى شود و در قیامت نیز آثار مثبتى به دنبال دارد. 9. به هنگام احساس عصبانیت، سریع تغییر وضعیت و موقعیت دهید و از آن محیط دور شوید؛ مثلاً اگر در منزل این حادثه رخ داد، لباس پوشیده و منزل را ترک کنید. 10. وقتى که با امور عصبانیت آفرین مواجه هستید، براى مدتى (حدود 10 تا 15 دقیقه)، راه دریافت هاى حسى خود را سد سازید براى مثال جلوى گوش خود را بگیرید و چشمان خود را ببندید و سر خود را پایین اندازید تا دریافت هاى عصبانیت را تحت کنترل شما در آیند و موجب تحریک بیشتر شما نشوند. 11. اگر رفتار و یا صفتى که در شخصى هست، موجب عصبانیت شما شده، آن را شوخى تلقى کنید و به شکلى، خود را از تیررس او دور در نظر بگیرید. یعنى؛ از در نظر گرفتن خویش به عنوان مخاطب رفتارهاى دیگران پرهیز کنید؛ مثلاً از مشاهده کسى که فحش مى دهد با خود بگویید مخاطب او من نیستم و در این هنگام از صحنه دور شده و راه دریافت هاى حسى را سد سازید تا بیشتر مورد هجوم قرار نگیرید. 12. براى توجیه رفتارهاى خلاف انتظار دیگران، توجیه مناسبى داشته باشید و آنها را مقصر تلقى نکنید؛ مثلاً بگویید: خودم از این فرد بدتر رفتار مى کنم، او اشتباه گرفته و مقصر نیست. اشتباه من باعث رفتار نامناسب او شده است. 13. به نظرات و عقاید دیگران احترام بگذارید و محترمانه با آنها رفتار کنید. 14. در کارهاى مهم با مشورت خواستن از دیگران، تصمیمات خود را استحکام بخشید و از اقدامات عجولانه و خام بپرهیزید. 15. بیشتر با افراد حلیم، صبور، غیرعصبى و خوش مشرب معاشرت کنید و از دوستى و حرف شنوى افراد تند مزاج بپرهیزید. 16. همیشه خود و رفتارتان را درست و صحیح تلقى نکنید و احتمال خطا در کارهاى خود را بدهید. 17. به عنوان تمرین گاهى با افرادى که سلیقه آنها را نمى پسندید، برخورد کوتاه مدت داشته باشید. 18. روایات و آثارى که در مذمّت غضب رسیده، مطالعه کنید و احادیثى که در مدح و ثواب حلم.[2] و خود نگاه دارى وارد شده، مورد توجه قرار دهید. 19. موارد بالا در برنامه اى منظم و در یک جدول و نمره دادن به عملکرد خود و رعایت این امور، سعى در تقلیل موارد تخلف داشته باشید و همت خود را به افزایش صبر و تحصیل سعه صدر معطوف بدارید. بدانید که غلبه بر احساسات فرایندى است که نیازمند آگاهى و تلاش مستمر و جهاد دائمى است. چند نکته مهم 1- کاملا به خود مطمئن باشید که مى توانید روحیه خود را تغییر دهید ولى براى نتیجه گیرى عجول نباشید، بلکه با خود فکر کنید باید حداقل یکسال روى خود کار کنید و اگر چنین کنید حتما پس از آن دگرگون خواهید شد. 2- فهم درستى از زندگى و اینکه ماهیت دنیا تنیده با مشکلات و فشارهاى زیادى است پیدا کنید و از حساسیت بیش از حد در هر زمینه بپرهیزید. 3- خیلى ایده آل نگر نباشید و آینده را همواره به عنوان یک احتمال و امکان در نظر بگیرید زیرا ممکن است اصلاً آینده اى در کار نباشد و بدانید که غیر از شما امور و عوامل دیگرى در این جهان هست که خارج از اراده شما تأثیر گذار است. 4- خواسته هاى خویش را تقلیل دهید و یا با تلاش و تکاپوى بیشتر و همت بالاتر امکانات خویش را افزایش دهیم. 5- اگر کسى شما را رنجاند تلافى نکنید بلکه عفو و گذشت داشته باشید. در تصمیم گیری ها حتى الامکان با افراد عاقل و پخته مشورت نمایید و از اقدامات عجولانه و مطالعه نشده بپرهیزید. 6- با دیگران مجادله نکنید. 7- خود را با دیگران مقایسه نکنید؛ بلکه با توجه به توانایى ها و امکانات و شرایط خودتان خویشتن را ارزیابى کنید. 8- در گفتگوهاى دوستانه شرکت کرده و با ذکر لطیفه هایى زیبا و خنده دار جمع دوستان را رونق بیشترى بخشید و شاد و خندان باشید. ما هم در کنار حرم کریمه اهل بیت حضرت معصومه سلام الله علیه برای شما انسانهای خواستار پاکی دعا می کنیم و منتظر مکاتبه بعدی و نظر شما نسبت به این مطالب هستیم تا در کنار یکدیگر به سمت وضعیت مطلوب حرکت نماییم. پی نوشت ها: [1] بحار الانوار، ج 73، ص 276، ح 29. [2] ر. ک: محمدى رى شهرى، میزان الحکمه، ج 9، باب غضب ؛ ج 3، باب حلم ؛ بحارالانوار، ج 71، باب الحلم والعفو و کظم الغیظ. .

پرسمان دانشگاهیان

مرجع:

ایجاد شده در 1401/03/25

لینک کوتاه