اهمیت خمس

«وَ اعْلَمُوا أَنَّما غَنِمْتُمْ مِنْ شَىْ ءٍ فَأنَّ لِلَّهِ خُمُسَهُ وَ لِلرَّسُولِ وَ لِذِى الْقُرْبى وَ الْیَتامى وَ الْمَساکِینِ وَ ابْنِ السَّبِیلِ »؛انفال (8 )، آیه 41. ؛ «و بدانید که هر چه غنیمت گرفتید، یک پنجم آن براى خدا و رسول و از آن خویشاوندان (او) و یتیمان و بینوایان و در راه ماندگان است». «خمس» در لغت به معناى پنج یک مى باشد و در اصطلاح فقه عبارت است از: «پرداخت یک پنجم درآمدى که از راه زراعت، صنعت، تجارت، پژوهش و یا از طریق کارگرى و کارمندى در مؤسسات گوناگون، به دست مى آید. البته در مورد هدایا، جوایز و هر فایده اى که بدون کسب به دست مى آید، میان مراجع بزرگوار تقلید اختلاف نظر است که در متن بدان اشاره شده است. خمس به امام(ع) و سادات اختصاص مى یابد و باید آن را در عصر غیبت به فقیه جامع شرایط داد». العروة الوثقى، ج 2، م 72. شارع مقدس به صاحب مال، فرصت داده چنانچه تا یک سال، آن را در مؤونه و نیازهاى خود و خانواده استفاده نکند و تمام و یا مقدارى از آن تا پایان سال زیاد بیاید، خمس آن را بپردازد. آیه خمس، در عصر رسالت، نازل شده و پیامبراکرم(ص) این فریضه را به اجرا درآورده است. به طور مسلّم آن حضرت، خمس غنیمت هاى جنگى را دریافت مى کرد. اما خمس سود تجارت - هر چند بنا به ضرورت و مصالحى تا عصر امامان(ع) به تأخیر افتاد ؛ ولى بى شک وجود آن در دوره امامان، غیرقابل انکار است. خویى، سیدابوالقاسم، مستند العروة الوثقى، کتاب الخمس، ص 196 ؛ هاشمى شاهرودى، سیدمحمود، کتاب الخمس، ج 2، ص 45 و مدرسى، محمدتقى، احکام الخمس، ص 16. «خمس» یکى از فریضه هاى اسلامى است و قرآن مجید آن را در کنار جهاد قرار داده و هر دو را از ریشه ایمان دانسته است ؛ چه اینکه نشانه صداقت ایمان، مبارزه با مال اندوزى و تطهیر نفس است. حضرت باقر(ع) فرموده است:«لا یَحِلُّ لِاَحَدٍ أنْ یَشْتَرى مِنَ الْخُمْسِ شَیْئَاً حَتى یَصِلَ اِلَیْنا حَقَّنا»: «براى هیچ کس جایز نیست از مالى که خمس به آن تعلق گرفته، چیزى بخرد ؛ مگر اینکه حق ما را به ما برساند». وسائل الشیعه، ج 6، باب 1، ح 4. آیه 41 سوره «انفال» به طور روشن و صریح، بر اصل وجوب خمس دلالت مى کند ؛ از این رو شیعه و سنى بر اصل آن اتفاق نظر دارند. البته ممکن است دلالت آیه بر مواردى از آن ( مانند درآمد کسب ) روشن و شفاف نباشد ؛ ولى بى شک به کمک روایات متعددى، به خوبى وجوب خمس درآمد استفاده مى شود. ر.ک: وسائل الشیعه، ابواب ما یجب فیه الخمس و ابواب الانفال. خمس داراى حکمت ها و اسرار گوناگونى است که به بعضى از آنها اشاره مى شود: 1. خمس به منظور تأمین هزینه هاى امام(ع) به عنوان رئیس حکومت، براى پیشبرد نظام اسلامى و اداره جامعه، واجب گردیده است ناصر، مکارم شیرازى، یک صد و هشتاد پرسش و پاسخ، ص 423 - 425 و تعلیقات على العروة، کتاب الخمس، ص 392. ؛ از این رو در روایت از خمس به عنوان «وجه الاماره» یاد شده است. ر.ک: وسائل الشیعه، ج 6، کتاب الخمس، باب 2، ح 12. 2. خداوند متعال براى حفظ کرامت و عزت پیامبر اسلام، محل تأمین بودجه فقیران بنى هاشم و منسوبان به آن حضرت را از خمس قرار داد و سهم آنان را قرین سهم خود و رسول کرد تا زمینه تحقیر نسبت به آنان از بین برود. ر.ک: وسائل الشیعه، ج 6، ابواب قسمة الخمس، باب 1، ح 4 و 8. 3. خمس براى تأمین بودجه هر کار خیرى است که امام بخواهد انجام دهد و براى هر موردى که صلاح بداند، مصرف کند. «فَما کانَ لِلَّهِ فَهُوَ لِرَسُولِه یَضَعُهُ حَیْثُ شاءَ» ؛ «آنچه خاص خدا است، براى پیامبر اسلام است، هر جا صلاح بداند قرار مى دهد» همان، ابواب الانفال، باب 1، ح 12. 4. خمس وسیله اى براى رشد و کمال انسان محسوب مى شود که اداى آن، باعث جلب روزى و وسیله آمرزش گناهان مى گردد. در مکاتبه امام رضا(ع) به یکى از یارانش آمده است: «اِنَّ اِخْراجَهُ (خمس ) مِفْتاحُ رِزْقِکُم و تَمْحیصُ ذُنُوبِکُم» ؛ «پرداخت خمس کلید جلب روزى و وسیله آمرزش گناهان است»: همان، ابواب الانفال، باب 3، ح 2. 5. خمس براى احیاى دین خدا و تحقّق حکومت اسلامى واجب گردیده است. در همان مکاتبه آمده است «اِنَّ الْخُمْسَ عَوْنُنا عَلى دینِنا» ؛ «خمس، کمک ما در پیاده کردن دین خداست» همان، ابواب الانفال، باب 3، ح 2. (رساله دانشجویی، سید مجتبی حسینی، کد: 228/500016) .

پرسمان دانشگاهیان

مرجع:

ایجاد شده در 1401/03/25

لینک کوتاه